Qiddist Gezaheny
Ilaminohu 1963 M.Dnni Yirgaalamete Quchumiraati. Dirisi rosoho iilli woyte 1-6 kifile geeshsha Yirgaalamete quchumira Ras Desta umi dirimi rosi mine rosino. Tenne yanna gedensaanni maatete doyicho korkaatinni Hawaasi Quchuma doyatenni 7-12 Kifile geeshsha Hawaasi Quchumira Komprihensiivi rosi mine rosino. Worba rosaancho ikkirono yannate jawiidi rosu uurrinsha e’nanni guma afi’ra hoogasinni Hawaasi rosiisaanote qajeelshi kolleeje e’’e qajeele fulihu gedensaanni mite yee Booni woradira rosiisaanchimmate ogimma karsamino. Boona mitto diro rosiisihu gedensaanni umisi sharronni Alatta Wondi worada soorri’re Woradaho Tittiru olliira afamanno rosi mine Lamu diri geeshsha owaatino. Aanteteno Alatta Wondi mereerimu layinki dirimi rosi mine doye seeda yanna hakko rosi mine rosiisino. Kaimasi rosiisaanchimmate ogimmanni assi’re umisi sharronni heeshshosi woyyeessa dandiinohu kalaa Yaareed Gebre Mikaeelihu tenne Lamala Sewoote wosinchonkeeti.
Fano yannasi mulla sayisa baxannokkihu kalaa Yaareedi; rosiisaanchimmate loosisinni ledote kalaqamu uynosi dandoo horonsi’re babbaxxinoha haqqu looso loosatenninna misile quxatenni gattino yannasi tiro noo loosi aana sayisatenni techo iillino sewoora iillinota hasaawe hanafinonke.
Techoo barri gede Haqqu maashine nookki yannara haqqa sholoollanniha (melaagiya) horonsi’re umisira daallasanna babbaxxino suudi noonsa uduunne loosa hanafinohu kalaa Yaareedi; dandoosinna sharrosi rosu mini dagawa luphi yite leeltanno gede kaayyo afi’rino. Rosu mineno uurrinshu rosu yannanni ledote babbaxxinoha rosiisanno egensiishshanna mereershaho angate ogimma looso loosatenni seeda yannara owaatino; ledoteno addi addire rosoho kaa’lanno uduunne qixxeessatenni reqeccote shiqisha dandiino. Rosiisaanchimmate ogimmasinni qoteho giddosi noota misilete egennonna haqqu looso kaajjishe sufinohu kalaa Yaareedi; baxxinohunni haqqu loosira roorsatenni maashine hidhe halashshe loosa hanafino. Haqqu loosinni qoteho konistraakshiinete widirano higatenni fajjo fushshi’re Alatta wondinni hanafe qooxeessaho afantanno shiimaadda quchummara umi dirimi rosi minna haqqunni loose sa’’ino.
Rosiisaanchimmate ogimma lowontanni baxannota coyi’rannohu kalaa Yaareedi; qoteho loosannoti babbaxxitino loossa rosiisaanchimmate ogimmanni xiibbe fushshitinosita kayisanno. Konnirano rosiisaanchimmate loosi hala’lado fano yanna aannoha ikkasinni qoteho loosanno loosi yannasi adhannosihura lowo geeshsha baxanno ogimmasi miinjunni lossinosi loosinni soorrino. Konni gedensaanni seerasi agadhino garinni looso uurrisannota borrotenni xa’mire 2004 M.Dnni baxanno rosiisaanchimmate ogimmanni ayirrinyunni geegiissamino. Hatte yannanni hanafe wo’ma yannasi miinjunni dhukasi lossanni noo umisi loosira hosiisino.
Yannate hanafinoha konistraakshiinete looso sufisiisatenni Aletta Wondinni Addis Abeba daye gutu hee’nanni mini gatamarshira beeqqo assino. Aanteteno Mojonni Jibuti loonsanni doogote gatamarshi aanano Chayinootu ledo kontiraata adhe ogimmate sumudasi worino. Batinyu handaari ogimma afi’rinohu kalaa Yaareedi konistraakshiinete ogimma karsaminohu rosichunni ikkanna; haqqu loosono ikkiro rosaanchu hee’re hawadi yannara haqqu mine qaxarame loosasinni afi’rino egennooti. Misilete loosino hattonni rosaanchu hee’re rosu mininni afi’rinote.
