Daa’’atto (Turizime) kalqete miinji lophanno gede jawa qeecha afidhinori mereerinni mitt industireeti. Gobbate giddo xaphooma eonni sayikki deerra amaddinotano kalqete daa’’attote uurrinsha (UNWTO) faajje assitino. Xibbuunni 10% ikkannohu loosu kaayyonna 30% ikkannohu gobbara sonkanni daddali kalaqamannohuno konni handaarinni ikkinota xiinxallo leellishshanno.
Daa’’atto kalqete miinju lopho olloha assatennino sa’e baalanka taalo ikkino garinni beeqqaano assatenna gutunni lophate jawa doorsha ikkitinotano uurrinshate xiinxallo xawissanno. Konninni, meento, wedella addi illacha hasidhannore dagoomu bissa babbaxxitino ogimmate handaarranni beeqqaano assitanno.
Hegeraamu latishshi timo gananno gede diilallote gadi soorro gargara hasiissannota kullanni. Konni kaiminni, daa’’attote handaara lossate balanxe qooxeessa garunni agaranna diilallote akati soorro gargara ikkinota xawinsoonni.
Diilallote gadi agaraminoha ikkanno gede qooxeessu garunni agarama noosita kullanni. Konni garinni kalaqamu daa’’atto jawaachisha, kalqete dona assine maareekkisiisa, hattono agarooshshe assa hasiissanno.
Techo borronkenni Itophiyunnita daa’’attote dipilomaase lossate amandoonni harinshonna wo’naalsha la’neemmo.
Itophiya konni jawu handaarinni horaameette assate mootimmate jawa illacha tuggino. Konni daa’’attote handaari xaphooma gobboomu laalchimmara luphiima qeecha afidhinori miinju taqqa (gibrinnu, Industire, shiilo, ICT) mereerinni mitto taqa assine loonsanni hee’noonni.
Konninni, daa’’attote iillo base latisa, donna gatamara, handaarunni dikkote latishshinna daa’’attote base egensiisate ragaanni danchu gumi maareekkamanni noota Turizimete ministerenni afi’noonni mashalaqqe leellishshanno. Boode dirra giddo Itophiyunnita daa’’attote handaara soorra dandiitinore daa’’attote base ijaaranna handaaru owaantera fano assa dandiinoonni.
Itophiyu nooseha kalaqamunna mannu loosino jiro dhuka garunni horoonsi’ratenni kalqoomu deerrinni luphiima daa’’attote handaari qeecha adha dandiisiissanno harinsho mereerinni kalqoomu halammenna qinaambe hattono yannitte hayyo reekko assa qarunni amaallanni.
Konni ragaanni, muli dirra kawa handaarunni maareekkantanni noo soorro noota Turizimete ministere Dagate xaadooshshi qaru loosu gumulsiisaanchi kalaa Alemaayyehu Geetaachew xawisanno.
Tayxe dirinnino babbaxxitino gobbuwa daa’’attote dipilomaase xaadooshshi ragaanni woyyaawu gumi maareekkamanni daynota xawisanno. Rosichonna dancha lawishsha soorri’ra, halammetenni loosanna yannitte tekinoloje garunni horoonsi’rate sumimme assinoonnitano kalaa Alemaayyehu xawisanno. Sa’u muli barrubbarano Ministircho Naasiise Caali Cheek Ripeblikete gobbara assitino faajjete loosu towaanyonna xaadooshshinni handaarunni woyyaawu gumu daanni noota xawinsoonni.
Ministircho Naasiise, Cheek Ripeblikete assitino keeshshonni Wogate ministirchi Mister Maartiin Baata ledo torbitinota kule; lamente gobbuwa ministirooti assitino hasaawu ajandubba loosunni leellishate sumimmete iillitinota kulanno. Konninni, lamente gobbuwa muuziyeemma mereero noo halamme kaajjisha hasiissannota leellishshanno tittirote mixo amandoonnita coyi’ranno.
Qaru loosu gumulsiisaanchi yaanno garinni; dipilomaasete xaadooshshi qarunni Itophiyu handaarunni woyyaawa guma maareekkisiisanna handaara halashshatenna lossate yannitte hayyubba diriirsitino gobbuwanni ledo halante loosate dandiisiisasnnoseta kaysanno.
Konni kaiminni, Cheek Ripeblike nooseti gobboomu muuziyeeme kalaqete deerrinni afantanno muuziyeemma mereerinni maala’lissannota ikkitanna; 206 diro kiirsiissinota; 20 miliyoone ali babbaxxinori daa’’antanni donna amaddinote. Muuziyeeme, diru giddo 1.5 miliyoone ali manni daa’’atannote. Ministircho, Chek Ripeblikete gobboomu muuziyeeme tantannoonni hayyonni rosicho adha dandiinanni garinni torbitinotano kulloonni.
Massagaanote lamooshshu hasaawa hoodhise Itophiyunna Cheek Ripeblikete gobboomu muuziyeemma mereero gutunni loosate sumimmeno malaatinsoonnita kulannohu qaru loosu gumulsiisaanchi kalaa Alemaayyehu; tenne sumimme loosu widira soorrate ledote hasaawa assinoonnitano coyi’ranno. Sumimmete garinni dhuku kaajjilli handaarinni, Itophiyunnita gobboomu muuziyeeme yannitte assate wo’naalshinni hattono babbaxxitino muuziyeemete donna gamba assatenni gobbuwate reqecco qixxeessinanni leellishate gutunni loosate sumuu yinoonnita xawisanno. Ledoteno, Ministircho Diivur Kiraaloov Safari paarke towaattinotano kalaa Alemaayyehu xawisanno.
