Kalqenkera kovid 19su taraawo kalaqantu yannanni hanafe mannoomittete, miinju, dagoomittetenna polotiku millimillubba aana luphima ikkino xiiwo iillishino. Tinino xiiwo aantanno dirrara suffannotanna baxxinohunni gawajjo lophitanni noo gobbuwa aana jawa mitiimma ikkitara dandiitannota xiinxallubba leellishshanno.
Taraawo kalqete aana kalaqantunkunni hanafe gobbate deerrinni hanqafaancho qinaawinoha kaajjado gargadhate, qorqorshunna dawarote loosubba aana illacha assine loonsoonnihura mannu rewo kiironna gobbate mitiimma ikkitanno yine masaalloonni masaalo ragaanni huluullo ajisha dandiinoonni. Kuri gumma leeltanno gede mootimmanna baalanti hajo la`annonsa bissa taraawote uytino illachinna noonsa murciraanchimma, luphima qinaawonna dagate baqqeenyu beeqqonna halamme qara korkaatubbaati.
Ikkiroono sa`u 6 aganna kawa taraawotenni amadamanno manni kiiro ajate ledo amadisiisame, baalunkunni hajo la`annonsa bissanni uynoonni illachi ajanni daa, taraawo gargadhatenna uurrisate fultino hajajo 30/2013 agarantukkinni keeshshasi, owaante uytanno uurrinshuwara leeltanno noo kaajjado gargarooshshu hayyubba assooti lowo geeshsha ajasi, hajajo hedote giddo wortinokki gambooshuwa, qajeelshuwa, maassote qixxaawubba, mannu batirannowa owaante uytanno sagalete minna, kafteerubba, gangalatu basenna hodhishshu owaante uynanniwi, luphima kiiro noonsa manni beeqqanno amma`notenna daga timbiliqqi yite fulte gudumaaleho ayyirrissanno ayyaanna, dira, ispoortete hoshshuwanna dagoomittete assootubba willa, goshattonna wolootu dagoomittete amanyooti kovid 19 taraawo nooha lawannokki garinni gumulantanni nooha ikkansa, maasikete horonsira ajjanni daasenna deeama xissote taraawora injaanno akata kalaqqino.
Kunino gobbate waajjishanno garinni vaayresete taraawo hala`litanni harase harunse tenne lamalara Itophiyunniti dagate fayyimma instituute qara dayrekitere Dr Tsiggereda Kifile odeessaancho xawishsha uytino.
Qara dayrekitercho uytino odeessaancho xawishshira xawissino garinni, kalqenke aana babbaxxitino gobbuwara kalaqamino 3ki kovid 19 dambala (3rd wave) qara korkaati gede kullannihu kovid 19 vaayrese umosi babbaxxino haaro vaayresete danira soorrasinna baxxinohunnino “Delta” yaamamannohu vaayresete dani tuqasi ikkanna; kuni deltu vaayrese gobbankera noota badate babbaxxitino loosubba gumulantanni afantanno.
“Alfanna Beetta” vaayresete dani gobbankera noota laabraatoretenni buunxoonnita kunni albaanni xawinsoonnita Dr Tsiggereda qaagiisse, ikkollanna kayinni haaro deltu vaayrese noota buuxate babbaxino garinni badate loossa gumulantanni no yitino.
Xaa yannara noohu kovid 19 gobboomu akata lainohunni qara dayrekitericho coyidhino garinni, kovid 19 amadamate bikki 6 lamalara albaanni (ziqitenya yenebere sihon) 1.6 xibbuunni ikke borreessamino. Ikkollana kayinni xa amandoommo lamalara kiiro lexxite 16.5 xibbuunni gotti yitinota coyidhino.
Dr Tsiggereda 7 lamalara gedensaanni quuxxote xissamaano kifile e`anno xissamaano kiiro luphi yitinota buuxisiisse, kunino 7 lamalara albaanni 180 mannooti quuxxote xissamaano kifilera harunso assinannansa afantanno. Ledoteno 180 mannooti mereerinni 11 ikkitannori manchu anganni loosaminoha foo`late kaa`lanno uduunne hasidhannore ikkanna, xaa yannara kayinni 82 manni foo`late kaa`lanno uduunni hasiisannonsata xawissino.
Kovid 19ni heeshshonsa hoogganno mannooti 6 lamalara albaanni 11 borreessinoonniha ikkanna sa`u lamalara kayinni 88 widira luphi yino yitinoti qara dayrekitercho, kovid 19 amadamanno manni 7 lamalara albaanni 487 ikkinoha ikkanna tenne lamalara kayinni 10 kume 58 iillinota coyidhino.
