Qiddist Gezaheny
Itophiyu gargarooshshu olanto gobbate agaraano, dagannitenna mittu mittunku oosooti. Ikkollana tenne habbe godowinsara galtinori cancishaano HWHT chuucishshino anga ga’mitino. Mitte higge calla ikkikkinni higge higge hirtino. Baxxinohunni Birra 24 hajo kayinni baalanka xissiissinotanna dadillissinota ikkitinota diru qaagiissannonke. Hiittoo mannihimma heedhoommensarooti uminsa agaraano aana togoo gano iillishshuhu yiniro dawaro xa barshe iillitanni noose Itophiyu dagara agurro. Kakkachuullu HWHT amalinsa babbaxxinoha ikkasi hee’ne la’nanni hee’noommo.
Tenne gargadhitanninna hayyonsa huwattanni sharrantanni nooti gargarooshshu olanto dirrate harinshonsa ma labbanno; techono yitanni noore xawisankera Kotebe Yuniversite dhaggetenna seeru rosiisaanchi dokter Alemmawu Kifleeha hasaawinsoommo.
BAKKALCHO:- Itophiyu olanto dirra kiirsiissino sharro, mannihimmanna uurrinsha ma labbanno?
Dokter Alemmawu:– su’misenni ka’nummoro Itophiyu olanto filantu woyte nafa hasi’nannire wonshitinnoreeti. Konni daafira ammanamatenni, akatoomunni, worbimmatenninna ikkadimmatenni ikkado ikka hasiissannonsa. Korkaatuno gargaranna gobba agara dandaa hoogguro gargartote yinara didandiinanni. Konni daafira Mesaafinti yannanni hananfe la’nummoro kuribaalare wonshitinore ikka noonsa. Mesaafinti yannara tenne kaayyo uynannihu Mesaafintuwatenna Mekuwaanintootu giddonni filleeti. Miilla ikkitannorino batinyootu Mekuwaanintuwate sirchooti. Ikkollana filo shinqe calla amaddinota di ikkitino. Gobbate baxille, ikkadimmanna akatooma hattono worbimma seekkine buunxanni. Filleenna sa’ino olanto hajajo adhitanno, gobbansa ayirrissanno, ayirrisiissanno. Mootuullenna massagaano ikkiturono insanni aleenni gobba balaxisiissanno. Mootimmate ikkikkinni gobbate soqqamaano ikkinoti macciishshantannonsarenna loossannoreeti. Konnira kaimu tantanantino akatinna loosantino danaati.
Nugusu H/Sillaase yannara la’nummorono gobbate amanyooti dibaino. Umirinni baxxitannohu filtanno garinninna qajeelshunni ikkanna mootichu Awuroppu gobbuwa ledo halamatenni babbaxxinoha yannaasincho qajeelsha adhitanno gede assino. Gobbate giddono batinye qajeelsinanni uurrinshuwa Lawishshaho; Holetta Gennetinna Harer Military rosu uurrinshuwa fanatenni olanto qajeeltanno injoo kalaqino. Kuni budillaanchu rosinni gobbaanni yannaasincho egenno noonsare ikkitanno gedeeti. Tantanotenni kalqoomu rosicho amaddinore ikkitanno gede kaayyo uyino.
Nugusu yannara noo olanto hajajamatenni, akatoomunni, egennotenninna worbimmatenni jawaata ikkansanni gashshoote galchate wo’naalsha assinirono mootimma galcha dandiinannikkita kaysino. Kunino gobba gatisate loosi hala’ladunni leellinnota ikkasi qaagiissanno. Gobbanna daga agara maa labbannoro leellishinoha ikkino. Konnira qarunni kullanniti Aduwu hajooti. Kaajjado olanto gatamarama hooggoommero waajjuullu hurbaate ikkine hoongoommonkanni. Gargarto gobbate agaraanonna hale ikkitanno gede assine loosa hoongoommero kadote gashshootino hee’rannonkanni. Ikkollana tantanotenni ikkadimmatenna gobba baxate geeshsha noo worbimma mundeennita ikkasenni baalunkuri qeelletenni jeefamino.
