Albisa turizimete iillo yaamamatenni afantanno gobbate qarqarto mereerinni Hawaasi quchumi mittoho. Quchumu techoo gede gobbankera haaruudde daa’’attotenna gangalatu base halashshine latinsoonnikki yannara batinye gobbate giddonna gobbayidi daa’’ataano haa’ratenni albisaho.
Hawaasi quchuminna qooxeessu kalaqamu eltonni jiroo’minoha ikkasinni duucha woyte turizimete dooramaancho ikkasi kullanni. Xaa geeshshano turizimete iillo ikkasinni sufe afamanno.
Konni kaiminni techo borronkenni xaa yannara quchumu turizimete millimillo noo deerra, koriderete latishshi turizimete noosi injonna amadisiisantino hajubba aana Hawaasi Quchumi Woga, Turizimenna Ispoortete Biddishshi Sooreette dukko Meqides Hurrisote ledo assinoommo hasaawa aanino garinni niwaawete shiqinshoommo.
Bakkalcho:-Xaa yannara Hawaasi quchumira nooti daa”attote (turizimete) millimillo hiikko deerrira afantanno yitanno xa’monni hananfo?
Dukko Meqides:- Hawaasi quchumira xaa yannara nooti turizimete millimillo lowo geeshsha danchate yaa dandiinanni. Babbaxxino dani daa’’attote lolanke noota la’’a dandiinanni. Lawishshaho, Ispoortete handaara la’nummoro Ispoortete turizimenna xaphooma Ispoortete millimmo quchumaho luphiimate.
Layinkiti, meedikaalete turizimeeti. Meedikaale turizime yineemmoti Hawaasi quchumi xaginaatu handaarinnino batinye daga goshooshanni afamanno. Kunino, quchumu giddo batinye kiiro afidhinori jajjabba mootimmatenna hallanyu Hospitaalla nooha ikkasinni xagisi’rate wole qoqqowubbanni Hawaasira dagganno manni quchuma doyite daa’’atate kaayyo heedhannonsa. Kunino turizimete millimillora umisi kaa’lo assanni afamanno. Xaano jajjabba Hospitaalla ijaarranni hee’noonni.
Wolu meedikaalete turizime yineemmori yannaasinchu xaginaati gobbaanni kalaqamu hurre (Burqito, Wondo Gennetetenna Yirgaalamete) iibballicho ga’nate babbaxxitino qarqartonni dagganno manni fooliishshonsa Hawaasa assidhe keeshshitanno daafira yannaasinchonna kalaqamu xaginaatira quchumanna qooxeessa daa’’attanno.
Konni gobbaanni quchumunna qooxeessu baattote ofollo injiitinota ikkasenni Hawaasi Garba harunsine biinfillese ledate ilaallanna addi addire daa’’attote base ikkitino dargubba daa’’atate roorenkanni lamalate jeefora gangalatate dagganno manninna gambooshshuwate ledo amadisiisaminohunni daa’’ataanote lolanke quchumaho wole yannanni roortinote yine adha dandiinanni.
Xaphi assine la’nanni woyte Hawaasi quchumi turizimete injiinoha biifadonna haanja ikkasinni duuchu manninni dooramaanchoho. Baxxinohunni, xaa yannara gobbankera afantanno quchummanni keerunna ga’labbote widoonnino woyyaawino quchuma ikkasinni keeru hajo balaxotenni ka’anno. Hiikku manchino hiikkonni qooxeessinni dayinoha ikkiro Hawaasi quchumira fooliishshi’ranna milli yee daa’’ata hasi’riro mitte bidhatto nookkiha gangalata, e’’e fulanna hasi’rirono milli yee dadda’le galara dandaanno.
Konni kaiminni Hawaasi quchumi amandoonni dirinni woyyaawino garinni daa’’ataano haa’rino akataati noohu.
Bakkalcho:- Hawaasi quchuma daa’’attote iillo assitinnori qara qara base hiikkuriiti?
Dukko Meqides:- Hawaasi quchuma baxxinohunni daa’’attote base assitinori mereerinni qarunna jawiidihu Hawaasi Garbaati. Hawaasi quchumi kalaqamu ofollosi biifadonna injiitinota ikkasenna qooxeessu roorenkanni dooramaanchonna hasamaancho assannosi. Anfinte gede Ilaallatenni doyissaminoho; Taaboorinna Allamuri Ilaali, Hawaasi baxillu Garbinni dukkisaminoha ikkasi baxxannoha daa’’attote quchuma assannosi.
