Tittiro
Budu kalaqamu egennonni xintamanno. Mittu mittunku budu amanyooti giddo noo hornyubba hundi daga kalaqamu egennonsanni kalaqqe horonsidhanninna galtanni keeshshitinore ikkansa addaho.
Akaakkankenna Awurranke budu amanyooti giddo noo hornyubba butukkukkinna shokkitukkinni tareessitanni techo ilamara iillishshinotino maaxantinota di ikkitino; konniraati techono gumulantannori budillaancho ikkitubba uminsa hornya agadhite gumulantannohu.
Aantanno lamalara ayirrinsanniha Sidaamu daga diru soorro Fichee Cambalaallate ayyaanano rosamino garinni budillaancho harinshonna hornya agarre ayirrisate feeffantanni hee’noonniha ikkanna; ayyaana ayirrinsanni barra murtanno ayyaanto beeddahe la’e tayixe Fichee cambalaalla Badheessa 18na 19 MD hossannota buuxissino.
Barra murtanno harinsho la’nummoro kayinni sayinsitte hayyonna yannitte xiinxallo harunsite ikkikkinni, kalaqamu aana kalaqamu egennonsanni fullahatenniiti. Togo yaa agananna beeddahe kiirte ayyaanu hosanno barra murtanno; hattono saadate moora la’enna nabbabbe diru akata himantanno. Hundi dagati kalaqamu busullenna hayyo huluullo nookkita ikkiturono; tenne kalaqamu fullanke xiinxallotenni irkinse ilamate dona assine worre sa’’a hasiissannota ammannanni.
Hajote aana qixxaawote goli ledo hasaawa assinohu Hawaasi Yuniversite rosiisaanchinna xiinxallaanchi hattono Sidaamu xiinxallote uurrinsha dayirekterchi Siyyum Yunkurihu (Dr) coyi’ranni; Sidaamunnita dirunna yannate kiiro lamu garinni gumullanniha ikkanna, umikkiti arrishshote diru kiiro (Solar Calander) ikkitanna kunino baatto arrishsho doyitanno yannara kalaqantanno (Arro hawado) yinanni babbandoonni yannubbaati. Layinkiti aganu yannate kiiro (Lunar Calander) ikkitanna, tini yannate kiiro aganu baatto doyanno ikkito aana safantinote yaatenni xawisanno.
Dokter Siyyumi xawishshi garinni; aganu yannate kiiro Sidaamu daga barra badhera kiiratenni dagoomittetenna budillaancho ikkitubba gumulate horonsidhanni keeshshitinoha ikkanna; aganu yannate kiiro garinni gumullanni budillaancho ikkitubba mereerinni mittu Fichee Cambalaallate ayyaanaati.
Konni garinni ayyaanto agananna arrishsho la’e barra murtanni techo geeshsha iillishshino; tini jawa egennooti. Insa affino egenno tenne ilamara tareessitino annuwankeno galatama hasiissannonsa yinohu dayirekterchu; budillaancho egenno bowirtannohu xiinxallotenni irkisanturo ikkinota buuxisanno. Korkaatuno afuunni afooho yaano;qaalunni sayinsanni egenno ilamate mereero hawantanni hadhe gedenso ba’ara dandiitanno.
Togo ikka dinose yine sa’u sasenna shoole dirra giddo Hawaasi yuniversitera sayinsitte xiinxallo assinanni keeshshinoonnita xawisannohu uurrinshate dayirekterchi; xiinxallotenni afi’noonni gumi tenne barrubba uurrinshu diru kiiro garinni fushsha dandiinanni garinni ayyaanto irkisate borrotenni wora dandiinanni hayyo aana harunsonna xiinxallo assinanni hee’noonnita egensiisino.
Xaa geeshsha assinoonni xiinxallonnino, tenne barrubba sayinsitte doogonni 106 dirrara woyi 2006 kayinse 2100 geeshsha qaddo assate wo’naalloonni. Konni daafira halashshine sayinsetenni irkinse bude kisannokki garinni loosate wo’naalloonni yiino.
Sayinsitte doogo horonsi’ra afidhino horo mereerinni umikkihu ilamate sa’annoti borreessantinoti uurrinshu diru kiiro heedhanno gede dandiisanno yiinohu dokter Siyyumi; togo assiniha ikkiro Fichee Cambalaalla mitte dagawanna mittu qooxeessira calla ikkikkinni wo’mante kalqera ayirrisantannota huwachishanno. Kunino batinyu dani horo heedhanno gede assanno. Lawishshaho; barru aana huluullo heedhannokki gede, hiittenne gobbate qarqartora heedhannori ayyaana ayirrisate hasidhanno daga ayirrisa dandiitanno gede, yanna badduro ayyaana ayirrisate mixo fushshi’rate kaa’lannonsatanna kunino turizimete lophora umisi kaa’lo afi’rinota coyi’rino.
Ayyaana ayyaanto beeddahenna agana la’e murtino barrinni calla ayirrinsannita kayisannohu dokter Siyyumi; hedeweelcho gobboomu qarri xaadironna ayyaana barrisinni ayirrinsannikki gede assitannoti dagoomu hekko kalaqama hooggu gobbaanni babbaxxitino xiiwo kalanqe barra soorrisiisa dandiinannikkita huwachishanno.
Fichee Cambalaallate ayyaani kalqete angate kinsannikki dona ikke “UNESCO” borreessaminkunni tayxe 10ki diro amadino. Tenne dirra giddo ayyaanu “UNESCO” borreessama wo’mante gobbatenna kalqete daga ayyaanu aana noonsa huwanyooti luphi yino deerrinni lexxanno gede assinota dokter Siyyumi uurrinshanke ledo assino hasaawinni xawisino. Hattono hawantara dandiitannori ayyaanu giddosi amadino hornyubba marro qaagantanno gede jawa kaa’lo assinotanna ayyaanu xiinxallotenni irkisamanno gede dandiisinota huwachishinno.
Tayxeha Sidaamu daga diru soorro Fichee Cambalaallate ayyaana Badheessa 18 nna 19 2017 M.D Hawaasi quchumira ayirrinsannitano buunxoonni.
Qiddist Gezzaheny
Bakkalcho Badheessa 11, 2017 M.D