Aduwu qeelle dagginohu olanto baxxitino horo afidheenna di ikkino. Baxxino baatooshsheno dibaantoonninsa. Ikkado sinqe nafa shiqinshinsakkinniiti gobbansara kakkalantinohu. Ikkado qajeelshano diadhitino. Korkaatuno xaaddinohu Xaaliyu ledooti; duuchurinni roortannonke. Lawishshaho kaynsummoro; e’’ote shiqishonni lowo geeshsha yanna’mitinote. Budillaanchu olu uduunninni yannaasincho uduunne xaande qeela worbimma ikka hoogguro maano di ikkitino. Baxillunni uurrisa hoogisiro ayino sharramasira didandaanno. Ikkollana noo olanto uminsa aleenni gobbansa baxxannorenna worbimma uddidhinota ikkitinohura guma gobbansara leellishshino.
Dargete yannara noo olanto la’nummoro konne akata leellishshannoreeti. Nugusunni baxxitannohu lophonna e’’o mitiinsitannonsakkire ikkansanniiti. Korkaatuno; sa’u mootimmanni batinyere rosse umonsa tantanatenni loossanninna rossanni keeshshitino. Konninnino daga la’anno olanto ikkitino. Ikkollana HWHT seerinni qeelantara dandiitino. Umi seeri Jeneraalootu Woyyaanetenna Shaabiyu xagarronni ganantu. Layinkihunni Dargete giddo noori mite mite massagaano olanto woxunni hirtu. Sayikki deerrinni Woyyaanenna Shaabiyu halante olantote uduunne uddidhe mereeronsa karsamatenni awaawurtunsa. Konninnino olanto amanyootu noonsakkire ikkitu yini. Baaluri aleenni gobbansa baxxannorenna ikkadoota ikkiturono Woyyaane xa daga hembeelsitanni noo sharrenni woshshaadde lowo kakkalo baattanno gede assitunsa.
Woyyaanete olanto kaynsummoro olanto yaanno su’mi umisi uynansara hasiisannonsakkiho. Korkaatuno; Jeneraalimma egennotenni, adhitino qajeelshinni woyi ikkadimmatenni ikkikkinni fiixunninna mulimmatenni callaati. Minu minunkunni woshshinanni mootoonsineenna affinokki ogimmanni burduuqqanni keeshshitino. Ikkadimma heedheennansa uminsanni ammantannorinna gobbate uurritannori gattukkinni shorritanni qajeeltinokkirinni riqibbanno. Baxxinohunni mitte garenni gamba yitino daga olantote yaansa ogimma lowohunni shollishshinote.
Akatoomunnino ikko tantanotenni sodhino harinsho kalaqansa; mitte dagara roorsino looso loosansanna woloota mannu gede kiira hooga daga gargartote aana noonsa ammana kayissanno gede assitinonsa. Baxxinohunni assootinsa olantote mannihimmanni dirritinotanna dagate jironna jajja mulqidhannore ikkansa ammanama hooga calla ikkikkinni ninke agarate dhuku dinonsa yaamamate geeshsha iillishshinonsata ikkitino.
Woyyaanete olanto uurrinshuwa baala diigginotanna uminsa biilloonye agadhitinote. Itophiya yaanno qaaleno hunate loossanni keeshshitinorenna xaano loossanni afantannote. Mussinna halashshitinotenna techo geeshsha hunnammora dandiinoommokki buutaamo kaassinote. Xaphoomunni Itophiyaho shollinyu kaabba uddisiissino dirraati yine adha dandiinanni. korkaatuno; daga, gobba, olanto, mootimmate uurrinshuwa shollishshe waamate shiimuri gatinonsankanni. Konnirano qaru uduunnichi gede horonsidhinohu gargartote yite su’missinore uminsa gaamo ikkanna; mittu manchi qaagooshshinni yoo aate geeshsha iillinoonni.