Konni gobbaanni 70 ali ce’’ate sirchi afamannowa ikkasino wole korkaata ikkanno. Hattono Qulxu’mete dikko, gobbate giddonna gobbayidinni quchuma e’anno daa’’ataano rosamino su’minni ‘Amoora Gedel’ yinanni Garbu qaccera Qulxu’me ittukkinni difultanno; Kunino, Qulxu’mete dikko luphi yino deerrinni iibbishannoho.
Gudumaalu paarke la’nummoro xaa yannara albinni roore ille goshooshanno garinni haaruudde amado lendoonni. Lawishshaho, Amboomi hoshsho hiittenne yannara la’’anna daa’’ata dandiinanni. Konni daafira kurinna wolootano haammata kalaqamu jiro kaysa dandiinanni.
Ikkollana, daa’’ataanote lolanke lexxitanno gede kora ikkannohu jawunna qaru coyi biinfillunni aleenni qooxeessu keeri agaraminoha ikkatenna dagano keere baxxannorenna wosina adhitannore ikkansaati. Lawishshaho, Hawaasi quchumi konforaansetenna reqeccote quchuma ikkanni dayino. Kunino qole jajjabba beeddakkote deerri Hoteella garunni haadhe koyisa dandiitanno gedenna alba noorinna haaro loonsanni hee’noonnireno la’nanni woyte quchumu dooramaancho ikkanno gede assitanno.
Baxxinohunni, xaa yannara loonsanni hee’noonnihu koriderete latishshi noosi quchumu biinfilli aana ledote biinfille ledanni afamanno. Lawishshaho, Membonni- Riferaalete doogo harancho yanna giddo jeefinse Xaphoomu ministirchinni maassiinsoonniti qaangannite. Tini doogo quchumaho ledote biinfille ikkitino. Layinki doyichonni Sawuz Ispiringi Hoteelenni kayisse Hawaasi baxillu Garba iillitanno doogo xaa yannara loosantanni no.
Tenne doogo luphiima woxu fulonni wiinamunni hashsha barra yinikkinni loonsanni hee’noonniha ikkanna; jeefanturo luphi yino deerrinni quchumu biinfille leddanno. Hattono daa’’ataanote illenna hasatto konni aleenni goshooshshanno yine ammannanni.
Daa”attote handaari mittu raginni calla gumulamannoha ikkikkinni mitte hajora dayinohu wole addi addi hajonna hasatto gumu’lannoha ikkasinni dancha millimmo heedhanno. Lawishshaho, Ispoortete turizime handaara calla la’nummoro luphiima qeecha amaddanno yinara dandiinanni. Mitte gaamo giddo 30 ali miilla heedhanno; kurino quchumu giddo lamenna sase aganna geeshsha keeshshitanno. Itophiyu pirimiyer Liige lendanna seennunna labballu jawiidi Liige hattono qacalete gaamo quchumu giddo keeshshitanno. Konninnino luphiima turizimete millimillo heedhanno.
Dagoomittete turizime yinannirino Ilaallatenna Iko-turizimete aana lawishshaho; Ilaalu birxe fulte quchuma la’’a, Affini songo la’’anna w.k.l… babbaxxitino hasatto noonsa daa’’ataano babbaxxino raginni Hawaasi quchuma dagge daa’’attanni afantanno.
Bakkalcho:- Aleenni xawinsire daa’’atote base hattono budillaanchonna kalaqamu donna agaratenna wole gobbatenna kalqete dagara egensiisate widoonni biddishshu loosanni noore hiittoonni xawinsanni?
Dukko Meqides:- Biddishshu gede babbaxxino looso loonsanni hee’noommo. Lawishshaho, koriderete latishshi ledo amadisiisaminohunni Garbu qaccera budillaancho coye amadisiinse loosate wo’naallanni hee’noonni. Affini Sidaamu bude xawise leellishate Affini songo harinsannita babbaxxitino base injeessatenni gobbayidi daa’’ataano dagge daa’’attanno gede assate harinsho no. Hattono daa’’ataano goshooshshannoti addi addi base no; kuri base egensiisate widoonni hasi’nanni bikkinni egensiinsoonni yitanno ammana dinoe.
