Oromote daga baxille, rodiimmanna araara dhaabbanno budu balchoommanni addinta jiroo’mitinote. Kuri diniqissanno budu balchoomma giddonni mittu Irreechu ayyaanaati. Irreechu- galatu, araarunna keeru, baxillu, maarotenna mittimmate ayyaanaati. Baala taashshenna biifise kalaqino kaaliiqa galaxxinanni, dagganno yanna kaayyaataame ikkitanno gede dancha halcho shiqishi’nanni, bero barrira galaxxinanninna ga’a keeraancho assi’nanni ayyaanaati.
Hawadu fulasi harunse haammata Oromote daganni ayirrisamannohu Irreechu ayyaani ha’nura ikkitino amado noosita kullanni. Tinino Irreechu kalaqamu wodhonna amanyooti ayyaana ikkinota kulanno. Ikkinohurano ‘’Melkanna Tullu’’ uminsa ayirrinyi, wodho noonsata ammannannihura Irreechu kaaliiqi ‘’Waaqa’’ amanyooti wodho hajajo wonshinanni hattono harunsinoha ikkanno gede assate ayirrinsanni ayyaanaati.
Wocawaaro aganira ayirrinsannihu Irreechu hawadu arru widira sa’’anno wote galatanna eeggo shiqishi’nanniha ikkanna; ayyaanu feeffatora Mudda (Sirna Mudda) yinanni amanyoote harinsanni gede assinanni. Abbaa Gadanna Abbaa Melkanni galatu kakkalo, huuccatto, maassonna maaro, garbu wayinni cuu’’ama amanyootu bissaati. Hakko baarra ayyaanu ayirrisamanno wote mine assi’rinokki seenni ‘’mareewo mareewo’’ yaanni faarsanno, togo yaano baalunkurichi kalaqamu amanyoote agare doyee daasi xawisate ikkinota xiinxallo xawissanno.
Kuni ayyaani kaaliiqinna kalaqamate mereero noo amanyooti taikkinni harinshosi agadhe ikkasinni ayirrinsanni galatunna eeggote ayyaana ikkinota xawisanno. Eeggonna galatu, hawadunna arru, barrunna hashshu, xawaabbunna tunsichu, qaaqqimmanna geedhimma hattono heeshshonna reyoo ta’annokki harinshubba ikkansa leellishateeti. Abbaa Gedaoonna Abbaa Melkaoo wayi qaccera heedhe bayiranna maa’ne aantensa garinni maassidhanno. Sokkono sayissanno. ‘’Irreechu keereho, keeru qile tiro afi’rinoho, mannu mannu ledo, mannu umisi ledo, mannu kalaqamu ledonna mannu kaaliiqi ledo keere afi’ra hasiissannosi;’’ yitannoti kaima hedo ayyaanu guulchooti.
Geda amanyootira xawinse worroonninte gede Irreechu ayyaani Oromote mittimma bude, Oromote gottiimmanna mittimma mitto bayicho leellitannoha ikke baxxe xawinohu; Irreechu ayyaani dirunni lame hige ayirrisamanno. Umihu Irreecha Biira woy Irreecha Melka yinanniha ikkanna, kunino hawadi yanna sa’eenna birrate yannara ayirrinsanniho. Roorenkanni Wocawaaronni kayise Bocaasu geeshsha ayirrinsanniho. Wocawaaro goofimarchira ayirrinsanni Masqalu ayyaanira yaano Ayino woy Guba Korma gedensoonni Sambatu barra ayirrinsanni.
Oromo birenni hanaffe ayirrissanno Masqali ‘’Ifaano’’ woy ‘’Guba Ormaa’’ yaamamatenni afamanno. Layinkihu Irreechu diru ayyaani Irreecha Biira(Melka) garbubbate woy laggate qaccera ayirrinsanniho. Birrate daraarcho, shaqqado hayissonna saaticho amande ayirrinsanniha ikkanna dagganno wogga xawisannoho. Kunino kaajjado hawadi yannanni keerunni sayisinonsaha fiixa fira xaada dandaansanni, hawado wixidhinoha gidu sircho la’’ansanni kaaliiqansa galaxxitanno. Hakkiinnino albaanni daanno arru agani keerunna fayyimmanniha ikkansaranna sirtino muro guma afidhanno gede huuccidhanno. Lamente ayyaannahu ayirrisamate amanyootinna rosichi dhaaddo ikkanna; ayirrisantanno yanna baxxitanno.
Kaimasi galatanna keere assi’rinohu Irreechu ayyaani Oromote budira qara kaima ikkinohunni Geda amanyootinni hinkiillanniha dagoomu balchooma ikkinota kullanni. Oromote budu mereershi dhaggete xiinxallaancho ikkinohu kalaa Alemaayyehu Hayile mitte yannara Addis Zemeni Gaazeexi ledo assino qaali-xa’monni; ‘’Geda amanyooti giddo haammata uurrinshubba nooha iikkanna; Irreechu kayinni mittonna diikkicho uurrinshaati. Irreechu mittimmate galati barraati. Oromo mitteenni xawo fulte kaaliiqa galaxxitanno ayyaanaati.
‘’Kalaqaanchu Magani xeenu, guunjotenninna tunsichu wogganni birru woggawa qole sayisino daafira gamba yite galata shiqishidhannoho. Huninorichira sao xa’mi’rannonna anga kayisannoho’’ yaatenni ayyaanu daga aaneessate widoonnino jawa qeecha afi’rinota xawisino. Eewanni Irreechaho keeru, baxillu, galatunna eeggo xawishshasiiti.’’ Konne Ayyaana ayirrinsanni amanyootiwiichinnino hegersineemmo coyi kuriuuti.
Irreechu ayyaana Oromote giddo babbaxxitino amma’no harunsitannori Kiristinnu amma’no harunsaano, Musliimenna Waaqefetta yinanniri mitteenni ayirrissanno. Keeru callu, baxillu caallu, mittimma callu, latishshu sabbakamannosiha ikkasinni; kuri ayyaanunniri budu balchoomma xaa geeshsha Melkanna Tullu ledo harunsite heedhanni nooreeti.
Sa’ne sa’ne la’neemmoti ayyaanu akata tunsiissanno hedeweelcho heedhurono; ayyaanu wo’ma Oromote dagara galatu ayyaana ikkatenni xawe ayirrisamanni leellanno. Konni daafira ayyaanu jawa dagoomitte balchoomimmasi garinni mayimmasi agadhe ilamatenni ilamanniwa sa’’anno gede baxxinohunni dagate cimeeyyenna Abbaa Gedooti luphi yiino qeechi noonsata ammannanni.
Ayyaanu gobboomunni mittimmate ayyaana ikkasinni baalinke towaantammosiranna lossinammosira hasiisanno. Ayyaanaho xawishsha ikkatenni Itophiyu kuulasi xawisa noonke. Mittinke ayyaani woleho biinfillehonna xawishshaho. Dadda’linummosiro tirfi’neemmosi. Egensiinsummosiro egennammeemmosiho. Ayyaanu keerunniha, mittimmanniha, baxillunniha ikkasi leellisha hasiissannonke. Konnirano kayinni baalinkera tiiu gadachama noonke. Dancha Irreecha!
Demmellaash Demmeqe
Bakkalcho Wocawaaro 23, 2017 M.D Hamuse
