Sidaamu daga addi addita ayyaanu barri godo`le afidhino. Kuri mereerinni qeexaalu mittoho. Qeexaala qeexaa`linannihu babbaxxino korinniiti. Lawishshaho, ficheete ayyaanira, wi`late, lawannoriraati. Tenne borronkenni ficheete ayyaani yannara qeexaa’linanni qeexaalanna fichee cambalaallate ayyaanni amanyoote la`neemmo.
Fichee cambalaallate ayyaani akkalu dirrinni haaro diro sa`nanni ayyaana ikkasinni giwante keeshshitino maatete miilla, roduuwu, jaallanna fiixu firu hattono olliichu baalu araarantanno, babbaxxite heedhannorino xaaddannonna keeru dirranno ayyaanaati kuni ayyaani. Giwamino manni noota anfiro geerru fule mereeronsa araaru dirrara xa`manno. Giwantinore Araarsate hajo hananfannihu umo ayyaanaho balaxote qixxaawo assinanni yannaraati.
Baalunku mine minesino ikko gudumaale fule hagiidhe ayirrisannonna jawa shiima yinikkinni baalunku mittimmatenni badooshshiweelo ayirrisannoho. Hattono ayyaanu baxillunna irkisamate xawishshaati. Ayyaanu ledo amadisiisaminohunni oosote, saadatenna kalaqamaho assinanni amadooshshi no. Cambalaallate barra oosote calla ikkikkinni noosihu noosikkihura hedannonna itisanno barraati. Hakko barra ooso ayirrisantanno; looso diloossanno; insa looso jajjabbu woy geerru loossanno.
Fichee baalaho gutoho! Fichee wo`maho gutunnite. Sidaamu daganna baxillaano konne ayyaana mittimmatenni ayirrisate jawa quqquxammenni agartanno. Fichee cambalaallate ayyaani halantino Mootimmuwa uurrinshanni rosu sayinsetenna budu uurrinshira UNSCOte amammadantannokki manchu beetto riqibbanno dona mereero mitto ikke borreessamino ayyaana ikkasinni; kalqete dagano konne muxxe ikkino Sidaamu daga diru soorro ayyaana ayirrisatenna Sidaamunniha budu jiro illensanni la“ate hajante dagganno. Sidaamu daga barraho budu uddanna udidhe, seessenna biiffe fulate maala’lisanno garinni qeexaa`litanno.
Konne cambalaallate ayyaana ayirrisate qoqqowu giddo afantanno Sidaamu ilamanna addi addi dagoomu bissa babbaxxitino woraddanni Hawaasi gudumaalira timbiliqatenni iibbadu garinni qeexallitanni hagiirrensa, halchonsa, irkonsanna hexxonsa addi addi kiironni xawissanno.
Ficheete ayyaana ayirrisa hananfannihu qawaadu hawarro ikkanna, hakko barra fiixaari hawarro yinanni. Hatte hawarro minu anni hulluuqa loosi`ranno. Haqqe qixxeessi`ranno. Mini ama kayinni adonna shaafeeta qansanni waasa qishshe qixxeessidhanno.
Hawarre leeshshi yaanno balla qansoonni shaafeeta itate gamba yinanni. Hakkunni gedensaanni gamba yiino manni giddo bayiriidi geerchi buurunni shaqqino waasa cu`me haa`re “Fichee dirunni diro iillishinke!” yaanni babbaxxino ragira fincatenni maassi`ri gedensaanni shaafeetate cu`me aanna intanni. Mitu mitu kayinni “Ewelo iillishi” yite wole wortanno. Inte ka`ni gedensaanni, soodo cambalaallitanni dagganno oosora jajjabbu itanna gatinohu hee`riro uynanni. Hakkunni ka`a bohoohe cu`mine uynanni.
Fichee ayirrinsihunni layinki barra cambalaalla ayirrinsanni. Cambalaallate barra soodo gunte ka`ne, finiinchoho qiidado waa wonshine bu`ra buuro giddo worranni. Aantete, amanna annu finiincho angate amadde, “Gojaamo qiidi! Diru kaayyonniha kaayyoomiha ikkonke” yitanni ashala`litanno. Konne assinannihu yaano, qiidado waa albaho ga`ninannihu, gojaamo qiissanno yine hendannihuraati. Aanche, annu finiinchu giddo noo waanna buuro angichunni kise albaho ga`nanno. Isi ga`ni gedensaanni amatenna oosote gananno.
Cambalaallate barra mannu qeexaalaho fulannohu laloho waa hayikkisi`ri gedensaanniiti. Umo, mannu tayishshu tayishshunni qeexaa`lanni gudumaale eanno. Gudumaale eino tayishshi baalu qeexaa`le duuwiro mitto bayicho gamba yee ofollanno. Qeexaa`linanni yinoonnita qeexaa`lunni dawarranni ikkinnina kinsoonnie woy xonnoonnie yine giwama diheedhanno. Qeexaa`linanni yannara gobbannire faarsinanni, mimmito qussinanninna hagiirre, hi`noonte, naada huluullonna w.k.l xawinsanni. Lawishshaho;
Bolaale tire gonfa hirikki
Side baoonkehe budikki!
Yinanni marro marro hinge qeexaa`linanni.
Tini qeexaalu kiiro Sidaamaho budu uddano gonfa ikkitinotanna konne gonfa seekkine amada hasiissannota kultanno. Qoleno;
Sidaamu seyohe diru kaayya
Ayirrisammora dawoommo fichee cambalaalla!
Yaanni qeexaa`lara dandaanno. Tini kiiro kuni diri Sidaamaho kaayyaataamo ikkara, Sidaamu ficheetenni gobbate dancha halchannotenna fichee fichii gedensaanni, cambalaalla ayirrisate daynota xawissanno.
Aantete, qeexaa`lanno manni baalunku mitteenni ofollanno woy xaadanno. Hakkunni gedensaanni, jajjabbu geerri ka`e dirunnirenna gobbannire lallabbanno. Togo yitanni: “Diru kaayyaataamo ikko`ne! Gobbate dancha daggo! Gobbate keeru ikko! W.k.l” yitanno. Jeefote, hakko geerrinni qolte; “Xaate mannu ha`re qachaho qeexaa`lo” yiteenna mannu dayno raga higanno. Olliisira mari gensaannino qeexaa`lasi sufanno. Mitte lamala woy hakkunni ale jajjabbu labballi qeexaalu amanyoote babbaxxitino olluubbara harissanno.
Ficheete ayyaanira qeexaala wedellu labballi, gaamaareeyyenna geerru qeexaa`litannoha ikkanna hore kayinni seennu gamba yee seennimmansanna xummensa guwisi`rate, labballu qalbe xuruurate kullanni yaattuwanna baxxanno labballo guwissate faarsitanno godo`leeti. Hattono mine amaddinokki labballinna seennu godo`litanno sirba ikkanna tenne kiiro woy maammaashsha tuggannori labballoho.
Xaphoomunni, Sidaamaho budu godo`le mereero qeexaalu qara godo`leeti. Korkaatuno manninke macciishshammensa xawisannohonna annu awurunni dayno suusa ikkinohuraati. Konni daafira qeexaalunna wolootuno budu godo`le ilamatenni ilama taraabbanno gede assa hasiissannonke.
ABBEBECH MAATEWOOS
Bakkalcho Dotteessa 20, 2014 M.D Hamuse 2