Ikkollana, xaa yannara gobbate deerrinni miinju taqqa yine bandoonniri giddonni mitte turizime ikkasenni miinja lossitanno, qansootaho sufotenni loosu kaayyo kalaqqanno yine bandoonni. Ninkeno Sidaamu qoqqowi garinni 767 yinanni. paakeeje kalanqe loonsanni hee’noonni. Tenne giddonni mitte turizimete paakeejeeti; turizimete paakeeje giddonni mitte turizimete inisheetiiveeti. Lamala turizimete inisheetiive nooha ikkanna Ispoortete turizime, gangalatu turizime, xaginaatunna dagoomittete turizime yinannirinna woloottu paakeejuwa no. Kuri baalankare hedote giddo worre loonsanni hee’noonni.
Kuri paakeejuwa hiittenne qarqartora baxxinohunni Hawaasinna qooxeessaho budillaancho daa’’attote base ikkitara dandiitannore budu qachuwa ijaarre woloota dagara egensiinsanni wolootu daa’’ataanono dagge la’anno gede koriderete latishshinna qoqqowu inisheetiive ledo amadisiisaminohunni batinye hananfoonni loossa no. Jeefantanno woyte daa’’attote shiqinsheemmoha ikkanno.
Alba rosantinori kayinni quchumu giddo daa’’ataanote ille goshooshshanno base; roorenkanni Hawaasi Garbiranna qooxeessaho afantannori kalaqamunna batinye lubbuwa qarunni kullannireeti. Kalaqamunni aamantino Ilaalla, Taaboori Ilaali aana hanafantino iko-turizimete pirojekte mucci yite jeefama hooggurono danchu deerrira afantanno. Jeefantanno woyte daa’’attote shiqinsheemmoha ikkanno.
Wolootuno Allamurinna honse yinanniri dhaggete basenna wolootano budillaancho daa’’attote base kayisa dandiinanni. Hattono woloota yannaasinchonna budillaancho ikkitinore daa’’atote base loosate baxxino garinni koriderete latishshi ledo amadisiisaminohunni jawaachishshanno loossa gumulantanni afantanno. Konni bikkinni egensiisate widoonni kayinni hala’ladu loosi agarannonketa hendeemmo. Ikkirono, hananfoonni loossa gumulantanno woyte baalante dagara egensiinseemmoha ikkanno.
Bakkalcho:- Xaa geeshsha noo harinshonni quchumu giddo budillaancho turizime egensiisate ha’noonni xeertinyi mageeshshiho?
Dukko Meqides:- Budillaancho turizime egensiisate widoonni Sidaamu qoqqowi mootimma ledo halamatenni budu feestvaalla, addi addi dhaggete base misiletenni amande shiqishate looso loonsoonni. Hattono addi addi tuqu xaadooshshuwanna dagoomittete qoolla horonsiratenni egensiisate, odeessaancho filmennino daga affanno gede assate wo’naallanni hee’noommo.
Kuni baalu noonke daa’’attote iillonna kalaqamu elto bikkinni garunni egensiinsoommo loonsoommo yee dihedeemma; batinyu gattino loossa noota ammaneemma. Ikkirono, xaa yannara hanafo lowo geeshsha danchate yine adhinara dandiinanni. Korkaatuno, qoqqowu gede illacha tunge inisheetiivenna paakeeje kalanqe loonsanni hee’noonni daafira yaate.
Bakkalcho:- Turizimete handaari Hawaasi quchumi miinji aana noosi qeecha hiittoonni xawinsanni? amadisiisse 6 agani loosu jeefishshi ma lawannoro xawisse sa’’ittankero?
Dukko Meqides:- Hawaasi quchumi turizimenna quchumu miinji amadantanno hajubbaati. Hawaasi quchumi anfinte gede daa’’atote quchumaati. Galannohuno e’’osinni ikkinohura turizime miinju aana assitanno kaa’lo luphiimate yine adhinanni. Korkaatuno; Hawaasi quchumi galannohuno ikko wo’ma latishshasi gumu’lannohu e’’otenni ikkinohura, qoleno e’’o afi’rannohu roore anga daddalaanotewinninna daa’’ataanotewinni ikkasinni jawa miinju tiro afi’rino.