Paarke Afrikaho calla afantannore baxxinohunni sirchinsa ba’’anni daynore dubbu saada lainohunni illachishshe loossannotanna yannitte hayyonni xiinxallitannoha ikkanna; 2 kume ali dubbu saada noosetanna diru giddo 600 kume ikkanno manni towaatanno paarkeeti.
Paarkete massagaano ledo assinoonni hasaawinni lamenta gobbuwa xaadooshshe handaarunni roorenkanni kaajjishate dandiinanni garinni dubbu saada agarooshshe; handaarunni assinanni xiinxallo hattono danote reqeccaabbinore dubbu saada heedhannowa qixxeessate loossa gutunni loosate sumuu yinoonni. Kunino, albillicho dubbu saada biilloonyi ledo sumimme malaatisatenni loosu giddora e’nanniha ikkasi xawisanno.
Konni dirinni Itophiyunnita daa’’attote dipilomaase kaajjishatenna gummaame assate dandiinoonnita kullanni. Konninni, Joordaanete daa’’attote Ministirchi Mekeram Musxefa gobbate giddo haa’ne hasaawisatenni handaarunni lamente gobbuwa halammenna xaadooshshe kaajjishate hattono rosicho soorri’rate dandiinanni hayyubba lainohunni torbinoonni. Baxxinohunni, daa’’attote Investimentenni, egensiisatenni donate agarooshshinni hattono fayyimmate daa’’atto handaarranni gutunni loosateno sumimmete iillinoonnita kalaa Alemaayyehu huwachishanno.
Ministirchu Itophiyaho assino keeshshonni amma’note daa’’attonna fayyimmate daa’’atto lainohunni gutunni loosate dandiisiisanno hasaawa babbaxxitino uurrinshubbba massagaanonni ledo assinota xawisanno. Quchumaho afantannore babbaxxitino daa’’attote base daa’’attanno gede assinoonnitano hattonni.
Jordaanenna Itophiyu seeda dirrara keeshshino lamooshshu xaadooshshi noonsata kaysinohu qaru loosu gumulsiisaanchi; Ministirchu lame barrubbara Itophiyaho faajjete loosu towaanyo assinota coyi’re; gobbuwa daa’’attote handaarinni halante loosate murcidhe loosate sumuu yitinotano kulino.
Daa’’attote handaara lossate Cheek Ripebliketenna Jordaani gobbuwa ledo assinoonni hasaawinna dipilomaasete xaadooshshira ledote konni dirinni wolootta lame gobbuwanni ledo handaarunni halamme loosate sumimme assinoonnita coyi’rano.
Ambaasaadderitte Naasiise Caali Turketenni daggino wosinna Loosu minese haadhe hasaawissinota kaysinohu Ministerete dagate xaadooshshi qaru loosu gumulsiisaanchi; Turkete dureeyye Itophiya dagge daa’’attote (Turizimete) Investimente handaarinni bobbakkanno gede koyissinota xawisino. Gaamote miillano dhuku gatamarshi, fayyimmate daa’’atto, Viilla daa’’ataano fooliishshidhanno base lainohunni rosichonsa beehatenna hasatto noonsata xawissino yiino.
Turkete ledo calla ikkikkinni, tayxe diro babbaxxitino gobbuwanni ledo daa’’attote handaara kaima assitinota haammata sumimme assinoonnita qummeesse; Itophiyu daa’’atto (Turizime) kalqoomu deerrinni lossateno sumimme jawa qeecha afhidhinota kaysino.
Itophiyu mootimma haammatu qansootira loosu kaaayyo kalaqate dhuki noosihu daa’’attote handaari miinju lophora agarranni qeecha fulanno gede illachishshe loossanni afantanno. Baxxinohunni, haaruudde daa’’attote base latisate loossa sa’u onte dirrara hala’ladunni loonsoonni.
Konninni, Wonci-Dendi, Gorgora, Halaala Keellanna labbinori kalaqamu daa’’atto aana safantinori haaruudde daa’’attote iillo bayichubba kalqoomu deerrinni nooha daa’’ataanote bobbanke Itophiyu widira goshooሰሀate dhuki noonsare ikkansa ammannanni. Ikkollana, daa’’attote safote latishshuwa ijaarshira qoteho Itophiyunnita daa’’attote ikkitanno jironna handaarunni noo kaayyubba kalqoomu deerrinni egensiisa hasiissannota handaaru ogeeyye amaaltanno.
Turizimete ministerera Konvenshiinete Biiro qara loosu gumulsiisaancho ikkinohu kalaa Geetinnet Yigzaw xawisanni; mootimma gobbuwate ledo lamooshshu xaadooshshe kalaqatenni, duuchu handaari dipilomaase bare beeqqatenni hattono kalqoomu barera Itophiyunnita daa’’attote jiro egensiisatenninna daa’’ataano gobbate giddora timbiliqqanno gede assate addi mixo qixxeessite loosa hasiissanno yaanno. Konni garinni assinanni wo’naalshira hallanya handaarano qarunni beeqqaano assa hasiissannota huwachishanno.
Itophiyaho 500 ale ikkitannori daa’’atisiissanno kubbaaniyyuwa, 700 ale Hoteella hattono haammata daa’’attote ikkitanno laalchubba shiqishshannori xawise; kuri hajo la’annonsa bissa handaarunni agarranninsa qeecha fula dandiitannoro garinni tantano kalaqanna dandaamiro daa’’atto egensiisatenna dipilomaase kalaqate loossa ragaanni soorro abate dandiinannita coyi’rino.
Amsaalu Felleqe
Bakkalcho Badheessa 19, 2016 M.D
