“Woxe 30 dirinni wodana 40ni” yinanni yaatto baca hinge macciishineemmo. Mitu mitu wedellimmate dirinsanni woxu ayidde ikkatenni qaaqqimma amaddeennansa, wodancha hoogge woxe haafa gede hafanfarsitanno. wole widoonni kuri wedellimmansanni woxunni cennitinori jawaantete dirinsanni wodancha afidhe heedheennanni woxu hanqatannonsa. Tenne lame heeshshote doogo huwattinori kayinni togoo Danita heeshsho “Woxe 30ni, wodana 40ni” yitanno hedonni xawissanno.
Manchu dirisinni qajeelanni ha`ranno kalaqama ikkasi bikkinni wodanchate qara uduunnicho ikkino wodana afi`rannohu dirisi lexxanninna heeshshote hodho giddo baca coyibba la“anninna caakkeessanni ha`ranno woyte ikkasi ammannanni. Woxinsa wodanansa balaxe fuleenna woxe danchu wodaninni massaggukkiinni gatte “May ba”i hakka waro woxu ledo wodanu hee`reemme“ero!” yitanni woxeho multinore, wodanaho xeertidhinore ikkite sayissino yanna gaabbotenni qaaggannori baasaho.
Qubbichunni Kiirrannire ikkiturono jirono busulleno mitte yannanni, isonni soodontenni cu`midhannorinna amadde keeshshiishshannori maala`lissanno mannootino no. Togoo mannooti heeshsho soodontenni baca rosiissinonsari, heeshshote rosonna qajeelle wodanchatenni loosu aana hosiissinori, noonsaha wolootaho beehatenni kaajjite ammantannorinna uminsanni sa`e wolootaho ikka dandiitanno lawishshuwaati. Woxinsa wodanansa balaxikkiinni daannonsarinna wodanansa woxensa massagatenna ikkadimmatenni horonsi’rate dandoono noonsareeti. Kuri mannooti woxeho shiqqino deerrinni wodanahono multinoreeti. Techohu “Seyoonke” qoolira dhaggete anna ikkinohu 29 dirihu Biruk Aberrihuno jironna wodanu mitteenni xaadde halaalaancho seyo guggushshitinosi wedellichaati.
Wodanisi ge’inohonna bilchaatinoho. Wodanisi kaajjille huurosi fushshanno gari reqecci asse leellishanno. Raino hasaawa ge’ino huuronni bakkalcho gaazeexira xawisinohu Biruki fooliishshosi aaninni qooceeti ledonke keeshshinohu.
Biruk Aberra ilaminohu Sidaamu qoqqowira Bansi woradiraati. Annisi oososi kaajjaddanna gumaamma ikkitanno gede jawa halcho noosihura “Ooso`ya quchumu akatoomi de”isiisannonsakki gede” yee Birukinna roduuwasi rosu minira eessinonsahu rosu mini waalchoho hee’reennanni heedhannowiinni xeertire noo ollii giddooti. Biruki shoolki kifile iillanno woyte Hawaasa hayiq daarete rosi mine e“e rososi sufatenni gudi gedensaanni jawiidi rosi uurrinsha Hawaasi Yuniversitera e’’eeti konistiraakishiinete ogimmanni maassaminohu.
Addankolla, Biruk techo aana uurre coyebba badhe hoge qaaganno woyte annisi doorino doogo gummaamo assitinosi.
Konistiraakishiinete rososi rose gudihu gedensaanni 2005 M.D maatesiwiinni afi’rino 40 kume birre kaimu kaappitaalenni rosino ogimmate handaarinni bobbahi. “Biruk Aberra Konistiraakishiinete Uurrinsha” uurrisatenni seyote sharro ledo hodhasi hanafi. Annisi daddalu loosi aana bobbahinoha ikkinohura daddalu daafire macciishshanni lophino. Kunino isino umisi looso hanafanno gede kaima ikke kaa`linosi.
Ijaarshu garafubba qeelatenni loososi sufi. Loossate malaatisino sheemaatta ayirrise babbaxxitino qooxeessubbara rosu minna, hospittaalla, gashshootu ijaarshubbanna wolootta ijaarshubba jeefise angara aatenni galatanna baraarshuwa afi’ra dandiino. Uurrinshu gumulino ijaarshubba mereerinni Sidaamu qoqqowira, Silxetenna Gaamote zoonnara afantanno fayyimmate, rosunna gashshootu uurrinshuwa kullannireeti. Hawwasa Mootitte furra Hospitaaleno wedellichu Biruki angaati.
“Biruk Aberra Konistiraakishiinete Uurrinshi” loosu aana bobbahi yannanni hanafe xaa geeshsha 17 ijaarshu piroojekitubba jeefise angara uyno; xaa yanna 240 miliyoone birrinni minnanniha Hawaasi Adaare rosu mine (Boarding school) lede lame ijaarshu piroojekitubba gumulanni afamanno. “Garafo qeelle adhinoommo loossa ammanamooshshunninna sheemate e“noommo garinni jeefinse angara aanke gumaamma assitinonke. Xaphooma seyonkera mittu kori ammanamooshshunni owaatankeeti” yaatenni xawisanno.
