Mulu care (Renal stone) yinannihu mulu giddo carete coyibba xallama woy gamba yaa ikkanna carete coyibba buichono shumate giddo afantanno sagalete shiilubbaati.
Mulu carubba babbaxxino garinni gaamantara dandiitanno; kuri giddonnino afantanno basenni yaano shumate boombenna shumate ufuuffa; carubbate giddo afantanno shiilubbanni yaano kaalshiyem, maginizhiyemenna amooniyem fosfeet, shumate asiide woy wole shiilubba amaddinore yaamamatenni ikkara dandaanno.
Mulu care luphiima xissote buicho ikkitanna batinyunni labballo gawajjitanno; labballu batinyunni mulu care xisso 30-40 diri giddo hanaffannonsaha ikkanna seennu aana kayinni gede`nitenna keeshshite kalaqantara dandiitanno.
Mulu carubba batinye yanna hiittenneno xissote macciishshammenna gawajjo iillishshukkinni shumate boombe giddoonni sa`e mannimmate giddonni fultara dandiitanno.
Ikkolla ikkinnina bikkunni lexxituro yaano 3 mili meetire geeshsha iillituro shumate boombe cuffara dandiitanno. Shumate boombe caretenni cufama shuma shotu garinni sa`annokki gede saeno shuma badhe higganno gede assatenni hattono mulu giddo coratenni gawajjo iillishshara dandiitanno.
Kuni fayyimmate qarri woriidi midashshu miqichinni kayse (dale) miqichi geeshsha noo basera, woriidi sagale daahantanno kifilla qarqartora xissote macciishshamme xaaddanno gede assanno.
Kaimu korkaatta
Mulu care kalaqammera korkaata ikkitara dandiitanno coyibba giddonni saga`late rosichi, waa ikkadu garinni aga hooga, luphiima ikkino saadate maala /prootiine/ saga`la, maxine batisi`ne horoonsira, sukkaarete laalchubba, laalote gumi sukkaare /fruktoos/, oksaaleete amaddino sagalla / oksaalete baca muro giddo afantanno shiilo ikkitanna baxxinohunni coomino lukkichi, kolishsho makmaano, bilaak piper, persiili, kaakawo, chokoleetete, ocholoonete giddonna batinye gora giddo afamanno/ hattono shota agattuwaati.
Xissote malaatta
Batinye yanna mulu carubba mulu giddo doyaa hoogguro woy shuma mulu giddonni ufuuffate widira massitanno boombenni dirra hoogguro xissote malaate horontanni dileellishshanno. Ikkollana mulu carubba kalaqanturo midaadunna badhete aana luphiima xisso heedhara, woriidi godowu kifileranna mujajjete taraabbanno xisso kalaqantara, shuma shumaa`nanni woyte xisso heedhara, duumu woy buna lawino shumate kuuli kalaqamara, gomicho labbino woy foolu noose shuma fultara, looqqi assanna tufu, xaa xaanni shumaarate hasatto xaaddanno. Hattono infekishiine heedhuro iibbabbonna qiijajjishate macciishshammenna shiima ikkitino shuma shumaarate akati leellanno.
Mulu care korkaatinni kalaqantanno xisso dana soorrantara dandiitanno. Lawishshaho care wole base hadhuro/doyituro xisso lexxitara dandiitanno.
Fayyimmate xagisaano amaa`la hasiissanno yanna mamooteeti?
Aantinori xissote malaatta heedhuro xagissanno ogeeyye wiinamunni amaa`la hasiissannoha ikkanna xisso lowo geeshsha luphiima ikkituronna ofollate qarrammiro woy injo ho`lannoha ikkiro, xissote korkaatinni looqqi assanna tufu dayro, xissote ledo iibbabbonna qiijajjishate macciishshamme xaadddu`nero, shumate ledo mundee fulturonna shuma shumaarate qarrantiniro rahotenni fayyimmate ogeeyyera hasaapha hasiissanno.
Reqecco leddanno coyibba
Konni alba maate`ne giddo woy umi`ne aana lawino qarri nooha ikkiro mulu care xissora reqeccishanno.
Daadaanote anje/moolle heedhuro reqeccaawate kaayyo lexxitara dandiitanno. Togo yaano barru baala daadaano ikkadu garinni adha hoongiro mulu carera reqeccaabbinanni.
Wolootunnino roore iibbado diilallote gade giddo heedhannorinna bikku ale ikkino hunkuu hunkiishshannonsa mannooti konni qarrira reqeccaawate kaayyonsa hala`lado ikkitino mashalaqqe leellishshanno.
