Amsaalu Felleqe
Ilamase Addis Ababaho ikkanna lophose kayinni Hawaasi quchumiraati. Annise Surmu woradi daga riqiwe paarlaamu miilaatinkanni. Addis Ababaho ilantinohuno annise paarlaraamu miila ikke hee’ranno yannaraatinkanni. Annaseno Surma woy Sure yinanni qooxeessira kalaqamino mitiimma korkaatinni lubbameenna hoogase coyidhanno. Annise lubbamihu gedensaanni rosose 6ki kifile iiillite heedheenna ile amaseno xissotennii reyotenni baxxitinose.
Mini giddo isenna lamu labballu roduuwise ledo heedhannonkanni. Annano amano lubbotenni hoogasenni heeshsho lowontanni shettote giddo tugginonsata la’inori albaanni loosu korkaatinni annase egentino jaallasi Hawaasa babbaxxitino hallanya kaa’lote uurrinshuwa ledo hasaawatenni hakkiicho heedhe lophitannonna rossanno gede jawa irko assitinoseta kultanno.
Beetto Tiddeneq Guldu yaamantanno. 23 diroseeti. Kompiyuterete sayinsenni umikki digirenni Hawaasi yuniversitenni maassantino. Surmu gosanni digirete rosu deerrinni maassantino meyaata ikkaseno albisaancho assitannose. Maassantanni heedhennino albaanni annise Surmu worada riqiwe IFDR Dagate riqiwamaano amaale mini miila ikke loosinowa xa kayinni iseno hakko worada riqibbe 23 dirisenni amaalete mini miila ikkitino.
Techo tenne sewosera iillasera badheenni “Abenezer sapporting and development” uurrinsha safaanchi Kalaa Argaw Ayelehu noota naqqassanno beetto Tiddeneqi. Tenne uurrinsha safaanchi Kalaa Argaw Ayelehu qaaqqosi Tiddeneqi su’mise gede maala’lissannonna danchu akati nooseta naqqase 23 dirisenni Paarlaamaho miila ikkase gobbate jawa kaayyo ikkinota xawisino.
Techoonke Bakkalcho gaazeexi sewoote gafirano beetto Tiddeneqi Guldute ledo keeshsho assatenni sewoote iillitino gara wolootaho rosicho ikkanno garinni qineessine haa’ne shinqoommo. Dancha nabbawate yanna.
Bakkalcho:- Hawaasira dayitta gedensaanni hiittenne hallanya uurrinsha giddo keeshshitta?
Beetto Tiddeneq:- Hawaasira roduuwi’ya daye xa lossite konni deerrira iillishshue uurrinsha anni ledo xaadammara albaanni ‘’Tikuret Leseetochinna Le Hitsaanaati’’ yaamantanno hallanya kaa’lote uurrinsharaati eoommahu. Hakkiichono keeshshumma gedensaanni uurrinsha xaaddinosehu womaashshu wolqa qarri kaiminni sufa hoogasenni anino roduuwi’ya ledo ‘’Abenezer ’’ yaamantanno hallanya uurrinshara e’noommo. Uurrinshasira haa’re aneno roduuwa’yano lossinonkehu “Dady” kalaa Argaw Ayelehu ledono xaandoommohu hatte yannara 8ki kifile rosaancho ikke hee’reeti. Uurrinshasira haa’re lossinoehu anni’ya “Dady” manchi beettira noosihu ayirrinyu lowontanni maala’lisannoe. Keeranchimmatenni hasi’rummare xa’manni, hedo’ya xawisanni, baxeemmarenna giweemmare hattono albira hiikkira iilla hasi’reemmarono xa’meennae
kuloommasi garinniiti haare’’e awuutanni lossinoehu. Ile anna’ya afi’roomma gedeeti macciishshaminoehu. Roso’ya hakkiicho hee’re jeefisumma gedensaannino dancha guma abbatenni Hawaasi yuniversite e’’e Kompiyuterete sayinsenni umikki digirwenni maassamoomma; anera tini lossitue uurrinsha assitinoe kaa’lo kule gudeemmata di-ikkitinote.
Bakkalcho:- Anjekkinni albillicho hiikkira iillate hasi’rattankanni; xaana hasi’roomma deerrira iilloomma yite hedatta?
Beetto Tiddeneq:- Anje’yanni jawa deerra iillate ajuuja nooenkanni. Kayinnilla hiikko rosi golinni roseemma yitannoti addi hedo diamadoommanka. Ikkollana roso’ya gumule yuniversite e’’e kompiyuterete sayinse rosi golinni roso’ya hanafumma gedensaanni kayinni lowonta tashshi yaannaeeti rosanni keeshshe gumuloommahu. Xa noomma deerrinni hasatto’ya wo’mitinoe; albillicho deerra lexxanninna gatinoere wonshi’ranni ha’reemmahu noo gedeenni hee’reennanni. Albaanni 8ki kifile roseemma yanna geeshsha lowontanni jawaatoommakki garaatinka noohu. Kayinnilla 9ki kifile eumma gedensaanni baxxinohunni Kemistirete rosu daninni worba rosaanchooti ikkoommahu. Kemistirete rosu dana lowonta baxa’yanni kainoha ‘’Kemikaal Injinering’’ yamamanno rosu goli notano macciishshaammahura albira hakko rosi golira roorenka illacha tugoommata la’inori mitu mitu mannooti kuni atera lowontanni ayirrannohe; meyaa beetto didandiitannohona agurte wole rosu dana
harunsate wo’naali yitannoenka. Ikkollana anino hattenne seejjo lowonta adhano hoogummaro kayinni 12ki kifile fonqolo’ya adhumma gedensaanni dayno gumi kaiminni Kompiyuterete sayinse rosu golinni rosate doodhooma garinni doorshi’ya taaleennaeeti konni rosi golinni rose maassamoommahu.
