Qiddist Gezaheny
Ilaminohu Asellaho ikkanna anjesinni hanafe lophinohu Hawaasi quchumiraati. Umi dirimi rososi Hawaasa Adventistetenna Mowuntoliivete rosi minnara rosino; Jawiidi Layinki diriminna qixxaawote roso Adventistete rosi mine harunsino. Aanteteno seeru rosinni Dillu Yuniversitera gaamame mitto diro rosihu gedensaanni mitu mitu korkaatinni Hawaasi Yuniversite doye gatino rososi hakkonni harunse 2006 M.Dnni Hawaasi Yuniversitenni Seeru rosinni luphiimu guminni maassamino. 2007M.Dni qajeelino ogimmanni loosu aana noo yannara iillitinosi ganonni Goowi woro noo mannimmasi hajaja didandaanno; hakkunni gedensaanni Wilcherete aana ofollate gadachamino. Ikkirono xaa yannara Hawaasi quchumira umisi biiro fa’ne seeru amaale owaante aanni hattono tirote looso loosanni afamanno.
Wedellichu Daagmaawi gano iillitusi yanna daafira shiima badhe hige kayisanni; ‘’Xiyyitunni Goowasi ganaminotanna xiyyituno sagalennitano ikko foo’linanni Boombe tayisinosita kulanno. Hattono badhete miqicho dare sa’’e Badhete fulino daafira gawajjo luphiimate. Yannate Adaarenna Riferaalete Hospitaallara layirummohu gedensa Kooriyu Hospitaale hajajjeenna’’e roore anga xagisi’roommohu hakkooti’’ yaanno. Borreessaanchunna Seeru ogeessi Daagmaawi gawajjosi daafira xawisanni ‘’Yannate gawajjo ko deerra iillitanno yee dihedoommo; woyyaawe ka’’e hareemmoha lawino’’enkanni. Nervete woyi Badhete Miqichi gawajjo ikkitinohura Wilcherete aana ofolleemmotanna coyi baala umi’yanni gumula dandeemmokkita afummo yannara lowo geeshsha dadilloommo. Hatte yannara 25 diro’yaati. Babbaxxino looso looseemmo. 3ki diri rosaancho ikke noommo yannanni hanafe Hawaasi Yuniversitera baatooshshiweelo seeru amaale uynanni mereershi hundaanni dhuka afidhinokki dagoomu bissara baatooshshiweelo seeru amaale owaante eemmonkanni; hattono Addis Abebu Yuniversite fantino baatooshshiweelo seeru hanqafo hundaanni seejjote mine mare hakko usurantinorira baatooshshiweelo seeru owaante eemmonkanni.
Ledoteno jaalla’ya ledo ikkatenni batinye seejjamaano hajo gumulsinoommo. Konne baalare looseemmo beetti mittu xu’eessi giddo iillitino ganonni togo ikke gata hedateno ayirritannote; hexxo mursiissanno. Hospitaalete hee’re iillitino’’e gawajjo kageeshsha ikkase buuxummohu gedensaanni mittore hedummo.
Heeshsho suffannolla; Daagmaawi Shugguxete ganamino daafira kalqe loosose di uurrissanno. Heeshsho suffannoha ikkiro hiittoonniiti sufa dandeemmohu?, maa assa hasiissanno’’e yee hedummo woyte Umo’ya tenne gawajjo aleenni asse heda noo’’e yuummo.
Wedellichu Daagmaawi xawishshi garinni; 2008 M.D bocu yannara ‘’konni aleenni togo ikke keeshsha dino’’e, looso loosa noo’’e, biiro fa’na hasiissanno’’e’’ yee ka’’inota hasaawinonke. Biiro fane looso hanafummohu gedensaannino owaante hasi’ranni batinyu manni daanno. Woxu dhuka afidhinokkirira baatooshshiweelo seeru amaale owaante aanni Baatte loosiisi’rate dhuki noonsa mannooti baattanno woxe umisira xaginaatunna xaggate fulora hosiisi’ranno. Umisinnino sa’’e Lame Sase ikkanno mannira loosu kaayyo kalaqe loosanni keeshshinota kulinonke.