Rosiisaanchimmate ogimma giddo noo yannara rosu handaarira bobbahate hasatto noosihu kalaa Yaareedi; hasattosi wonshate Chayinootu ledo amadino looso uurrise Addis Ababunni Alatta Wondo galagale higanno. Alatta Wondo hige rosu mine fa’nate hasi’re balaxe rosicho soorri’ra hasi’ri. Konnirano wole bayicho kolleeje fa’ne loosanni noo manchiwiinni riqiwooshshe adhe Alatta Wondo looso Hanafi. Tenne yannara lowo rosicho afi’ra dandiinohu kalaa Yaareedi; hexxosi wonshi’rate yannasi ikkiteenna umisi kolleeje fa’nate fajjo afi’re konne handaara karsama dandiino.
Konne handaara karsame looso hanafate jifaminota kaysannohu kalaa Yaareedi; ‘’Hasidhe afidhinannina, xa’midhe uynanni’nena, waalcho ganganne fannanni’nena ‘’ yaanno qullaawu maxaafi qaalinni ammane cincatenni sharramasinni hasi’rinore baalankare afi’rinota coyi’ranno.
Tenne yannara sewoote doogosi hanafantuta qinaawa ikkitino mannooti xaaddeennasi rosu loosisira injiino bayicho afi’re hidha dandiino. Yannate bayichoho xa’minoonni woxi isi dhuki aleenni ikkirono isi worbimma aana maganu ledameenna afi’ra dandiinota coyi’ranni, baxxinohunni loosu aana worbimma hasiissannotanna isino loosanno loosi baalunkura kakkaooshshunninna worbimmatenni ka’’annoha ikkasi coyi’ranno.
Baycho co’eesse hasi’ranno rosu loosira injeessihu gedensaanni fajjo affi’ra dandiino. Fajjo afi’rihu gedensaannino quchumaho doye egensiishshu looso loosi; konni gedensaanni ikkado rosaano afi’rasinni Bizinesete aana loossannota Eksoodesi kolleeje fa’ne afansha afi’rino Ontu rosu handaara rosiisatenni kolleejete looso hanafino.
Duucha woyte woyyaawino looso loosa noo’’e yee hedannohu kalaa Yaareedi; kolleejete su’ma ‘’Eksoodes’’ yee su’misasi aye woyteno ikkiro sa’’a, fulanna woyyaawino coye abbate sharramannoha ikkasinni ikkinota coyi’ranno. Mannootu jawaantensa bikkinni hasidhinore assa hattono qarrantinorira iilla dandiituro fulanna sa’’a dandiitino. Ikkollana mannootu heeshshonsara hasiisannonsare hiikkoreno uminsa sharronni wonshi’ra dandiitukkinni wolu anga la’uro tini buximate yite ammantanno. Konni daafira togoo buximanni meessaneeto fushshate jawaantetenni fooliishsho nookkiha loosa hasiissannotanna uminsano heeshshonsanni gumultinohu konne ikkasi naaxxillunni coyi’rannohu kalaa Yaareedi Eksoodesi tiro tenne ikkitinota coyi’ranno.
Xaa yannara fulatenna sa’’ate tiro amaddino Eksoodesi kolleeje giddo 400- 500 ikkitanno rosaano rosonsa harunsitanni afantanno. Kolleejeno Ontu rosu golinni rosonsa harunsitanni keeshshitinore kuri rosaano aanino Woxawaajje woyi Wocawaaro aganira maassiisate qixxaabbanni afantanno.
