Itophiyu biheraawe gaamo ( Waaliyootu) lamalate albaanni 2023 nni Afriku boowe filo beehache Shooletenni lame godo’le assitino. Itophiyu kalqoomu godo’le qixxeessate “CAF”ha shiimiidi bikkaancho wonshanno xawi noosekkita harunsine waaliyootu lamentenni mitte filote godo’le xawinsara assa hasiissannansa mereersitinokki gobbara harisate gadachamantinoti anfoonnite.
Waaliyootu xawinsa gobbaanni umi godo’le Maalaawi ledo Lilnowe Bongu xawira harisse 2 na 1te qeelanturono; godo’lete aana leellishshino maala’lissanno millimmonni maala’lissino. Tenne godo’lenni afidhino maalalenni gobbaanni tenne gobbaranna xawira Ahigurennita jawiidi biheraawe gaamo Gibtse barrubbate badooshshinni 2 na 0te qeelatenni Itophiyu daga hagiirsiisa dandiitino. Waaliyootu tenne jawa godo’le aliidimmatenni qeela dandiiturono, qeelle xawinsara irkisaanonsa ledo iibbisha dandaa hoogansa Ispoortete maate gaabbissino.
Lekkate kuwaasenni gobbaanni lowo tiro afidhinoti waaliyootu qeelle hanafote aana gattinota batinye Itophiyu xawi hajo duwantinowiinni kayissino. ‘’Xibbee Miliyoone ali daga nooseti mitte jawa gobba hiitto mitte “CAF” shiimiidi bikkaancho wonshanno x awo hoogganno?’’ yitanno xa’mo waaliyootu qeellera qoteho hala’ladunni hasaawissanni afantanno. Tini xa’mo gobba giddo tuqu xaadooshshi barru barrunku hasaawa ikkitino. Lekkate kuwaase baxillaano daga calla ikkikkinni Ispoortete haja assannokki manchino tenne xa’mo huluullame xa’manninna hasaawanni afamanno. Itophiyu daga mittoonsitinoti waaliyootu qeelle aantete filonnita lame godo’le gaamo xawinsara assitanno gede hajo la’annonsa bissa sharro assitanno gede xa’mo techono suffino.
Muli yanna kawa gatamarranni hee’noonnihu Adey Abeba gobboomu xawi harancho yanna giddo jeefamanno gede sharro assitanni afantannota hinge hinge xawinsoonniti budunna Ispoortete ministere;ledoteno haaroonsinanni hee’noonnihu jawiidihu Addis Ababu xawi waaliyootu aantete Wocawaaro aganira agartannonsa heewora iillitanno gede sharro suffannota xawissanni keeshshitino. Tenne sharrora xawishsha ikkannohu sa’u Arbe barra Addis Ababu xawo godo’lete xawo hayisso karate looso hananfoonnita dagoomittete qoolira misiletenni irkisse fishshitino mashalaqqe leellishshanno. Ministerete loosu mini tenne widoonni aantino Waaliyootu sharrora huluullante xawo ikkado assate leellishshino kakkaooshshinna sharro xaggeeffantikkinni sa’nannita di ikkitino. Ikkeennano sharro noo qarra harancho yanna giddo tirate dandiissannota ikkitinokkita gumullanni hee’noonni loossanni huwata dandiinanni.
Addis Ababu xawi hayisso karate looso gumullanni hee’noonnihu angatenni kiirranni mannu wolqanni akkaltino harinshonniiti yinohu ministerete loosu mini; sharro’ya la’e yite dagoomittete qoolinsara fishshitino misile naqaashete. “CAF” Itophiyu xawubba ajayi ajeenna shiima bikkaancho wonsha hasiissannonsa yite lekkate kuwaase federeeshiine shiqishshinoti honsu qooli hedo qarunni lekkate kuwaase xawo la’annote. Kunino godo’lete xawi hayisso karate looso gumullanni woyte ogimmatenni “CAF” na Fiifunni afansha uynoonninsa uurrinshuwa amaalaano ikka noonsata kulanno. Hayisso karate loosinni calla ikkikkinni hayisso karantuhu gedensaanni ogimmatenni bowirtinori amaalaano uurrinshuwa xawoho amadooshshe assate widoonni hasiissannore ikkansa “CAF” tittirshunni worino.
Xaa yannara Addis Ababu xawi hayisso karate looso gumullanni hee’noonnihu tenne “CAF” hedonni gurcho ikkino garinni ikkinota la’nanni hee’noonni. Seeda dirrara assinanni keeshshinoonninte gede batinye dagawa godo’lete xawo hayisso karate looso gumulle “CAF” hiito assine ammansiisa dandiinanniro dawaro heedhannonsari looso gumultannoreeti. Kayinnilla afoo wonshine coyira dandiinannihu xa loonsanni hee’noonni doogonni “CAF” ammansiinse albiidinke Wocawaaro aganira Addis Abebu xawo Waaliyootu xawira ikkado assa dandiinannikkitaati.
Addis Abebu xawo lainohunni “CAF” sumimme afi’ranno yine ammannoommoha ikkirono hayishshi’nanni minnanna shumate minna, tuqu xaadooshshuwara xawishsha uynanni hara la’ino hajo hiitto bikkanncho wonshine fajjo afi’nanniro batinyootaho dixawoho. Haranchunni waaliyootu aantino godo’le xawinsara harisansa hajo leellishshannote yine noo akati kaiminni gumula dandiinanni.
Waaliyootu aantino godo’le gobbansara assate shiimunnino ikkiro hexxo aannohu Addis Abebu xawootinkanni. Ikkeennano ‘’Duushshannokki waasi badiru aana leellanno’’ yinanninte gede xawo haaroonsate loosi baxxinohunni qara godo’lete xawo hayisso karate loosi yannate ledo haranni nookkiti noo hexxo mursiissannota ikkitino.
Adey Abebu xawi hajo lainohunni waaliyootaho Wocawaaro agani godo’lera iillanno yee hexxo assannohu dihee’ranno . wolu woyyaabbino hexxo tungoonnihu Bahir Daarete xawono ikkiro iimaanni la’nanni woyte danchu akati aana nooha lawo ikkinnina harancho yannanna woxinni “CAF” bikkaanchira ikkado assitannori batinye wonsha hasiissanno coyubba noota Itophiyu lekkate kaase federeeshiine qaru borreessaanchi kalaa Bahiru Xilahunihu xawisino.
Qiddist Gezaheny
Bakkalcho Ella 16 , 2014 M.D
