Addisu Adoola
Itophiyu giddo Gorsunni lata dandiitanno 5.3 Miliyoone gishsha ikkitanno baatto noo gede xiinxallubba leellishshanno. Gobbakeno giwirinnu laalchose lossatenni dagase deerru deerrunkunni horaameette assa dandiissiissanno raga amadde addi addi loossa loossanni afantanno.
Xaphooma gobbanke daga mereerinni xibbuunni 85 anga ale ikkitanno daga heedhannohu giwirinnu looso loosidheeti. Konne ikkinohura Gorsu latishshi loosira baxxino illacha tunge loonsammora hasiisanno gede leellishanno.
Mitte yannara FDRI Xaphoomu Ministeerchi Dr Abiy Ahimedihu, Dagate Riqiwamaano Amaale Mine afame coyi’rino garinni Gorsu latishshi handaarira baxxino illacha tuga Qamade gobbaydi gobbuwanni hidhineemmokki gedenna laalchonna laalchimmanke lexxitanno gede assannonke yee coy’rinoti qaangannite.
Ninkeno Sidaamu Qoqqowi Gorsu Latishshi Ejense loosu millimillo lainohunni ejensete qaru loosu harisaanchi Kalaa Yooseef Belaynehu ledo assinoommo hasaawa ki’newa haa’ne shinqoommo.
Bakkalcho:Gorsu latishshi hasiishsha hiittoonni xawisatto?
Kalaa Yooseef:-Dirunni Mitte higge calla xeena agadhite laashshidhanno daga soorro diabbitanno. Konni daafira hayyo soorrine laalchonna laalchimma lossateeti Gorsu latishshi tekinolooje kalaqantinohu.
Tini tekinoloojeno daga bashsho xeena calla agadhatenni dirunni Mitte higge laashidhanno baattora xeenu agaraanchimmanni fulte dirunni Mitte aleenni laashshidhanno gede assannoha ikkasinni hasiisshshisi lowoho.
Togo yeemmo woyte bashsho xeena calla agadhine dirunni Mitte hinge calla laashshi’nanni baattora diru giddo Lame hinge lashsha dandiiniro meessinnino sa’ne dikkono shiqisha dandiinanniha ikkono daafira gobbate gede laalchonna laalchimma lossateno lowo kaa’lo afi’rinoho Gorsu latishshi.
Woleno xaa yannara la’niro gobbate deerrinni sagalete anje noonke. Konnirano, Qamade gobbate gobbaydinni eessinanni afammeemmo. Qamade lawishshu gedella kaysoommona wole labbanno laalchubbano hattonni.
Tenne gobbate gobbaydinni e’anno Qamadenna lawannore gobbate giddo laashsha noonke yinummoro xeena agarre calla laashshatenni konne gumula dandiineemmokkihura Gorsu latishshi qeechi jawa jawa ikkanno.
Gobbate gede Gorsu latishshira uynoonninna sagaletenni umo dandaate assinanni sharrono jawaachinshannite. Korkaatuno laalcho hirotennino ikko irkotenni afi’neemmoti duucha gobbaydi gobbuwa umise politiku injo garinni hadhanno. Lawishshaho: xaa yannara Raashiyunna Yuukireene insa insawa e’ino oli korkaatinni hatte gobbanni afi’neemmo laalcho gobbanke giddora eessa dandaa hoonge hee’noonni. Kuni leellishannohuno woxuno hee’reennahe angakki nookkiricho hidhite nafa afi’ra dandaattokki hedeweelcho heedhannotaati.
Konni daafira gobbate gede laalchu hasatto gobbate giddo laalchinni wonshate assinanni hee’noonni sharrora Gorsu latishshi loosi lowo hasiishsha afi’rino gede la’a dandiinanni.
Ninke qoqqowino Gorsu latishshi loosira noonke injo horonsi’ne gobbate gede assinanni hee’noonni sharrora qeechanke fulate ejensenke lowo sharro assitanni afantanno.
Bakkalcho:- Sidaamu Qoqqowi Gorsu latishshira noosi injo mageeshshite?