Seeda dirra kiirsiissino fullanke noo ogimma, egennote mereersha ikkitino uurrinsha habbanno gedenna waagu nookkita ikkitanno gede loossino. Kuni ikkinohu gaamotenni calla ikkikkinni gobbaydi wolquwa kaa’looshshinniiti. Baxxinohunni Gibtsete daga jawiidi qeecha adhitanno. Itophiyu daga olantote wolqanni daafurturo Gibtse Soojjaati Afrikira aliidimmase lallaphitanni heedhanno. Hasidhannota hiddaasete kofatto hajo angasera eessidhanno.
Konnira gobba shotunni amadate dandiissanno heellisho kolishshiishatenninna baalunku ka’’annose gede assatenni hattono gano iillishatenni shaaltanno gede assate wo’naaltino.
Ihaadigi gashshooti gargartote amanyooti, qajeelshinna fullanke noonsakkireeti. Roorenkanni Jeneraalimmanna Koloneelimma mulla aa hoonginkero yite koffi yitannorenna saantannoreeti. Konnira lawishshu gede kaynsanniri; xaphoomu ministrchi Melles Zeenaawihu reyi woytenna Kalaa Haylemaaryaam Dessaalenyihu baycho riqiwi woyte Mitte gosanni 45 daga Jeneraale ikkitinoi. Konni loosinsanni kayinni gobba laafa ikkitanno gede assitino. Sudaanenna Gibtse hasidhu gede xenxeqqitinohuno HWHT ledo sumuu yitinonna loonsoonni loosinniiti. Tini gaamo dagatenna dagoomu aana kasaara godo’latenna insa mundeenni Muxxe agatto aggannoreeti.
Xa noo olanto la’nummoro albiri ledo lowo geeshsha labbannoreeti. Korkaatuno; Woyyaane loossino olanto lowohunni maxarantino. Haaro tantanonni lowori taalanni dayno. Egennotenna tantanotennino ikkiro yanna iillitino deerrira afantannoreeti yiisiissanno malaatta noonsa. Gobbate fojo agartannorenna hajajo ayirrissannoreeti. Dagate reytanno olanto ikkitinotano iillitinonsa barshenninna miiconni la’ino. Dagate ooso ikkitinotano xiyyita amadde heedhe reytanna la’neemmo. Kuni daynohu kayinni daga dishineemmo yitanno ayimmanniiti.
Gargarooshshu olanto olu noo yannara olu uduunne amade olamannohu hoogiro daga babbaxxino garinni owaattannoreeti. Konnirano loosidhe galtinori laalcho loosatenni hanaffe gamba assate geeshsha, hakkiinnino sa’e kanchafare shorratenna labbino mitiimmubba xaaddanno woyte tiro aate geeshsha kaa’litanni keeshshitinnota, noonsa baatooshshi aaninni kayisse rosu minnanna fayyimmate uurrinshuwa loosansa qarunni kullannireeti.
BAKKALCHO:- xaati Itophiyu olanto ati xawisitto garinni la’nannita ikkituro tini barshe mayra iillitunsayya?
Dokter Alemmawu:- Ragu ragunkunni batinye mitiimma danqarantinonsa daafiraati. Konni daafira tenne gano shoolu dani korkaatinni babbande la’’a dandiinanni. Umiti soorro abbansanniiti; Laynkiti gobboomu macciishshamme leellishansanniiti; Sayikihunni daga mereersha assansanniiti; Shoolkihu egennotenni, akatoomunni, qodhotenni tantanantona yitanno xa’mo kaysansanni gobbaydi seera diigginohuraati. Konne tittirshunni la’nanni woyte soorro daggu woyte tantano soorrantu. Kunino qole insa anganni fultanno olanto kalaqino. Korkaatuno insa konni albaanni uminsa amado, jajja, uminsa hajo gumulsiissannore assidhe keeshshitino. Xa kayinni gobboomu olanto ikkitu; dagannitanna akatoomunninna egennotenni gatamarantinore ikkitu. Konninnino galagalte afidhannonsakkihura gaabbitu.