Biruki konistiraakishiinete handaarinni calla huxxame gata dihasi`rino. Konni loosinni afi`ranno tirfinni wole looso halashshate mudhi. Konistiraakishiinete loosinni afi`rino tirfe wole daddalu handaari widira tareessatenni baankete ledo gambooshshe kalaqe 2010 M.D bunu daddali aana bobbahe loosa hanafi. “Dona koofi” yinanniti bunu uurrinshasi Sidaamu qoqqowira shoole woraddara (Arbagoona, Bansa, Hokkotenna Cirrete woraddara) bunu latishshinna daddalu aana loosanni no. Tayxe qole buna gobbayidi dikkora soyaatenni beeqqa hanafino. Bunu laalchinni egennantino gobbate qooxeessubbanni mitto ikkinohu Sidaamu qoqqowi Birukira Bunu latishshinna daddalu loosira dancha kaayyo kalaqannosita dihuluullisanno.
Sa”i dirira bunu hironni xaa geeshsha leelte egentinokki gobbayidi soorro e”o afi`rinohu Itophiyu; tayxeno bunu ekispoortenni nirihunni woyyino guma maareekkisiisate mixidhino. Tenne mixo gummaame assate qole handaaraho bobbakkino baalante hajo la`anno bissa jawaantenna qinaawo hasiissanno. Konni ragaanni Birukihu “Dona koofi” islaanchimmasi agarino buna gobbayidi dikkora shiqishatenni gobbate ledote gobbayidi soorro afisiisate wo`naalsha assanni afamannota Biruk coyi`ranno. “Dandiinummo bikkinni ikkado ikkinonna islaanchimma noosi buna qixxeessine ekispoorte assatenni gobbankera ledote gobbayidi soorro e”o afisiisate kaajjine loonsanni hee`noommo” yaanno.
Biruk Aberra 29 dirisinni durimmate waalchira iillino. Maatesiwiini afi`rino 40 kume birre kaimu kaappitaalenni hanafino loosinni techo 700-800 miliyoone birri kaappitaale geeshsha iillino. “Seyo afi`nannihu meessi wo`naalshinni calla ikkikkinni kaaliiqi kaa`lonniiti” yaannohu gumaamu wedellichi Biruk Aberra; seyoote widira iillate meessi sharro qara ikkitinota xawisanno; yannanna illacha loosoho aa hasiissannotano kaajjishe coyi`ranno.
Biruk wedellimmasinni woxu dureessa ikka dandiino beetto calla dikkino; wedellimmasinni wodanano baraa`rino beettooti. Wodanaamo ikkawo gede, jiro afi’rawo gede dandiisinosihu jawaata loosaasincho ikkasi calla ikkitukkinni noosi jiro wolootaho beehate akatoomaati. “Bero hawa hooga noohere wolootaho beehate kaa`lanno” yaannohu Biruk, sa”inota heeshshote doogo hawa hoogasi jirosi wolootaho beehate dandiisinosita xawisanno. Biruk xaa yannara Sidaamu qoqqowi Hawaasi quchumira, Borrichahonna Arbagooni woraddara loosu minna lede wolootta owaante uytannore amaddino sase rosu minna dancha fajjosinni loosiisanni afamanno.
“Itophiyu giddo ilaminonna lophino batinyu manni buximate heeshsho giddo saysinoha ikkasi dee”a dinonke. Sayinsoommota yanna hendoommoro batinyinke ronsoommohu islaanchimmasi agarinokki rosi mini giddo ikkinota huwanteemmo. Ani layinkinna sayikki kifile rosoommohu sabbunni minamino rosi mini giddooti. Tenne qaageemmo woyte xaariranna dagganno ilamara woyyino coye assa nooeta hedeemmo” yaatenni bero sayisino heeshsho techo assanno dancha fajjo loosisira kaima ikkitinosita huwachishanno.
Biruki qoqqowu mootimma, dureeyye rosu minna minate loosi aana beeqqitanno gedenna kaa`litanno gede shiqishino woxaratto adhite umi deerrinni waagu fuhsho mittu mittunkunni 3.9 miliyoone birra fushshiishshanno sase rosu minna loosiisanni no. Rosu minna ijaarshi hanafinkunni lame aganna kiirantino; Borrichunnihu rosu mini mittu agani gedensaanni jeefisame owaantete qixxaawo ikkanno.
“Mitte kifile giddo 100 rosaano rossanna la`neemmo. Hawaasa, Addis Ababaho woy wolootta jajjabba quchummara nooha la“atenni calla rosunna fayyimma baalante gobbate kifillara ikkadu garinni tuqinoha lawankera dandaanno. Woraddanna olluubbara la`neemmo woyte kayinni tuqishshu lowontanni ajinota huwanteemmo” yaannohu Biruki; baca woraddara deerransa agartinori rosu minna nookkitano coyi`ranno.