7 lamalara albaanni kovid 19 korkaatinni borreessantino rewo 85 xibbuunni ale ikkitannori 45 diri ale ikkitino mannoota ikkitanna xa nootenni yannate mashalaqqenni kayinni 15 – 24 diri geeshsha noore woy (hulunim ye idime kililochin yakatete mehonu) buuxamino yitino.
Ikkinohurano hospitaalete goxinse xaginsanni kifillara, foolaate kaa`lanno uduunni anje xaadanni no yitinoti Dr Tsiggereda, kovid 19 taraawo barru barrunni luphima deerrinni taraawasinnino ale mannoomittete, miinjunna dagoomittete mitiimma iillishanni afamanno yitino.
Konni kaiminni kovid 19ni taraawo gargadhatenna iillishanno rewo uurrisate aantannore gargarooshshu doogo daga deeantukkinni loosu aana hosiisa noonsata qara dayrekitercho hedisiisse; daanno haaru diriranna amma`note ayyaanira kalaqantanno gambooshuwa gatisa, baalanti uurrinshuwa owatamaanonsa kovidi 19 fayya gargadhate doogo loosu aana hosiissanno gede assa, kovidi 19 malaatta leeltanno woyte fayyimmate uurrinshuwa maratenni buuxo assira, kovid 19 kittiwaate adha, ayyaanu yannara saada gorrate horonsi`neemmo hiikko uduunnino co`immansa agarantanno gede assanna kikkisamme ajisha, dikkirate millinseemmo base baalantera maasike wodha, angate buudhinanni sanitayizere amada, ayyaanu yannara wolu manni ledo noonke dagoomittete xadooshshe ajisha, ra`inokki sagalla maala, ganfoonnikki adonna woleno burinore saga`latenni qoropha, xaphooma baalanti dagate kifile, mangistennitinna mangistennita ikkitinokkiri owaante uytanno uurrinshuwa hajajo 803/2013 m.dra worroonni qorophishsha loosu aana hosiissanno gede agarranninsa yitino.
Wole widoonni kovid 19 taraawo ragaanni yannate xawishsha uytinoti fayyimmate ministeere ministire Dr Liya Taaddeseti, mitte lamalara calla 66 manni reyinoha ikkanna xaa geeshshano barunni 9 manni reyanni noota xawissino.
Xaa yannara noohu kiirotenni amandoonni mashalaqquwanna akatta leellishshannohu sayikki doycho kovidi 19 dambala (3rd wave) gobbankera hanafanni noota leellishannoho yitinoti ayyirrado ministircho, daga agarranninsata gargarooshshu doogo kaajjishshe kunni albaanni noohunni roore loosu aana hosiissannokkiha ikkiro coy mitiinsannoha ikkara dandaannota saynsaawete masaalubba leellishshanno yitino.
Konni daafira hasiisannoha kovid 19 gargarooshshi doogo loosu aana hosiisatenni ledoteno kittiwaate qasira hasiissanno yitinoti ministircho, xaa geeshsha gobbate gede 2.3 miiliyoone ale kittiwaate dagoomaho aa dandiinoonni. Addis Ababaho dirinsa 35 diro ale ikkitinori, dirinsa 18 diro ale ikke wole xisso noonsarinna loosinsa korkaatinni reqecci yitino mannooti hattono qoqqowubbate dirinsa 55 diro ale ikkitino, dirinsa 18 diro ale ikkite wole xisso noonsarinna loosinsa korkaatinni reqecci yitino dagoomu kifile kittiwaate qasidhanni afantannotanna tini hajo la`annonsa dagate kifileno fayyimmate uurrinsha martanni kittiwaate qasidhanno gede ayyirrado ministircho odeessaancho xawishsha aana hedisiissino.
Dagoomu kovid 19 taraawo gargadhatenna uurrisate kunni albaanni assannohunni roorenna kaajjino garinni bisu xeertinye 2 meetirenni agadha, maasike ay woytenna garunni horonsiratenni sa“e angate co`ima agadhate saamununni hayshshiratenni qoropha hasiisannoha ikkanna, hasiisannokki gambooshshe ajisha baxxinohunnino ruukkitino basera assinannire, hattono malaatta leeltanno woyteno rahotenni meessaneete badatenni ogeeyyetewiinni seejjo xa`ma hasiissanno yitinoti ayyirrado ministrcho, ledoteno vaayresete taraawo uurrisate kaa`lateno loosu aana noohu kovid 19 taraawo gargadhatenna qorophate fultino hajajote kiiro 30/2013 woyyeessatenni haaro hajajo (hajajote kiiro 803/2013) fultinoha ikkanna hajajote ragaanni dagate aantaancho xawishsha assanna seera agarsiisate loosi kaajjannota ministrcho odeessaanote uytino xawishshi aana hedisiissino.
Abebech Maatewoos
Bakkalcho Fooqa 4/2013 M.D Hamuse