Kalaa Yooseef:-Itophiyu gobbate gede waay kuusooti yinanni. Qoqqowinkeno Itophiyu biso ikkasinni lowo waay noo qoqqowooti. Kayinni mittu qoqqowira Gorsu latishshira injo no yinannihu Gorsu latishshira injiitanno baattonna waay hee’rirooti. Waay hee’reenna baatto hoogguro woy baatto heedheenna waay hoogiro Gorsu latishshira injo no yaa didandiinanni.
Konneno baatto calla ikkikkinni hatti baatto Gorsu loosira injiitanno? Waa dukke affanno? yaaannohanna lawannore xiinxallotenni buunxanni. Konni kaiminni xaa geeshsha assinoonni xiinxallonni Sidaami giddo Gorsu latishshira hala’lado injo noo gede buuxate dandiinoonni.
Bakkalcho:- Goorsu latishshi loosi daafira dagate huwanyo mageeshshite?
Kalaa Yooseef:-Konnira dagate huwanyo Lamu garite. Mitte, Gorsu latishshinni horonsi’ranni keeshshino manniwa marranni woyte kuni maganu abbinonke kaayyankeeti yee adhanno.
Wolu, konni alba Gorsu latishshi loosinni horaameeyye ikkinokkihuwa marranni woyte seeda yanna adhanno hakko manna ammansiisate. Gedensa konne manna horote aana hasaambe ammansiinsiro gatesiinni hadhanno booera gatisinni kayinsanni weeshshi woy bunchira fajjaameessa ikka hooga leeltaanno. Kaasa /riqiwote baatooshshe/ xa’mi’ranno; Gorsu Latishshi Ejense wodho garinni kayinni Gorsu latishshi loosira kisamanno jajjira riqiwooshshe diuynanni. Tinino boode yannara sharransiissanno hajano ikkituro rooru qarqarira daga amansiinsay loosu giddora eessinoommo.
Bakkalcho:- Sidaamu Qoqqowi gede Gorsu latishshinni horonsi’ra hasiissanno deerra horonsi’noonni yaate dandiinanni?
Kalaa Yooseef:-Aleennino kayinsummontenni gede Sidaami Qoqqowi Gorsu latishshi loosira noosi injo jawate. Horonsi’ra hasiissanno deerrinni horonsi’noommo yaate didandiinanni.
Konnirano kaimu Gorsu latishshi ijaarshubba jawa womaashsha/kuuso xa’mitannota ikkitino daafiranna qoqqowinkeno haaro ikkasi kaiminni mootimmate baajeettenni calla ijaarsa dandiinannikki daafira qoqqowu gede Gorsu latishshira noonke injo deerrinni xaa geeshsha horonsi’noommo yaa didandiinanni. Ikkollana kayinni konninni aanne babbaxxitino kaa’laano uurrinshubba kaa’lonni hattono federaaletenna qoqqowu mootimma baajeettenni nonke injo seekkine horonsi’rate millinsanni afammeemmo.
Bakkalcho:- Gabbate gede sagaletenni umonke dandaate assineemmo sharrora Gorsu latishshi loosi qeechi maa ikkanno?
Kalaa Yooseef:-Mittu manchi Onte gishsha/hekitaare/baatto noosiha ikkiro, hatte baattosi xeena calla agadhe dirunni Mitte hige latisi’rannoha ikkiro; hatte baatto xeena calla agadha agure Gorsunni Mittu diri giddo Sase hige loosi’riha ikkiro Tonaa Onte gishsha baatto latisi’ranni no yaate.
Gobbankera xaa yannara sagalete anje no. Konnirano gobbaydi gobbuwanni Qamadenna lawannore abbi’nanna hee’noommo; konne sagalete anje qarra xeena calla agadhe laashshatenni tidha dandiinannikkihura konne qarra tidhate Gorsu latishshi loosi hala’la hasiissanno. Konni daafira sagaletenni umonke dandaate assineemmo sharrora Gorsu latishshi qeechi kullannihunni aliidiho.