Layinkihunni gabbaamu macciishshamme daraarteenna mulqidhara dandiitannokki uurrinsha ikkitu. Insa umonsa Itophiyu qansoota di ikkinoommo yitanno; tini haaro tantanonni uurritino olanto kayinni Itophiyunnite ikkinnina ninke olanto di ikitino yitannoti gibbote hedo giddonsa kalaqantino. Ledoteno tantanote soorro yannara ikkadimma noonsakkiri Jeneraalete ba’latto su’minni ofoltino seeriweelooti konni alba gargartote bejetenninna su’minniiti olu uduunne eessidhannohu; kaameella oosonsaranna uminsara hattono fiixinsara hidhitannohu; gobbara hodhitanni hasidhinoha olu uduunne hidhitannohu gargartote bejetenna su’minniiti. Ikkollana soorro tenne baala uurrisinotanna shorrantuta affuti hattono mulqira dandiitannokkita lauti urdensa kayissu.
Sayikkihu gobbayidi sharreeti. Xa insa tantanamme Itophiya qolle mittu xiqqeessi giddo amandeemmo yitanno hasattonna macciishshamme noonsankanni. Galagalle biilloonye amandeeemmo yitanno hedo amaddino. Olamaano ninkeeti, gashshineemmori ninkeeti, aliidiri ninkeeti, qajeelloommori ninkeeti…. Yaannohu bainchu laooshshi noonsareeti. Konni daafira xa konne gumulsa dandiineemmohu haaru daninni tantanantino gargarto hiiqqatenniiti yitanno mixo fushshidhu; shoo’manke Bahirdaarete, hurbaatenke Addis Abebaho hurbaaxxineemmo yitanno hexxo amaddu. Aanteteno gano hanaffu; ikkollana banqote gano gannoommonsa.
Insa haaqiidhinohu gargarto hiiqqateeti. Konnira daga gibbanno gede assa mitto illachansa assidhe millissanno. Tuni wo’mitunsaro baalunku garinni insa gante gobba gargara dandiitanno wolqa heedhannokki gede assitanno. Dagano agarannonsahunna gargarannonsahu hee’rannokki daafira hasidhu gede assidhanno. Kunino qole galagalte biilloonye amaddanno gede kaa’lannonsa. Ikkollana xa ayino fajjanonsakkita huwata hasiissannonsa. Korkaatuno xa olanto angansanni fultino. Wirro amadate ammanannonsahu dino; gobba gobbaydi wolqara hirate jawaattanni afantannota daga affino. Konnira sharrantannohu gosate ledo ikkikkinni wolambinatese kisiissannokki Itophiyi ledo ikkinota huwata hasiissannonsa. Su’minsano barru haaqe ikkinota huwata hasiissannonsa.
HWHT Ameeriku ledo gargarto diigge ikkinnina hasidhinoonnire gumu’litinanni yitanno sumiimma noonsankanni. Sumiimmano fulte xawo ikkitanni afantanno. cancu kaimano ikkiro Gibstete ledo e’inoti Itophiya laafisate sumiimmaati. Haaro teele uurrisidhe; haaro gargarto uurrisidhe; wolootano haaruudde uurrinshuwa uurrisidhe Addis Abebaho Itophiyu bushshi aana bayiira Tigraye safa hasidhannonkanni. Kayinnilla di ikkinonsa.
Bakkalcho፡– IHADG Olanto Itophiyu olanto aana illishshino jaddo gibbino daafira calla ikkikkinni giddono kakkachitinohuraati. Korkaatu maati?
