Tini baaliiqa gobba heeshshi yitinowiichinni gotti assannoseha kaote hodhishsha hanaffino. Miinjunnino ikko sagalete wowe buuxisate sa’u dirrara hananfoonni maatete jireenyi techo quchumu gibrinninni kayise baadiyyete geeshsha baqqeenya kalaqino.
Gobbanke giwirinnu latishshiranna saadate jirora injiitinote yinanni base aamantinote. Nooseta cibbantino jiro garunni horonsi’rate widoonni kayinni duuchuri gatannoseta xiinxallubba buuxissanno. Mashalaqqubba qummi assitannonte gede, gobboomu derrinni borreessamino dirunnihu adote laalchi 7 bixxille 1 biliyoone litireeti. Dirunniti hatattamu fulo kayinni 66 litire roorinoha ikkinokkita anfoonni. Kuni yaa mittu manchira dirunni hasiisannosihu adote dilaali addinta shiima ikkasi leellishanno.
Kuni halaali doorshu gede injeessantino adote laalcho gobbaydi gobbuwanni eessitanno gede gadachannose. Konni korkaatinnino diru du’ma 25 bixxille 5 miliyoone dolaare ale fushshitanno. Quuphunna lukkuwu maalinni gobbanke danchate yinanni jironna injiino gari noose yinirono; horaameette ikkate kayinni didandiisinose. Gobbanke buudu saada batinyinni Afrikunni albisaanchote. Ikkado adonna adote gumma afi’rate kaayyo kayinni woffiima ikkite keeshshitino.
Itophiyaho afantanno quuphe tugganno lukkuwi mereerinni 75 anga ikkitannori dirunni mereerimunni agarranninsa geeshshiha diafisiissanno. Wolootta gobbuwara kayinni laalchu ha’rinsho yannittete loosi garinni irkisante mitte lukkitenni dirunni 270 quuphe afi’ra dandiinanni. Horonsi’raanono lukkuwu maala wodani gede saga’latenni ikkannonsahu dino. Kuri labbanno halaalubba Itophiyu deante keeshshitino badhera qolanno rosichinni baqqi yitanno qilleessa ikkinose.
Kuneeti! Techo gobbankera gawatese atooti wolootahono gatanno gede soorrote ha’rinsho hanaffino. Maatete jireenyi amuraatinni noose jiro garunni bandoonni. Konni handaarinni borreessantanno gummannino miinja woyyeessa dandiisanno ragi aana iillinanni hee’noonni. Amuraateho saadate, qulxu’metenna malawu jironni afi’nanniha atoote garunni horonsi’ratenni daga iilla dandiinanni loosi ha’rinsho halaale ikka hanaffino.
Ce’e galtinori quchumuyihuwiinni baxxikkinni mitteenni fiixoonsitannosi maatete jireenya cu’me chuucannokkihu dino. Baalunku konni atootira angasi soyee beeqqo assanni gawatete doyichora leellino. Duuchu hallanyunninna maamarunni tantanamino. Bashsho illetenni calla affannohu ‘’no’’ yinanna calla macciishshitanno jireenyi techo maatetennino sae, wolootahono illatenni eote buicho ikkino.
Xa yannitte diishshote koshinni 1KG Malawo murtannori, lukkuwu atootinni kumoota quuphe kiirtannori, adote laalchinsanni burbuxxo buuro hogooffannori, batidhino. Maatete jireenyihu mittu xawishshi isilaanchimma rahotenni halaale assate.
Oromiyunna Sidaamu qoqqowubbara qooxeessubba qachaho tantanatenni sainohunni, tekinolooje gumulate loossa loosantino. Konnino woyyaabbino eo lossanna sagalete wowe buuxisa dandiinoonni. Amuraateho baxxino illachi heerasi dagate heeshsho aana danchate yinanni soorro abbino. Konnirano gobbooomu deerrinni uurrisantino 26 ali laashshaano qachuwa qeecha uyitino.
Sidaamu Qoqqowira mittu dirinni calla quuphu laalchi kiiro 3 bixxille 2 biliyoonenni, 3 bixxille 6 biliyoone lopha dandiitino. Hakko garinni maalu laalchi 94 kumi toonenni 122 kumi toonera gotti yiino. Heeshshote olto gargadhatenna heeshsho woyyeessine massagate qara doogo ikkinohu maatete jireenyi yannitte tekinoloojenni irkisama haammata mitiimmubba tirate qiniiticho anga ikkanni no.
Giwirinnu Ministeere mashalaqqe qummi assitannonte gede 2017 baajeettete dirinni maatete jireenyi amuraatinni sase biliyoone 503 litire ado afi’noonni. 37 bixxille lee kume toone qulxu’mete laalchino borreessamino. Hattono malawu laalchinni afi’noonni gumi 42 bixxille 19 kume toone iillinota leellishanno.
Amandoommo dirinni adote laalchinni 12 biliyoone 116 litire laashshate mixi’ne shoole aganna giddo 3 biliyoone 503 litire afi’ra dandiinoonni. Konni handaarinni hee’ranno laalchimma lossate adote saada sircho woyyeessanna saadate sagale shiqisho aana illacha assa hasiissanno. Adote, lukkuwu, quuphunna qulxu’mete laacho lossateno gobboomu deerrinni amuraate suudinse gumula hananfoonni. Amandoommo dirinni shoole agannanni noo gumulshinni 37 bixxille lee kume toone qulxu’mete laalchonna 42 bixxille 19 kume toone malawu laalcho afi’ra dandiinoonni. 2 biliyoone 853 quuphenna 56 kume toone lukkuwu maalino jireenyu atoote ikke borreessamino.
Xaphoomu ministirchi Abiy Ahimed (D/r) yaanno gede suffino dirrara gumullannihu maatete jireenyi adote, lukkuwunna malawu laalchi aana illacha assanno. Konnino sagalete amanyooti mitiimmubba tidhantanno gedenna loosu kaayyubba halashshanno. Gobbara sonkanni laalchubba batisatennino gobbaydi soorronni e’anno waaco gatisa dandiisanno.
Gobbankera gumulama hanafinohu maatete jireenyi ‘’Itophiya’’ yaamamanno su’minni harunsine woshshammannisi keeshshinoommoha busha su’ma rumushshisinni buqqise gatisate wolqa noosiho. Gobbanke mitiimmatenna hudete lawishsha labbannonsa baalira jireenyu uurre leellinoha, gumulotenni keennanniha jawa atoote ikke buuxisaminona.
Demmellaash Demmeqe
Bakkalcho Sadaasa 17, 2017 M.D