Gano iillitinosihu 2007 M.D Wocawaaro aganira ikkanna hakko diro wo’manka xagisi’ranni sayisino.2008 M.Dni hanafe sa’’i diri geeshsha loosanni keeshshinoha ikkanna Sai diro Koroonu Vayirese taraawo hala’lase korkaatinni biironsa giddo woraqatu ledo kikkisama batidhannohura isino umisira qoropho assate yee biirosi cufate gadachaminotanna xaa yannara biirote uurrinshu hajamaanosira calla xeertinye agadhe amaalete owaante aanni afamannota xawisanno.
Wedellichu Daagmaawi xissote aana hee’re Lame Maxaaffa borreesse nabbawaanote shiqishino. Maxaafa borreessate kakkayisinosire xawisanni; ‘’ Ane albaanni ani sayisanni noommo heeshsho giddoonni sa’inori uminsa rosicho borreessite wortino maxaaffa heedhuro nabbawe anino roso adheemmo yee hasi’re hoogummo. Konni daafira ani hoogoommore ane gedensaanni dagganno ilama afi’ranna roso adha noonsa; ani seeda doogo ha’roommoro dagganno ilama harancho doogo ha’ra noonsa yee hedatenni borreessate dandoommo’’yino. Umi Maxaafi ‘’ Addis Hiwot’’ yaanno uminni borreessaminoha ikke Onte fooliishsho amadinoho. Maxaafu umi umisi heeshsho ledo lowo geeshsha xaadooshshu noo tiro afi’rinoha ikkasinna iillitinosi gano ledo amadasiise manchi beetti heeshshote dirinni xaadannosi hedeweelcho jifo giddoonni hiitto ikke sa’’a dandaanno yitanno hedo aana illachishannoho.
Layinki maxaafi illachishannohu gatona yaate aanaati. Reyotenni gatoommota Ontenna Lee hedeweelcho wolootaho dhuka ikkitanno gede hedatenni borreessoommo. Ani gatona yoommosi manchi loosi’ya miila ille’yanni la’’anna lubbosi huninoho; aneno lowo ajuuja’yanni gufisino’’e manchooti. Gano iillishinonke mancho Dimiincoommosi,hunnoommori dino. Farco shokkisha giwankenniiti gano iillishinonkehu; assootisinni gaabbinohano di ikkino. Mite yannara gatona yineemmo manchi maaro hasiissannosiha ikkeenna calla ikkikkini ninke uminkera fooliishsho afi’rateeti gatona yineemmohu. Ani umo’ya co’o assateeti gatona yoommohu. Rabba qo’late hasi’roommoro rabbisi’ra anera shotate. Kayinni dihasi’roommo. Rabba mimmito gudate gobbaanni mitte danchummano diafidhino. Gibbote yaa meessira hadho anganni ko’o mancho reyanno yee agarate gedee gowwimmaati. Xaa yannara gobba togoo mitiimma giddo afantannohu gibbotenna komate kaiminniiti. Komatenna rabbatenni lexxineemmori nookki daafira gatona yaalla woyyitannonke yee hedeemmo daafiraati ko Maxaafa borreessate kakkaoommohu’’ yino.
Wedellichu Daagmaawi gatona yaate aana noosi hedo xawisanni; Manchi beetti diri batirayi batire 70 woyi 80ho. Konni giddonni 20 woyi 30 diro ikkannoha gonxe sayinsanni. Gatinoha loosunninna babbaxxitino millimmonni sayinseemmo. Manchi beetti gatinosiha shiimicco diro hiitto gibbotenni, baxille hooge mimmito hunanni sayisanno?, Ruwaandaho Sasu agani giddo Mitte Miliyoone ikkitanno daga gooffinohu gibbotenniiti. Xa ninke gobbarano leeltanni noo kiphora kaimu wolere di ikkino; gibbote. Gibbo ninkennilla shitanni huntanni no; kuni umiho.