Wole ragaannino la’nummoro kaa’lo uytannotino ikko hirotenni afi’nanniti haammata gobbuwa umise gobba poletiku injo garinni hadhanno. Lawishaho: Ruusiyanna Yuukireene adhinummoro, kuri gobbuwa insa insawa e’ino kiphonni ikkado eo/uduunne gobbate giddora eessa dandaa hoonge hee’noonni. Kunino leellishannohu marichooti? Meessi anga nookkiricho womaashshu hee’reennano hidhine afi’ra dandiinannikkiha ikkino daafira gobbanke gede sagalete umonke dandaate assinanni hee’noonnirichi lowo geeshsha danchaho.
Bakkalcho:- Gobbate deerrinni Gorsu latishshi loosira uynoonni illachi ma lawanno? Qoqqowu gedena?
Kalaa Yooseef:-Gobbate deerrinni Gorsu latishshi handaarira uynoonni illachi jawaho. Qoqqowu gedeno ikkiro hattonni. Konni kaiminni gobbaydinni eanno laalcho gobbate giddo latisate hasiissanno yaanno illacha tunge loonsanni hee’noonni.
Konnirano Gorsu latishshi loosira hala’lado injo noo addi addi qoqqowubbara Gorsu latishshi looso halashshine loonsanni hee’noonni. Sidaami Qoqqowi widira hinge dangeemmo woyteno qoqqowu giddo Gorsu latishshira hala’lado injo nootaati xiinxallo leellishshannohu. Konni daafira tenne noo injo seekkine horonsi’rate kaajjado illacha tungoonni. Kunino baatto kadara dandaannohu xiinxallonna dizaynete loossanni ikkasinni xaa yannara hala’lado pirojekitubba xiinxallonna dizayne loonsanni hee’noommo. 29 Owaante aa hanaffino pirijektubbano no, 21 xaa yannara ijaarshu aana afantanno, 88 ikkitannoti xiinxallotenna dizaynete loossa gooffeenna daanno baajeettete dirinni ijaarshu giddora eate millinsanni hee’noommo.
Saeno gobbate gede qoqqowinke wole qoqqowubba ledo qote qoteho ha’ra hasiissannosi daafira hala’lado pirojekitubba xiinxallonna dizayne gunde ijaarshu giddora e’ne hee’noommo.
Bakkalcho:- Muli yanna ejense’ne Honsu agani loosu gumulshi keeno assitino. Ikkina hatte keenonni kaajjadunna laafu waati gede assitine maa baddini? Laafu waati gede assitine baddinire albira taashshatena ma mixo amaddinoonni?
Kalaa Yooseef:-Tayxe baajeettete dirita boco ikkitanno yanna “SDG” baajeette federaale uytanno yinooyta aa keeshshiteenna loonsummokkinni taxxi yinoommo. Hatti baajeette daggu gedensaanni duucha Pirojekite garafo fushshine loosu giddora eessinummo gedensaanni tini loossa ma deerra iillitu yitannota keennoommo.
Tenne keennummo yannarano kaajjadu waatinni keennoommori, tayxe diro harancho yanna giddo taxxi yite daggino baajeettenni roore anga loosu giddora e’ino yitannota keennoommo. Tenne ledo amadaminohunni qoqqowu gedeno qoqqowu mootimma wortino baxxino raginni mitte Pirojekiteno loosante gooffe kaajjado irko hoogatenninna xiinxallotenna dizaynete loosi xe’nenni owaante uytukkinni gattannokki gede qoropho assa hasiissanno yitanno uurrinsha amandoommo.
Kunino lowo womaashsha fushshine ijaarroonni pirojektubba dagate owaante uytukkinni gattannokki gede gutu hedo amade ha’rateeti. Tinino gutu hedo amande ha’noommoti ikkado guma abbitinota la’noommo.
Laanfete gede keennoommori, Gorsu pirojekitubba xiinxallo xiinxallinanni yannanna baajeette afi’nanni yanna babbaxxitinota ikkaseeti.
Kunino xiinxallo assini yannara Pirojekite gatesiinni sa’anno gede fajjaameessa ikkino manni yanna keeshshitanni hadhanno woyte hedosi soorranna mitii’minanni. Tini Mitto laafa waati gede keennoommote.
Woleno kontiraakiterootu ikkadimmaati. Kunino yaa garafo qeelte loosu giddora e’anno kontiraakiterooti looso hasi’noonni deerrinni loosa hooganna dikkote waagi lexxanni ha’ratenni xaaddanno qarrubba laafu waati gede bandoommo.