Sa’u lee aganna giddo gobbate giddonna gobbayidinni haammata daa’’ataano quchuma e’ino. Konni garinni sa’u lee aganna giddo gobbate giddonni 211 kumi ale ikkitanno daa’’ataano quchuma daa’attinoha ikkanna; 30 kumi 340 ale ikkitannori gobbayidi daa’’ataano quchuma e’ino. Konninni, xaphooma 267 miliyoone birra e’’o afi’noonni. Coyinke aana ninke e’’ote yineemmohu mittu daa’’ataanchi quchuma e’’e afi’ranno owaante baalantera baaxxano baatooshshe baalanka ikkikkinni daallasu minira baaxxinoha calla kiirreemmo.
Daa’’ataano milli yite gangalattinoha, hidhitinohanna horonsidhinori baalu baatooshshe afate didandiineemmo. Ninke e’’ote gede kiidhineemmohu daa’’ataano galtino daallasi baatooshshe calla ikkinota huwachishe sa’’ate hasi’reemma.
Konni gobbaanni 265 kumi ale ikkitannori haaruudde daa’’ataano quchuma daa’’attino. Anfinte gede dagoomitte ikkitubba lawishshaho; dirunnihu Gabrieeli ayyaani diru giddo lame hige Sadaasanna Maaja 19ni quchumu dandaannohu aleenni luphiima dagate kiironni ruukke sa’’anno. Tini daga e’e calla difultanno; muli qarqartonni ayyaana ayirrisate dagganno daga gobbaanni roore anga quchumaho galte dangalatte higganno. Konni gobbaanni cuu’’attote ayyaanino togonni turizimete millimillora jawa qeecha fulanno. Konni daafira amma’note ayyaannannino quchumu giddo luphiima turizimete lolanke no yine adhinara dandiinanni.
Bakkalcho:- Quchumu turizimete ragaanni xaadinosi hekko heedhanno? Baxxinohunni, qoqqowubba Hawaasinni fultuhu gedensaanni Hawaasi quchumiranna qooxeessaho turizimete millimillo qiiddinotanna daa’’ataanote lolankeno ajjino yine addi addi mashalaqqete qoollara fincinanna macciishshinoommona, kuni duduwi mageeshsha addaho?
Dukko Meqides:- Muli yanna kawa haja assine addi addi mashalaqqete furchora togoo duduwo fincinanni hee’noonni. Buuxisammara hasi’reemma coyi kayinni kuni duduwi halaalunni xeerti’rinohonna co’ontanni kaphu duduwooti. Mitootu uminsa hasatto calla hasi’ratenni kainohunni togoo duduwo fincitanni afantanno. Mittu Kowiicho su’masi xawinsoonnikkihu raadoonete xaawi Birodkaaste faajjetenni qorophishshu borro borreessitinosiha ikkanna sa’’o xa’mirinno.
Konne calla ikkikkinni mite mite tuqu xaadooshshuwano suwashshimma xe’inonsa mashalaqquwa fincatanni no. Hattono babbaxxinoha poletiku illacha amaddino hallanyootino togoo duduwo fincitanna la’nanni, macciishshinanni hee’noonni. Ikkollana, togoo duuwi Hawaasi quchumi turizime gufisara didandaanno.
Daa’’ataano gufisanno yine hendara dandiinannihu umikkihunna jawiidihu qooxeessaho keerunna ga’labbote hoongeeti. Konni garinni hiittoohuno gashshootuno ikko keeru qarri qooxeessaho dino. Milli yee dadda’late qarri dino; daga fulte keerunni e’’ate diqarrantino. Togoo akati noowa turizimete millimillo qiiddanno yine heda umisenni so’rote. Togoo duduwo fincitannori batinyootu seeda dirra albaanni hanaffe gobbayidi gobbuwara heedhannoreeti. Togoo looso loosa quchumu su’ma beebbatenni huna ikkitinohura digaraho. Hawaasi berono techono loosu aana no.
Hawaasi quchumi xaa yannara babbaxxitino dagoomittete qoollara fincinanni duduwi gede dikkino; diino xawisamanno. Togooha kaimu nookki duduwo fincano gara dikkitino. Mule noori Itophiyu qansootano ikkituro bushino coyi hee’riro mitteenni taashshi’ne sufantenni duduwunni calla sarraaqama umise jawa qarraati. Konni daafira togoo duduwi shiima yannara su’ma hunara dandaanno; ikkollana, handaaru aana kalaqanno hekko heedhannokkita buuxisate baxeemma.
Bakkalcho:- Aantete quchumu turizime lossate illachishshino qixxaawo heedhanno?
