Tenne lamala seyoote gafi wosinchinke hallanyu handaari fayyimmate owaante aana luphiima kaa’lo assinohonna baxxinohunni gobbanniha fayyimmate buuxo looso yannaasincho assate widoonni su’misi lowohunni ka’’anno. Seyoote wosinchinke kalaa Daawit Hayilu yaamamanno; Wuddaase Diyaagnostikete mereershi hallanyanna loosu harisaanchooti. Ilame lophinohu Addis Ababaho “Filwuha” yine woshshinanni qooxeessiraati.
Hiikkunni oosichinte gede xagisaancho woy buuwisaancho ikka anje ajuujasiiti. Annisi xagichu mini ogeessa ikkasi xagisaancho ikkate hasatto roorsite galtannosi gede assitinosita qaaganno.
Ikollana, layinki dirimi gumisi xagisaanchimmantenni roore daddalu roso rosate dandiisannosiha ikke afami. Konninni, Addis Ababu Yuniversite daddalu loosi kolleeje e’’e Akkawuntingetenni umi digiresi adhi. Aanteteno Addis Ababu Yuniversite qara hoowera dagoomu xiinxallo rosu golinni layinki digirenni maassami.
Umi digiresi adhanni hee’renni babbaxxitino mootimmate uurrinshuwara gaamamate kaayyo heedhusirono umisi looso loosate hasatto galtinosi daafira loosu beehachi sha’’e wonsha aguri. Hatte yannara seenne adhate qixxaawo assanni noo yanna ikkitinohura woyyaanno yiino loosu handaarira bobbahate mitteenni wo’naaltu. Qooxeessinsara noo injoo xiinxallitanno woyte gobbate budu uduunne hirate aana bobbakkuro gummaamma ikkitara dandiitannota ammantu. Konninni, galtesi su’minni “Wuddaase budu uduunne” yite suuqe fa’nitu.
“Konne looso hananfummo woyte anga’yara noohu 600 birraati; galte’yawa kayinni 200 birri callu noonkanni” yaannohu kalaa Daawiti; wole widoonni, kayinni albansaanni noo sarge wole rakko kalaqqinonsata coyi’ranno. Sargensara heddinoha shiima woxe amadde sargensanni mitto agana balaxxe budu uduunne hirranni suuqensa fa’nitinota qummeessanno.
Sargensa shotu garinni gumulate heddinota kulannohu wosinchinke; ikkollana, jaallansanna maatensa halammenni roore fulonsa diwantinota xawisanno. Konninni, sargensara uyinoonninsa woxu aamansha fa’nitino daddalu suuqera hosiissu.
“Looso hananfummo yannara suuqenke lowo geeshsha biiffannota ikkiturono woxu anje korkaatinni uduunnu diwo’mino” yaannohu kalaa Daawiti; galtesi ledo amaalame wole lawanno looso loossanno uurrinshuwanni uduunne haadhe hirtanni daddaltinohura baatooshshe afidhanni woxu dhukansa lossira hanaffu.
Togooti daddalu hayyo hattenne yannara rosantinokkita ikkiturono kaayyote gede ikkeenna batinye daddalaano hedonsanni sumuu yite uduunnensa kalaa Daawitiranna galtesira aa hanaffu. Kalaa Daawitiuuno geexaano goshooshshanno hayyo kalaqatenna jawaatte loosatenni hajamaanonsa kiiro harancho yanna giddo lossa dandiitino. Konninni, agawantukkinni suuqensa kiiro mittetenni sasenniwa lossate geeshsha iillitu. Konninni, sa’e uddi’nannihanna mini giddo horonsi’nanniha budu uduunne gobbara soyaate geeshsha dhukansa lossidhu.
Dikko hala’litanninna hasamaanchimmansa luphi yino deerrinni lophitanni hadhu woyte uminsare budu uduunne loossanno ogeeyye qixxeessidhe daa’’ataannote ikkannoha budu uduunne loosate geeshsha iillitu. Laalchonsano hatte yannara lowo manni xiiwe e”annokki mashalaqqete siiwo dikkirate amanyoote (Online) diriirsidhe egensiisanna hiransa suffu. Konninni, batinye hajamaano kalaqidhe e’’ote dhukansa luphi yino deerra reekkisirate dandiitu.
