Abbebech Maatewoos
Addis Ababa:- Gobboomu deerrinni layinki gafa haanju harumi amuraatinni qixxaabbanno chigginye giddonni xibbuunni 60% woy 70% ikkitannoti laalote haqquwa ikkitinota xawinsi. Umi gafa amuraatinni Itophiyu kalqete dubbu latishshinna bushshunna waay agarooshshi dhagge giddo jawa gumulsha maareekkisiissino.
Haanju harumi tekiniikete komite gambisaanchi dokiter Adefris Worqu layinki gafa haanju harumi chiggenye kaasate amuraati qixxaawo lainohunni Itophiyu pireesete uurrinshara xawisino garinni; haanju harumi amuraati lame dayichonni bebbeehame loosamanni afamanno.
Umi gafa 4 dirranni 20 biliyoone chigginye kaasate mixi`ne xaphooma 25 biliyoone chigginye kaasa dandiinoonni yiinohu dokiter Adefris; konninnino Itophiyu kalqete dubbu latishshinna bushshunna waay agarooshshi dhagge giddo jawiidi gumulsha leellishshino yiino. Aananno layinki gafa haanju harumi amuraatinnino qixxaabbanno chigginye giddonni xibbuunni 70% ikkitannoti laalote haqquwa ikkansa buuxisino.
Dokiter Adefris coyi`rino garinni; haanju harumi amuraati; sagaletenni meessa dandaate wo`naalsha roore irkisanno gede dandiisa heedhannosi yine ammanne loonsanni hee`noonniha ikkanna; babbaxxino dubbu irsha mereersatenni baxxinohunnino sagalimmate hossanno laalote haqquwa batinyunni baatto loosi`re galino manni gati aana kaasatenni; baatto loosi`re galino manni gatisinni laalote haqquwa ikkadu garinni laashshanno harinsho harunsinoha ikkanno. Aantanno dirrara kuni kaajje sufiro 10nna – 15 diri gedensaanni mittu mittunku Itophiyu baatto loosi`re galino manni hee`ranno amanyooti garinni laalo umisi gatinni horoonsi`rannonna gatinoha dikkote shiqishanno injaanno akata kalaqatete dandiisanno.
Layinki gafa haanju harumi chigginye kaasate amuraatinni xibbuunni 60% woy 70% ikkitannoti midhanno chigginye laalote chigginye mereersitinota ikkitanno gede raga worroonnita coyi`rinohu dokiter Adefris; chigginyete mereershuwara mudhanno chigginye batinye luphiima miinju horo noonsare haqqete sirchuwa ikkitanno gede loonsanni hee`noonnita buuxisino. Gobbate nooha injaanno baattotenna diilallote dagi akata horoonsiratenni laalote shiqishonnino meessa dandaate qoqqowubba ammanteenna konne looso gumulate wo`naalsha assinanni hee`noonnitano xawisino.
Injaanno bayicho bande, dancha hasiissanno coyibba shiqishatenni, chigginye mudheenna, dancha tekinoloojenninna egennotenni qamadente gede dubbo kilaasteretenni latisa hasiissannota dokiter Adefrif egensiisino. Kuni dubbu industirera ikkado uduunne shiqishate; gobbayidinni eanno laalcho gobbate giddohunni riqiwate; harinshotenni gobbayidira soyaate jawa horo noosiha ikkinotano huwachishino. Konnirano garunni latino laalcho aanno dubbi hala`la noosita raga worre loonsanni hee`noonnita coyi`rino.
Xaa yannara laalote haqquwa danunninna batinyunni laashsha dandiissanno kaayyo hee`rasenna konne assate umi gafanni rosicho adhinoonnitano buuxisino. “Itophiyu xaa yannara laalcho aanno dubbi ikkadunni dinose; konni handaarinni baxxinohunni ikkado xaawoolu shiqisho laashshama hoogasenni diru dirunni xibbe miliyoone doolaare fushshinanni dubbu gumma gobbate giddora eessineemmo. Kunne soorra hasiissanno. Laalcho aanno dubbi Itophiyu giddo lata noosi” yee coyi`rino.
Umi gafa haanju harumi loosinni woyyino garinni layinki gafi islaanchimmatenni, egennotenninna teknoloojetenni irkisamino assooti hee`rannota xawisatenni; “Konni gedensaanni rippoortenke kaasantino chigginye kiironni roore lattino baatto hekitaaretenni kulate widira; horaameeyye mereersino xawishshanna mashalaqqete amadooshshi rippoortiinge ea heedhannonkeeti” yiinohu.
Xaphoomu ministirchi dokiter Abiy Ahmed eembarra tuqu xaadi qoolisi aana amandoommo ontikki diri haanju harumi amuraati aana tayixe gutunni kaanseemmo 6.5 biliyoone chigginye xixxaabbanni no; laalote haqquwa batinyunni kaanseemmo yaasi qaanganni.
Bakkalcho Onkoleessa 24, 2015 M.D