Dukko Meqides:- 677 paakeeje ragaanni turizimete iillo halashshatenna alba nooreno haaroonsate batinye loossa hananfoonni; jawa mixo noonke. Qoqqowu mootimma nirinni hanaffe umiseta lamala inisheetiivenna 68 paakeeje kalaqqe loossanni afantanno. Kuri giddonni mitte turizimete inisheetiiveeti. Tenne lamalanta inisheetiivubba Hawaasi quchumi giddo calla ikkikkinni Sidaamu qoqqowi giddo gumullanni hee’noonni; yanna yannatennino keennanni hajooti.
Mitte afi’noommota daa’’attote iillo ise calla egensiinsanni isenni hirranni calla hee’rantenni xaa geeshsha daa’’atantinokkirenna anfoonnikkire hattono latinsoonnikki base latisate mixo amande loonsanni hee’noonni. Shota gede uurrinshu mixonni ikkikkinni baxxitino mixo amande sharrammanni hee’noonniha ikkasinni jeefaminokkire hasaawa gara ikka hooggurono muli yannanni faajje assinanniri batinye daa’’attote base heedhanno. Hawaasi quchumira calla ikkikkinni qooxeessu quchummara; lawishshaho, daa’’ataano fooliishshonsa Hawaasa assidhe W/Gennetenna wole woraddara budillaancho, dhaggetenna yannaasincho daa’’attote base daa’’attanno gede latisate millimillote aana hee’noonni.
Hawaasi quchumira kayinni roorenkanni koriderete latishshi ledo amadisiisaminohunni xaa yannara layinki doyichonni gumullanni hee’noonnihu koriderete latishshi quchumunnita turizimete lolanke ledara dandaannoho. Quchumu biinfilleno ledannohanna quchuma Taaboori Ilaala lendanna duuchunku ragi ledo xaadissannota ikkasinni jawa soorro dagganno yine agarranni.
Bakkalcho:- Pirojektuwate horo luphi assate biddishshu wolootu hajo la’annonsa bissa ledo hiittoonni gumulanni afamanno?
Dukko Meqides:- Ninke massagaanote gede gumulantino loossa keennanni ha’neemmo. Hawaasi quchumi roore afamannohu turizimetenni ikkasi bikkinni gumulamanno loosi baalunku daa’’ataanote wodana goshooshatenna qooxeessu daganna quchumu teesaanote kasseenya ledate ikkino daafira loossa yanna yannatenni keenantanno.
Koriderete looso la’nanni woyte roore anga turizimete loosi ledo amadisiisamanno. Koriderete latishshi calla wolu qooxeessinni batinye daga daa’’attote goshooshanni afamannoha ikkasinni Hawaasa turizimetenni bande la’’a didandiinanni; koriderete latishshano turizimetenni bande dila’nanni. Korkaatuno, safo turizime ikkitino daafira yaate.
Bakkalcho:- Gobbate giddo daddalaanonna dagoomu tenne tirizimete handaari Investimentenni kalaqantino kaayyonni mageeshsha horonsiraano ikkanno?
Dukko Meqides:- Investimente qarunni loonsannihu qooxeessu dagaraati. Xeertote daa’’ataano qooxeessaho heedhannonsa keeshsho barrubbatella. Investe assara daannohu kayinni Investe assanno woyte kayinni aanno horo lowote. Lawishshaho, dikko kalaqanno, loosu kaayyo kalaqantanno. Investimente dagguro quchumu iibbanno woyte, hattono daddalaano quchuma e’anno woyte qooxeessu ooso looso afidhanno, dikko afidhanno.
Miinju akatisinni mittu wolu ledo amadisiisamannoho; callisinni uurrara didandaanno. Konni garinni konne qooxeessa latinse looso hananfanni woyte jawunni shiimu geeshsha noori dagoomu bissa looso kalaqqe loosate kaayyo afidhanno. Konni garinni horose luphiimate.
Konni daafira quchumaho Investe assate hasi’rannohu hiikkuno gobbate giddonna gobbayidi qansichi quchumu giddo jirosi dune Investe assate hasi’riro ammansiisanno keerinna injoo noota xawisate baxeemma.
Bakkalcho:- Yannakki uyite ledonke keeshshootta daafira galanteemmo.
Dukko Meqides:- Anino galateemma.
Qiddist Gezzaheny
Bakkalcho Badheessa 11, 2017 M.D