Kalaa Daawitinna galtesi konni loosinni e’’onsa lossidhanninna halashshitanni hadhurono mitto barra galagale qiidara dandaannota hedatenni qoteho ledote loosu handaarira bobbahate mudhitu.
Tenne hajo aana amaalantanni heedheenna mittu gobbayidinni dayino jaalinsa gobbayidi gobbara fayyimmate handaarinni Diyaginoostikete xaginaati (giddoyidi xisso buuxo) lowo geeshsha dancha ikkinota, konne looso gobbate giddora abbituro horonsiraano ikkitannota amaalannonsa.
Wosinchinke kalaa Daawiti kayinni annisi korkaatinni fayyimmate handaarira shiqqi yiinoha ikkirono Itophiyu deerrinni lowontanni afamannokkihunna teknoloojetenni irkisamanno konni fayyimmate buuxo loosi giddora eiro “Kisaaru giddora e’nammora dandiineemmo” yitanno huluullo galtannosi. Baxxinohunni, Itophiyu giddo nooti caabbichu wolqa murmurama qarri, tekinoloojetenna gatamarranni woy soorrinanni uduunni hattono ogeeyyete hoongi hajo kalaa Daawiti lowontanni huluullissinosi. Ikkirono, waajjillesi agure handaara karsamate mudhi.
Handaaru daafira amaalinonsa mannooti ledo gutame mitticho Sitiskaanete uduunnicho amade looso hanafinota kayisannohu kalaa Daawiti; hattenne yannara maashine gobbate giddo wole fayyimmate uurrinshara hoogasenni callicho ikke shiqe handaaraho haaro soorro abbate hashsha barra yiikkinni loosasi sufanno. Hedinonte gede jawa egensiisate looso loosatenna maashinetenna aanno owaante aana huwanyo kalaqate looso loosihu gedensaanni insa owaante hasi’re uurrinshansa maranno manni kiiro lexxitanni hadhu.
Konni mereero loosu gutamaanchinsa looso agure fulanno; Kalaa Daawitiuu kayinni uurrinsha wo’munni wo’ma adhite loosonsa halashshitu.
“Wuddassie Diagnostic Center” yaanno su’ma uyite fantino mereershira looso hanaffanni heedheennanni haammata hekko xaaddinonsata qaagannohu kalaa Daawiti; baxxinohunni yannate Siti iskaanete owaante lowo geeshsha muxxe ikkitinohura dagooma insawa goshooshate huluullo galtinosita qummeessanno.
Gurchunni kayinni hiikku xagisiraanchino wo’ma buuxo assiratenni Raaje, Altirasawundetenna labbeemme buuxora addi addinni luphiima fulo assannota xawisanno. Konninni, shiima ikkinokki manni badooshshe wodancha hoogatenni maashine haaro ikkasenni xooqannota, handaaraho qajeeltinoti mannu wolqa nookkita qummeesse; konni baalu korkaatinni Siti iskaanete buuxo hajajjannori qubbetenni kiirrannire ikkitinota kayisanno.
Kalaa Daawiti gobbate gede nooha huwanyootu qarra tirate sufo nooha huwanyo kalaqate looso loosate gadachaminota xawisanno. Konni loosinnino batinye daga laooshshe soorrate dandiinota kulanno.
Konninni harunse dagoomu hasatto lexxitanni daasenni uurrinshansa dhuki aleenni ikkinotanna mitte maashinenni calla hasi’nanni bikkinni owaante aate qarramino yanna noota kayisanno. Konninni, kainohunni dinye amande owaatate widira e’oonni yanna noota kayisanno.
Konninni, afi’rino woxe gamba assi’re ledote maashine hidhate hedanno; ikkeennano galtesi ammansiisa umosi dandiino looso ikkinosita qaaganno. “Galte’ya loonsanni dargi hee’rinkekkinni hiitto ledote maashine hidhino yaatto? yite lowo geeshsha yekkeersitue; lowo hasaawi gedensaanni maashinete hirama uurrinshanke lophora kora ikkase ammante ane hedonni sumuu yiteenna Itophiyaho umikkita ikkitinotanna 16 gola afidhino siti iskaane abbisiisi’nummo” yaanni xawisanno.