Bakkalcho:- Dirikkino shiimahona hakkonni aana maassantanni heedhenni anjekkinni Paarlaamu miila ikkate dandiittahu hiittoonniiti?
Beetto Tiddeneq:- Paarlaama eate hasatto dinoenka. Kayinni albaanni anni’ya paarlaamu miila ikke hee’renna aninna roduuwi’ya konniicho ronsanni keeshshineenna hawadi yannara kayinni maatenke qae la’neemmonna hakkiicho nooha dagate mitiimuwanna qarrubba la’neemmonna huwanteemmo gede; xeinori albillicho hiittoonni taala hasiisannorono isi coyi’ranna macciishshineemmonkanni. Anino hawadi yannara isi ilaminonna maatesi heedhanno qooxeessira ha’rummaro qooxeessu manna anni’ya maa looseeti egennaminohu? Mannu baxannosihu maa looseennaati? Daga riqiwe loosanni dagate xa’mo dawaro afidhanno gede assinohu mayinniiti? Riqiwoommo yino daga halaalira uurre loosinonkanni? yaanni xa’meemmanka. Hakko garinnino qooxeessu dagara lowori hasiisannotanna loosama noosita huwatoomma. Hiikko rosinnino gumulummaro hakkiicho mare dagooma owaatate jawa ajuuja nooenkanni.
Anino mite mite yannara hakkiichira maranni laeemmarinninna qooxeessu manni ledo hasaaweemmarinni la’inoe mannooti; hattono baxxinohunni hakki geeshsha rosonsa xiibbe hadhino meenti nookkihanna umikki yannara digiretenni maassamoommati ane ikkoommahura woradu massagaanonna daga hasaabbe su’ma’ya federaale iillishshu gedensaanni togoo hajora hasamatta yine kulleennaella macciishshoommana ani umi’yanni hasi’roommare di-ikkino. Woradu konne assinohuno miila ikkate woradunni meyaata shiqishshe yinoonni garinniiti ane shiqishshinohu. Woradu hakki geeshsha su’ma’ya iillishe kae hasatto’yano dixa’mino; kayinni sammi yite qixxaawi paarlaama eatta gede daganke riqibbinohena yitueta anino maahoyye yee, albaanni anni’yano loosanna
dagate lowori loosamikkinni gatinorinna albillicho loosamanni taala noosita hedeemma daafira shiqqino hedonni sumuu yee ikkanna loosa dandeemma yee ammanatenni daye anni’yara kulummasita isino lowonta tashshi yeennasi paarlaama e’’eemma gede jawaachishinoe.
Bakkalcho:- Paarlaamu woy poletikunnire lainohunni lowonta huwatto noohenka?
Beetto Tiddeneq:- Paarlaamaho yaa haammatu manni gamba yite gobbate hajo daafira hasaabbanni dagatenna gobbate qarra tirtanno gedeetilla hedeemmahu. Tuqu xaadooshshinni laoommahuno hakkonne ikkino daafira lowonta hala’lado huwattono dinoe; poletiku ragaannino lowo huwatto dinoena albillicho roorenka afanninna handaarunni huwanyoote’ya lossi’ranni ha’reemmaha ikkanno.
Bakkalcho;- Paarlaama eitta gedensaanni dagatenna gobbate maricho loosate heddanni nootta?
Beetto Tiddeneq:- Tayxe haaro sanfanni paarlaami miila ikkitannori balaxote qajeelsha adheemmaraati; hakkonni gedensaanniiti duuchare anfannihu. Paarlaama e’nannihu dagate huuro ikkine loosateeti. Anino riqiwoomma woradira baxxinohunni hundinni hanafe nooha ga’labbote qarra, dooggatenna woloottano latishshunna mimmitu ledo sumuu yaa hoogate qarra mittichu qooxeessi gede calla ikkikkinni gobbate gede hendanni dagate mitiimmuwa tiratenna gobbanke duuchu handaarinni amaddino mixo garunni jeefo gantanno gede agarrannie qeecha fulate jawa mixo nooe.
Ani riqiwoomma woradinna qooxeessaho lowo yannara ga’labbote qarra ikkinohu giddoydi sumiimme hoongenni calla di-ikkino. Dannunni xaandanniti Sudaanetenni duucha yannara qawwe adhite e’anni qooxeessaho gaance kaysate wo’naaltannaati ga’labbote qarri kalaqamanna daga shettote giddora e’anni heedhannohu. Konni ragaanni mootimmano xaa geeshsha illacha tugge loosino ye hedeemmakki daafira albillicho hattoo assootino ikko ikkito gattanno gede anino nooe deerrinni agarrannieta dagate eeggo fulate looseemma yee hedeemma. Qooxeessaho ga’labbote qarri hee’reenna latishshanna keere abbinanni yine dihendanni. Konnirano keerenna ga’labbo teesiisate hajo balaxisa hasiissanno.
Hakko qooxeessinni digiretenni maassamoommati ane calla mayra ikkumma? Wolootuna mayra rosse konne deerra iilla hooggu? yitanno xa’mo galtinoe. Konnirano duuchunku rosate kaayyo afidhano gede sharrameemma. Ani iilloomma sewoora wolootuno iillitanno gede loosate jawa ajuuja amadoomma.
Bakkalcho:- Yannakki fajjite ledonke assoota keeshshora wodaninni galanteemmo; albillichono dagankenna gobbate bacare loosatta yine hexxo assineemmo.
Beetto Tiddeneq:- Anino uytinoonnie kaayyora galateemma.
Bakkalcho Wocawaaro 20, 2014