Layinkihunni manni minira qolle giira olliro meessi minirano qolte giira olantanno. Qanseemmoti gibbote giira illachinshe olloonniwa calla di ikkino amaddannohu. Wolewano taraabbanno. Wolu manni aana gibbo fincinummo kiiro gawajjo ninkewano iillitannota huwata hasiissanno. Wolu kayinni noonketi mitticho gobbaati. Sooriya, Yemene, Iraaqe, Liibiya labbino gobbuwa gibbo shiima kifiriite ikkitanna wole gobbuwa mereero e’e diiggeenna techo billaallitino gobbuwaati. Alba miinjunni lophitino gobbuwaati; albi dhaggensaati wole gobbuwa qansootase haadhanno gede kaa’litinohu. Ninke kayinni ayino dihaa’rannonke. Kowiichonni huxxamme hudete goonfeemmo ikkinnina qachu gobbuwa lede ayino di haa’rannonke; buxicho ayino dihasi’ranno. Mayiraatiyya uminke mine giiratenni diingeemmohu? Konni daafira mimmito giwa batidhino mitiimmara tuggannonkehura wodancha hasiissannonke.
Seeda yannara winxoonni wixi mittu barrinni ba’’anno yaa di dandiinanni. uminkewa hinge minenke layi’ranna oosichono lossinanni hee’noommo gara la’’a hasiissanno. Qaaqquulleho anjenni gatona yaate daafira rosiisa, gobbansa baxxannore assine lossanna baxillu daafira rosiinsanni lossa hasiissanno. Heewo, hasiissannokki worbimmanna naaxxa co’o yite heeshshonke giddonni fula hasiissanno. Mittu mittunku heeshsho gatona yaannitanna shooshanqennita ikkituro gobba umise soorramase daafira huluullo dino. Konni daafira heeshshonke ko garinni massagate widira daa hasiissanno. Borreessaanono gatona yaate aana borreessa hasiissannonsa. Ani ko maxaafa borreessummo woyte gatona yaate aana borreessinoonni maxaafa hasi’re hoogoommo. Amma’note massagaano nafa woluri daafira birreessitanni gatona yaate daafira di borreessitinno; Mayiraati yiniro heeshshonsa gatona yaatenni wo’mitinokki daafiraati. Giddosi komanna rabba amaxxino rosiisaanchi gatona yaate daafira borreessara di dandaanno. Amma’note minna marrirono gatona yaate daafira illachinshe rosiinsanna di macciishshinanni. Rosu amanyooti giddo umosi gatona yaate rosi hanqafamoommero ilamanna gobba gatamarate dancha ikkanno.
Qaru coyi uwa ikkitukkinni umboonniwiinni ka’’a dandaate yaannohu techoonke wedellichi; ‘’ Sewoote yaa anera ga’a marre iillinanniwa ikkikknni sa’nanni doogooti ‘’ yee ammananno. Sa’nanni doogo balantenni afi’nannihu mittu mittunku daafuru gumi sewoote yaanno. Mittu manchi xiyyitunni ganame Onte Lee hige dadhe xagisire wole agurina woyimma afi’ra umise sewoote. Lame daganniwa baxamannohanna ille fananno maxaafa borresse nabbawaanote iillisha anera sewoote; noommowa hee’renni oggimma’yanni daga owaata wole sewooti. Kayinni albillitte lowohu mini loosi gatanno. lubbo heedhu geeshsha sewoo suffannote. ‘‘Sewoo wo’ma assannori meessinni sa’ne woleho gata dandiinirooti’’ yaannohu borreessaanchunna seeru ogeessi Daagmaawi; raanqenna moorre afi’nanni jiro baala sewoo ikkitinokkita huwata hasiissanno yino.
Qajeeltino ogimmanni suwashsho owaante uytanno ammanantino ogeeyye aana iillitanno gawajjo giwanna xawo ikkinokki garinni gumulamannoha baincho assoote baxxinohunni farchote qooxeessira kalaqantanno soro kaaajjinshe qorqora hasiissanno yaate banxeemmo; keerunni.
Bakkalcho Maaja 15/2013 M.D