Haaro maashine dagguhu gedensaanni Wuddaase su’mi loosu ledo mitteenni hala’linota coyi’ranno. Konninni agawamikkinni ‘MRI’ yaamantinota wole yannaasincho maashine hidhe buuxote loososi luphi yino deerrinni lossi’ri. Harinshotenni dhukunnino ikko aanno owaante hala’linyinni luphiimu deerrira noore wolootta maashinna ledatenna uminsa ijaara ijaadhite owaantensa roorsite lossitanni daggu. Uurrinshansara loossanno loosaasine kiirono lowohunni leddu.
“Konne looso hananfummo woyte sette manna calla qaxarre hananfoommo; xaa yannara kayinni Wuddaase diyagnostike qaru mereershira calla 500 mannira loosu kaayyo kalaqantino” yiinohu seyoote gafi wosinchinke; mereershunni ledote Akko buna, Jorgo acadamy, ‘Fitun technology solutions’ yaamantinota tekinoloojete uurrinsha hattono ‘Moa conseltancy and development center’ yaamantinota amaaletenna qajeelshu uurrinsha fane daddalu handaarinni qara qeecha fulanni afamannota egensiisino.
Ledoteno, ‘Akko buni callisi Itophiyu giddo 11 sinna afi’rino; Dubayeteno Akko buni Itophiyu Restooraante fannoommo’ yaanno. Wuddaase diyaginoostike xa umise Hospitaale ijaadhitanni afantannota huwachishanno. Wuddaase diyaginoostike Onte sinna afidhinoha ikkanna Ontente uurrinshuwa giddo 1200 ali loosaasinera loosu kaayyo kalaqantino.
Antete baalante uurrinshuwanke owaante halashshatenna kaajjishate, baxxinohunni gobbatenna dagate mala abbitanno loossa loosate mixo noosita coyi’ranno. Konninni, batinyu wedellira loosu kaayyo kalaqate mixo amade loosanni afamannota hasaawinonke.
Kalaa Daawiti uurrinshuwasi dagoomittete yawo fulate widoonni batinye loossa gumultannota xawise; baxxinohunni, dhuka ajjino dagoomu bissara baatooshshiweelo xaginaatu owaante aatenni afamannota coyi’ranno. “Afi’neemmo e’’onni 20% danchummate loosira hosiisate mixo heedhunkerono mite mite yannara konni aleenni ikkite loosinke aana xiiwo kalaqqanno yanna no” yaatenni dagoomittete yawo fulasi daafira egensiisino.
Wosinchinke bobbahino handaari baalunkunni gumaamo ikkasi fojo xawisanni; “Mittu mittunku handaari umosi dandiitinota jawa doogo afi’rino; tini jajjabba doogo harinshotenni daggannotinna umose dandiitino hekko noonsareeti; baalanteha mitiinsanno akata sa’’a agarantanno” yaanno.
Wole widoonni, hiikkonne looso loosiro gummaamo ikka dandaannota wo’ma ammana noositanna kunino techo iillino deerrira qara kora ikkinota coyi’ranno. “Mittu loosi aana bobbahate hattenne ogimma qajeelinoha ikka gadacho dikkitino; qaru coyi ajuuja heera, gobba maricho hasidhannoro, dikko maricho loonsiro horo afi’nannironna dagoomaho hasiisannore afate” yaanni huwachishanno.
“Rosu safo tungeemmo gede kaayyo aannonke; loosu kayinni hasi’rannohu dandoo, heeshshi yine loosate kakkaooshshe, baalanka taalo owaatate shooshanqe, coye qinaambetenni la’’a, xeertinse la’neemmore ikkate. Uyinoonninke loosinni sa’ne loosa hattono ammanama xa’manno” yaanni huwachishanno.
Seeftineetete cancinni roorsine yanna xa’mitanno garinni tekinolooje garunni horonsirate dhuka lossira hasiissanno yaannohu kalaa Daawiti; Yuniversitetenni babbaxxino rosu golinni maassante fultannori haammatu wedelli ogimmansanni looso hasidhanni yannansa hu’nantenni tenne hajubba aana illachishshanno gedenna looso mishshukkinni loossanno gede amaalanno.
Qiddist Gezzaheny
Bakkalcho Arfaasa 29, 2017 M.D