Dr Alemmawu፡– Insa egennotenni, bilchaantetenni, tiiunni, dandooshshunni hattono dancha akata noonsakkihuraati. Insa roorinohu tuge sa`annonsata affino daafiraati. Wole roorate diloossanno. Seeda yanna egenno noore qeeltannohu duduwunniti; loosunni dikkinno. Insa konne seekkite affino. Olantote aana meesane dirrisara dandiitanno. Olantote su`ma albano huntino diqqillo buurte. Doorshu yannara nafa dooranna dooramate didanditanno yee Dargete Iseppa yitu; Dargete olanto yite su`masi huntu. Bushiishe, shollishshenna billaalise tugge huntu; uurrinsha diiggu.
Giddoyidinna gobbaydi sokka gumultanninna gumulsiisanni keeshshitino. Jajjabba egennoha, dhuku noore gobbansara dancha macciishamme noore, danchu akatinna dagate yaaddanno olanto ikkitinore giddonni shorranno. Techo kaayinni togore loosa didandiinanni. Kuri Junta galchite daggu gedensaanni; egenno noonkeri ninkeeti yitinnore; Itophiya massagate kalaqammomori ninkeeti yitinnore; biilonyu aana keeshsha noori ninkeeti yitinore techo kayinni didandiitinanni yine shorrineenna xooqqe bainnori techo Cancishaano wolqa ikkitino. Haammata daga waaga baatisiisu. Xaano Itophiyu olanto ikkitinore mixidhe shitinonsa. Diinanna kakkacha ikkansa konninni leeltanno.
Xa nooti Itophiyu olanto woyyaawino uurrinshi, egennonna gobbate macciishshamme, dagate owaante aate qixxaabbe noo olantooti. Hedeweelcho badheenni e`e qasse shite qodhonna, olu uduunne mulqidhe aanaho giira qassunsa ikkinninna balaxxe affeemmensaro kaajjado qaafo adhitannonsata balaxxe affino. Itophiya jaddotenni, horramatenni gatisate murcidhino olanto badheenni qasa bareende dikkitino. Wolu nafa qasiro mittoreno dilawanno mundeete xaaddinori qasa shollinyeho. Kuni assootinsa waajjiteeti.
Bakkalcho፡– Haammata daga yaa dandiinanniri olantote aana ammanooshshu dinonsa. konni korkaati maati; xa daga maa assa noonsa?
Dr Alemmawu፡– Daga olantote aana ammanooshshe hoogginohu alba Yaadigi waro noo tantano ikkanna, kunino mitte gosara balaxo uynoho. Mitte gosa luphi asse xawisannohonna dureeyye assannoho hattono insa agarannoho; wole xiiwannoha ikkino. Konnira gargartote olanto giddo xibbunni 95 anga ikkitanno jeneraalooti wole gosaati. Laayinki loosinsa wole gosa ikkitinore insa gosanni gobbaanni noore badde gantanno.; kaaajjado looso loosiisanno, waaga baatano gede assitino. Saayikkihu qajeelsha ikkanni, ayii garinni rosu kaayyo dagganno woyte xaano uminsa gosa calla rossanno gede assinanni. Jeefote gumulo aannohu iso callaati; wolu mittore assa didandaanno.
Bakkalcho፡– Gargartote olanto tenne yannara noo deerra hiittoonni xawisatto?
Dr Alemmawu፡– Xa noo deerri qarrisannoho. Gobba giddoydinna gobbaydi xiiwora ubbino yannaati. Gobbaydi wolquwa giddora e`e gobba daramanya hasidhannoha ikkanna, gobbate giddo kaayinni noori sharrenna kakkachimma noo gaamooti. Tini gaamono gobbate jawa qarra abbate hashsha barra gano gantanni no. Tenne cancishaano gaamo olantonna daga miteenni halante huna noonsa. Konnira, tenne yannara olanto qarru giddo no yaa dandiinanni
Itophiyu olanto yekkeerote giddora dieanno. Ikkinohura tenne yannara noori olanto bareeddanna jawa qeecha fultanni noreeti. Layinkihu dagate oosooti. Saayikkihui danchu akatinni gatamarantino olantooti. Shoolkkihu, biiloonyu tantano agadhinohonna ayirrisannoho. Ninke gobbara mootumma galchate looso loonse diegenninoonni. Korkaatuno, ikkadu garinni tantaname afamishsha uyneenna noo olantooti. Gobbasi daafira ikkado egennonna sokka noosiho. Xaphoomunni, egennotenna bilchaantete doogonni tantanantino olantooti.