Tenne keenonni la’noommoha kaajjado waata kaajjinshe laafa waatanke taashshi’ne sunfeemmoha ikkanno.
Bakkalcho:- Ejensete gede albillicho mixo’ne maati?
Kalaa Yooseef:-Albillicho ejensenke mixo, baatto loosidhe galtino daga buximatenni fultanno gede assate. Buximatenni fullannihu loosi’ne callaati. Waay gatesiinni ha’ranna waay injo lowoti heedheennasi umisinkuranni aje gobbanni wole hasi’rankunni, umihunni umisi soorrame wolehono ikkanno gede assate.
Woleno Sidaamira dagganno injo hiittino uulla ubbukkinni haa’ne dagate saysatenni gobbate deerrinni Sidaamu Qoqqowi gede Gorsu latishshi handaarinni dancha lawishsha(Qaddo) ikkanno gede assate.
Bakkalcho:- Jeefote saysattora hasi’ratto sokka heedhuro?
Kalaa Yooseef:-Galateemmo! Jeefote saysa hasi’reemmo sokka heedhuro, wonanku aleenni Gorsu Manchu beetti heeshsho soorrammeera mageeshshi geeshsha hasiisannoro la’noommo. Gorsu latishshi manchu beetti heeshsho soorrammera hakkeeshshi geeshsha hasiisannoha ikkiro, handaaru latishshira kaajjadu illachi hasiisannosi. Konne illachano mootimma uyte loossanni no.
Togo yeemmo woyteno mooti mmatewiinni agarranni illachi no; dagatewiinni agarranni illachi no. Mootimmate widiidita mootimma lowo illacha tugge millissanni afantanno. Dagate widoonnino hakko deerrinni Gorsu latishshi loosira marreemmo qarqarira afantanno daga konne kaayyu daynoe yite adhite bashsho dirunni Mitte hige loosi’re hee’reemma; xa kayinni Mittu diri giddo Lame Sase hige loosi’re galeemma kaayyo kalaqantinoe daafira Pirojekite tini anete yine adha hasiissanno.
Gobba soorrantannohuno annu annunku heeshsho soorranturooti. Xaa yannara gobbate gede jireenyu doogo amande ha’nanni hee’noommo. Jireenyaho yinannihuno lopho annu annu mine kissurooti. Konnirano annu annunku qeechanke fula hasiissanno.
Gorsu latishshi Pirojekite massineemmo qarqarira noo baatto loosidhe galtino daga loosidhe insano lophite gobbanke lophorano qeechansa fula hasiissanno. Tenne Gorsu latishshi Pirojekite duuchawa ijaarrara didandiinanni. Umihunni baattote ofollo waay injo la’nay; kuri baalu injiirooti ijaarsha ijaarrannihu. Konne ikkino daafira Pirojekite ijaarrara marranni qooxeessira afanto baatto loosidhe galtino daga baxxino kaayyi iillinonsa gede assite adha hasiissanno.
Jeefoteno, baalunku halammummoro callaati daganke heeshsho soorra dandiineemmohu. Pirojektubba loonsanni qooxeessi’ra noo mootimmate tantanono togoo pirojektubba hasi’noonni illachira hossanno gede hasiissanni irko assa hasiissanno gedenna baalunku gutu illachiranna soorrora loonsanni hee’noommo geeshsha la’annonke bissa baala halamme gobbankerano ikko daganke hasi’noommo soorro abbineemmo gede baalunku sharrama hasiissannonke yitanno sokka saysa baxeemmo.
Bakkalcho:- Kalaa Yooseef Belayne, Sidaamu Qoqqowi Gorsu Latishshi Ejense Qara Dayrekitere, yannakki uyte ledonke keeshshootto daafira Itophiyu Pireesete Uurrinsha su’mini galateemmo!
Kalaa Yooseef:-Ki’neno shiqqine loonsanni hee’noommo loossanna gobbate gedeno assinanni hee’noonni sharrora Sidaamu Qoqqowi Gorsu Latishshi Ejense fultanni noo qeecha buuxate assitinoonninke hasaawi daafira anino ejensenke su’minni galateemmo!
Bakkalcho Ella 2/2014