Boode sagalete danubba yaano pirootiinete, soodiyemetenna sukkaarete amadonsa luphiima ikkitino sagalla ganye horoonsidhanno mannooti mulu care danira reqeccaabbanno. Wole widoonnino bikku ale du`milli noonsa mannooti aana mulu care kalaqamate hajo luphiima ikkitanno.
Mulu care kalaqantannokki gede gargadhate
Mulu care kalaqantannokki gede gargadhate heeshshote hayyo soorronna xagga luphiima qeecha fultanno.
Barru barra daadaano/ waa aga:- iibbadonna moola diilallote gade giddo heedhinanniha ikkiro woy uurrinshunni bisu guunte millimillo assitinanniha ikkiro shuma ikkadu garinni laashshantanno gede woy fultaanno gede daadaano ikkadu grinni aga hasiissannota amaallanni.
Shuma`ne waajjidhinotanna co`itte ikkituro waa ikkadu garinni adhitinanni heedhinoonnita leellishshanno.
Boode ogzaaleetete /oxalate/ amado noonsare sagalete danubba ganye horonsira kaa`litannoha ikkanna kaansiyem ogizaaleetete kinchi kalaqamanni nooha ikkiro woy reqqeccaawate akati heeri`nero maxaaxeessa, qoosxa, ocholoone, shaye, chokoleete, akuri atari laalchubbanna duumo rumushsho labbino sagalla saga`la hasiissanno.
Maxinetenna pirootiinete amadonsa woffi yitino sagalla doodha/ ganye horoonsira lainohunni saga`litinanni sagale giddo maxinete bikka bikkira hattono saadate laalchi gobbaanni ikkitinore pirootiinete buichubba lawishshaho baaqeelanna atara saga`la dancha ikkitinota kullanni.
Kaalsiyemete amadonsa luphi yitinore woy kaalsiyemetenni jiroomitino sagalla saga`la hasiissanno. Ikkolla ikkinnina kaalsiyemete xagicho adhitinanni woyte qoropho assidhe. Kaalsiyemetenni jiroo`mitino sagalla saga`la mulu care kalaqamate kaayyo dileddanno. Fayyimmate ogeeyye hooltuhero ikkinnina kaalsiyemete amadonsa luphi yitino sagalla saga`la sufa noo`ne. Ikkolla ikkinnina kaalsiyemete xagga mulu care kalaqama ledo xaadooshshu noonsahura adha`nera alba xagissanno ogeeyye amaa`le.
Xagisa hoongiro xaadanno qarri
Mulu care yannantenni xagisa hoongiro infekishiinetenna wirro hige kalaqamate qarra hattono shumate boombe cuffara, saeno mule wo`munni wo`ma horote gobbaanni assate geeshsha iillishara dandaanno.
Buuxonna xaginaate
Mulu care heerase mannimmate uurrinshi buuxonni, xissote malaattanni, shumate buuxonni, raajete buuxonni hattono xissamaanchu albi fayyimmate buuxo gumi kaiminni afa dandiinanni.
Altirasawundetenna mundeete buuxubbano mulu care xisso heerase buuxate dandiissanno.
Mulu care xisso iillisha hoogguro mannimmate akata keennanni qorophotenni agadha dancha doorsha ikkara dandaanno.
Xisso iillishshanno mulu care xissora umi kaa`lo xisso gal`abbisa ikka noosi.
Konni akatira horote aana hossanno xagga xagisaano amaa`latenni adha dandiinanni. Luphiima ikkitino mulu gawajjo woy xisso kalaqanturo kayinni dadhi`ne xagisira hasiissannota ikkitara dandiitanno.
Lawishshaho mite mite carubba hiiqqaqqamatenni cirrachu widira soorramatenni fultanno gede assa dandiinanniha ikkanna mitu mitu korkaatinni qole dadhi`ne xagisira hasiissara dandiitanno.
Mite mite yannarano shuma shumaa`nanni boombe giddo mannu anganni loosantino boombe /yureetiraal isteenti/ sufatenni caretenni tu“antino base sa`e hadhanno gede assatenni xissote macciishshamme ajisha dandiinanni.
Batinye mulu carubba lowo geeshsha shiimmaadda ikkitannohura shumate boombe giddo sa`anno; ikkinohura malaatta leelturo mini giddo xagichunni xagisa dandiinanni. Ikkollana ikkinnina jajjabba mulu carubba ikkituro kayinni darre hiiqqaqqa woy fushshine huna hasiissanno.
Xagisaano mikitta tittirtanno xaggano aatenni care waay shuma ledo karsante fultanno gede kaa`lita`nera dandiitanno.
Ikkinohura barru giddo adhitinanni daadaano bikka ledanna giddo`nenni fultannoti waay shumano bikkunni 2.5 liitire ikkitanno gede amaallanni.
Abbebech Maatewoos
Bakkalcho Arfaasa 29, 2017 M.D