Biruk Sidaamu giddo noo 36 woradda mereerinni 12 woraddara noo akata egenninota xawisanno. Mitte yannara Arbagooni woradi giddo mittu Olliira olluu teesaano haqqe fushshite, shoole kifile noosiha rosu mine loosse qaaffiicho saysa gattunsata la”e mararannoti 80 qorqorro hire uynonsa.
“Bero noottowa hedatto woytenna wodanchatto woyte assatto coy linxetenni beehatenna aate macciishshammenniiti assattohu. Togoo looso loosattohu konninni aleenni afi’ratto tirfe hedote giddo woratenni dikkino. Qoqqowu mootimma shiqishshino xawishshi aana rosu xaara tuqinokkitanna islaancho ikkinokkita la`noommo. Ani callu ikkikkinni qoqqowu giddo noo wolootta dureeyyeno rosu minna ijaarshira beeqqitanni no” yaatenni dureeyye rosu handaarinni gumultanno dancha fajjo loossa huwachishanno.
Noosi jiro beehatenni lowontanni ammanannohu Biruki, “Bero noottowanna dagganno ilama hedittoro noohere beeha diayirritannohe. Daddalunna jiro diuurritanno; diino gooffanno. Ilama kayinni goofanno, sa“anno. Konni daafira dureeyye sa“ansara albaanni jironsa woloottaho beeha noonsa. Jiro beeha meessi tii“ira fooliishsho aanno; wolu manchira horo uytanno yeeno huwachishanno. “Noosi coye beehe looso loosanno manchi, dagooma baxxinohunnino dagganno ilama horaameette assannoha jawa looso loosanni noota huwata noosi” yaatenni woxe afidhino mannooti wodanaamma ikkitanno gede seejjanno.
“Loosinke konninni calla diuurranno. Jiro duu`nine meessira calla hee’ratenni hagiirraamma ikka didandiinanni. Dangoonni doogo qaaga hattono noonkere beenkanni loosanna hee`ra noonkehura aantanno yannarano dagoomu qarra shotissara dandiitanno wolootta loossa loonseemmo” yaatenni xaa yannara dagoomaho loosanni noo xintu latishshi loossanni ledotenni wolootta loossa aanano beeqqate dancha mixo noosita coyi`ranno.
Biruki konne deerra iillate saino doogo shota ikkitinokkita huwachishanno. Xaati seyosi haammata gurkeenyanna xiiwo cince sa“atenni afi`noonni qeelleeti. Saysino yanna techo aana uurre qaagganno woyte techoti seyo shotu garinni afantinokkita huwatanno. Lawishshahono looso hanafinkunni layinki dirira 2007 M.D loosu kaameella aana iillitino gawajjo mitte jifo gede qaagannohu Biruki, “Biznese baca jiffa noose; jiro kalaqi’ra shota coye dikkino. Kaaliiqi kaa`lonninna jawaantenkenni jiffa sa`ne xa hee`noommowa dancha deerra iillinoommo” yaatenni coyi`ranno.
“Aanna beeha kaaliiqiwiinni afi`nanni baraarshaati” yaannohunna baalantanni dancha fajjote loossa tittirshunni hasaawantenni roore heeshshi yaa doodhinohu Biruk Aberra, galte noosihonna sase ooso annaati. “Techo seyo`yara kaimanna lawishsha ikkitinoe maate`ya galateemmo” yaanno.
Wodellu woxe loosatenna jiro afi’rate suwashsho ikkitinokki doogga harunsatenni umonsa agartanno gedenna mootimma qole wedellu gummaamma ikkitanno gede xiinxallote aana safamino faynaansetenna wolootta uduunnu kaa`lo assitanno gedeno malanno. Wedellu egennonna mootimmate faynaanse mitteenni xaadisatenni woyyino guma afi’ra dandiinannitaati coyi`rannohu.
“Wedellimmankenni jawaantetenninna ranketenni loonse gobba horaameette assate halama noonke” yaannohu gummaamu wedellichi Biruki, wolootta jajjabba mixubbano noosi. Arbagooni waradira barunni 24 kume liitire laashshanno waay faabirika ijaarsate, bunu latishshanna daddalu loossa halashshatenni batinyunni gobbayidi dikkora shiqishate, Hawaasi quchumira gobboomu deerrinni islaanchimmase agartino rizoorte hattono woyyitino islaanchimmanninna taalino waaginni shiqanno hee`naanni appaartama (G+10) ijaarsate, Simmintote faafrika uurrisatenna shiilote latishshi handaarira bobbahate mixubba gumulate loosanni no.
Abbebech Maatewoos
Bakkalcho Sadaasa 20, 2015 M.D