Gobbasiranna dagsira dassitino olanto ikkitinohura badheenni qasi diinino fiixa ikkinohura urde amade heedhe umonsa saayse kakkaltino. Gargartote olanto olantanno woyte gobbansara balaxo uyteeti. Daga`yara gobba`yara kakkalameemmo yeeti. Dimokiraase heedhanno gede umi`ya qeecha fuleemmo yeeti urde amade hee`re disheemmo yiinohu. Olanto gobbasera yekkeero dinose. Ayii diinano guluphisiisanno. Itophiyu dagara owaante aate murcidhinoreeti.
Bakkalcho፡– Gargartote olanto albillicho may gari harinsho harunsiturooti Itophiyu qeelanno gede assa dandiinannihu?
Dr Alemmawu፡- Gargartote olanto umihunni gobbate mootumma agara noonsa; korkaatuno gobba jaddote reqecci yite noo yannaati. Gobbaydi wolquwa xa noo mootumma soorrite insa hasidhu gede soqqitanno mootumma uurrisateeti wo`naaltanni no. Konnira, qooxeessa cancishara wo`naaltanni no wolqa seekkine harunsine illaalisa hasiissannonsa. Gobbaydi wolquwa konne muli gobbara dagge gobate massagaancho soorrate geeshsha iillitino. Ninke gobbarano togoo coy ikkannokki gede assate gobbate ayyayyamaano ikkitino olanto gobbasi buuda gotti assate loosa noosi.
Dagano agara noonsa; Hiittenne yannannino aleeni qixxaawa noosi yeemmo. Layinkihu wolambinatesi buuxisa noosi. Gargartote olanto ayiino soqqanno olanto dikkitino. Umosi danditino uurrinsha ikkite egennote, bilchaantete, danchu akatinni gatamaraminoha ikka noosi. Kalqete bikkaanchonna safaraancho wonsha noosi. Seeru mootummanni milli yaannoha ikka noosikinninna kaadirete soqqamaancho ikka dinosi. Ayino soqqannoha ikka dinosi. Olanto umise dagate; dagannite ikkinninna ayitano dikkino.
Bakkalcho፡– Jeefote saaysatto sokka heedhuhero?
Dr Alemmawu፡– Ninke gobbara polotiku paartenna mootumma soorrantu kiironni gargartote olanto soorrinanni hara dinonke. Uurrinshu dagate uurrinota leellisha noosi. Mitte kiphonna gaance ka`ara dandiitanno; konne mereero kayinni dagate uurrinota leellisha noosi. Baxxino diina ikka hoogiro mittu widira dasse wole gawajja dinosi.
Gargarto anete; agarannoe; gargarannoe yitanno daga kalaqa noonsa uurrinshaati. Gargarto gosate kikkillanni fula noonsa; Gargarto gosannita ikkitukkinni dagannitenna gobbannite. Miqicho cancaname, mundeesi dune muxxe ikkitinota lubbosi kakkale agarannonkeho.
Ikkinohura, daga gobbate wonqo ikkitino gede ammane adha noosi. Irkisa noosihu techooti. Korkaatuno HWHT techo olanto hune tenne gobba hire ha`raraati. Kuni coy ikki yaa daga borojje ikkite galtaraati. Kuni dayiikkinni dagate qoteho uurra noosi. Konnira, daga agare qoteho uurre qooxeesano seekke illaalise gobba gatisate gade assi`ra noosi.
Bakkalcho:- Oottonke hala`ladu xawishshi daafira wodaninni galaxxineemmo.
Dr Alemaayyo:- Anino galaxxeemmo
Bakkalcho Birra 25, 2014 M.D