Kalaa Yaareedi kolleejete ikkado rosaano borreessanteenna loosuno hasi’nanni deerra iilli woyte wole haarore heda Hanafi; duucha woyte haaro coye hedatenni gumaho soorrate assanno sharronni horonsi’raancho ikkino. Kunino kolleejete qooxeessi ishine tunganniwanna shumate horonsi’nanni qooxeessa ikkasinni jawa illacha tuge tenne base co’eessatenni konne qooxeessa biifisa hanafinota kulannohu kalaa Yaareedi; keeraa’mino qooxeessira noo laga kaima assatenni Kaameela hayshshinanni baycho injeesse loose looso kalaqa dandiino. Fooliishsho egenninokkihu kalaa Yaareedi kameela hayshshiishidhara dagganno mannoota hedote giddo woratenni ledote looso kalaqate hedanno.
Hedote calla di gatino; kameela hayshshiishidhanno mannooti fooliishshidhanno injoo kalaqatenni ledote e’’o afi’ranno doogo kalaqanno. Konninnino owaatamaano kaameelinsa hayshshama geeshsha fooliishshidhanno base haanja muronni biifisatenni sha’’enna buna horonsidhanno gede bunu looso hanafino. Mittu loosi wole looso kalaqanni dayi woyte Jawanu buninni ledote sagalete hasatto xa’mo shiqa hanaffuta owaatamaanote hedo kaiminni kameela hayshshinanni basera Sagalenna Sha’’e hattono Jawanu buna shiqisha hanafino. Konninnino wolootaho loosu kaayyo kalaqatenni gobbaanni ledote e’’ono afi’ra hanafino.
Mitto coye irki’re wole haaro looso kalaqa dandaannohu kalaa Yaareedi, mootimma gumultanno latishshu loosinni baxxinohunni Xaphoomu Ministrchi Dr. Abiy Ahimedihu kakkaooshshinni ‘’Gebeta Lehager’’ pirojekte babbaxxino qooxeessira gumulama hanaffu woyte isino ‘’Gebeta Alattira’’ yinanni pirojekte gumulate halchino. Halchosi loosoho soorrate kaima ikkannosi gede hedatenni Addis Abeba hodhe Inxooxxonna Mittimmate paarke daa’’atino. Lainorinni hagiidhe loosa dandiinannitano ammane Alatta Wondi quchumira Adhammete, Ilamishshahonna addi addi qixxaawora hossannota 11 kume kaare baatto Sase Miliyoonenni hidhe konni baychi aana ‘’Yabets Menafesha’’ yaamamannoha gangalatunna qixxaawote hoowe injeessa dandiinota xawisanno.
Qooxeessu kalaqamunni biifadonna fooliishshote injiinoha ikkasi kaa’liteennasi Yaabeetsi Mennaafesha uurrise looso hanafino. Baycho xa noo deerra iillishate babbaxxino gatamarsha gumulino. Eksoodesi kolleejera rosiissanno Onte rosiisaano lede Yaabeetsi Mennaafeshiranna kameela hayshshate loosinni hattono barru loosinni qaxarante loossanno loosaasine xaphooma 50 ikkitanno qansootira loosu kaayyo kalaqa dandiino.
Kalaa Yaareedi xa noo deerra iillinohu batinye shetto sa’’e heeshshi yee loosasinni ikkinota kaysanno. Konnirano looso mishikkinni loosanna haaruudde hedo harunsa dancha ikkiturono sewoo kayinni maganunniwi ikkitinota ammananno; mannu kaynni sharro assa hasiissannota qummi assanno. Aantete Yaabeetsi Mennaafesha Alatta Wondinni sa’’e qoqqowoho kullanniha asse loosate mixo amadino. Tenne mixosi gumulsateno yannaasincho ikkinoha waa daankanni gandanna woloota hasiissanno e’’o wonshate hattono wosinu galannowa (Guest house) minate qixxaawote aana afamanno. Kunino quchuma daa’’ataano goshooshannoha assate kaayyo kalaqannoha ikkasi ammananno. Ninkeno mixosi gumulantanno gede halchinanni woloota Yaareedi labbannore dandoonna kakkaooshshu noonsare jawaachisha hasiissanno. keerunni.
BakkalchoMaaja 29 / 2013
