Ilante lophitinohu Hawaasi quchumiraati. Rosiisaancho ikkino annisewiinni loosi’ne gallannita, meessaneeto qeelanna meessinni addaxxa rossino. Maatesera sayikki beetto ikkitanna annise maatesi massagate rosiisaanchimmate ledotenni misilete loossa lede eote bue ikkitannosita haammata loossa loosanna la`anni calla ikkikkinni loosono kaa`litanni lophitino. Annise kaashshoho addi baxilli noosihura hoowete giddo babbaxxitino haqqenna gati mu’ro latisanno.
Gati mu’ro kaasanna agara budese assitino maatenni afantinoti techoti seyoote wosinchonke roduuwisenni baxxinohunni haqqu mu’ro kaasatenna agarate widira wodana tuggino. Dukko Bereket Worquti diyaaspora ikkasenni sae Ayerlaandete qansicha ikkino minaannisenni lame ooso iltino. Gobbasera loosse soorramanna wolootahono hee`ra nooseta ammanatenni heeshshose gobbasera assidhe babbaxxino loosu handaarinni bobbahatenni haammataho loosu kaayyo kalaqa dandiitino. Baxxinohunnino giwirinnu handaarinni bobbahatenni seyoote iillitanno gede qaaqqimmasenni annise ledo ikkatenni loossanni sa’ino loosi jawu qeechi noosi.
Haqqu mu’ro kaasatenninna gati mu’rono latisatenni lophitinoti Dukko Bereketi; umose dandaate assitino wo`naalshinni umi yannara Wodiidi Sudaanera looso loosate tuncheessa afidhino. Wodiidi Sudaanera gargartote giddo loossanno yannara gati mu’rora noose baxilli korkaatinni baca yannase hoowete giddo kaashsho qixxeessitanni haqqe kaassanninna agartanni sayissannonka. Wodiidi Sudaanenni Ugaanda sonkise yannarano Itophiyaho noo yannara taxxi assitinoha seeru roso suffino. Ayerlaandete qansichimma noosiha minaannaseno konni tuncheessinni xaaddinota coydhino. Adhantinohuno Itophiyu giddo “Tulama” yaamamanno Oromote budinni ikkinota qaagganno.
Wodiidi Sudaanera gargarooshshu uurrinshi giddo qaru loosise olu qodho shiqisha ikkirono qoosixanna salaaxa lede sagalimmate ikkitannota gati mu’ronna babbaxxitino haqqu mu’ro paarlaamu hoowe nafa gattukkinni kaassannoti Bereketi; mine assidhu gedensaanni heeshshose Ayerlaandete assitino.
“Itophiyu gobbaanni mitte lamala ofollummaro gobba`ya hoogeemmaha lawannoe” yitannoti dukko Bereket; gobbasera noose baxille loosunni leellishate gobbasera higge invesite assate lowo geeshsha heda hasiissusekkinni qaaqqimmasenni jawimmate geeshsha affinoha giwirinnu handaara karsantu. Albase giwirinnu widira qolate Ayerlaandete la`inohu giwirinnu loosi lowo geeshsha diniqannosetanna gaabbisannoseta coydhino. Hattenne gobbara nooha diilallote gade baxxinohunnino kaade dandiite boode ikkino baychi aana laashshitanno laalchinni uminsanni sa`e Afrika kaa`lanna gobbaydi gobbuwara soyaa dandaansa roorenkanni gaabbitannonna handaaru giddora e`anno gede assinose.
Itophiyu kalaqamu jironni baraadhinota, way, shaqqadu bushshinna injiitanno diilallote gade noose gobba ikkite heedheena mayra hudi’nummo yitannoti roore gaabbissinose. Konni korkaatinni gobbase higge irshu looso halashshate murtu. Yannateno Oromiyu qoqqowira xashshu noo baycho uynannise gede xa`mitino garinni Arsi zoonera Ziway Dugda woradira 40 gishsha baatto adhite babbaxxitino gati mu’ronna laalo laashshitanni keeshshitino.
40 gishshi baatto aana 46 loosaasine qaxarte loosiissanni laashshitanni mitto diro keeshshitu gedensaanni qooxeesaho afamanno ilaalinni hedeweelcho dirritino haameelo paapaayyaya lede laalchose wo`mu wo`ma yinanni deerrinni huntino. Ikkollana iillitino gawajjonni masillaabbe badhera higgukkinni qarra sharramatenni konne qarra tirate way lolahanno doogo fanatenni loosise widira higgurono 2009M.D Oromiyu qoqqowira kalaqantino gaancenni keere hasi`rannohu investimentete latishshi loosi ganami. Irshu baychise wirro mannu anganni loosantino gawajjonni wo`mu wo`ma yinanni deerrinni bai. Ikkollana dukko Bereketi gobbasenni hexxo dimurtino; woloota doorshubba aana illachisha suffu.
Yannate 30 miliyoonenna 5 xibbee kume birra hendanni jajji bainoseha ikkirono xissosenni ale soorra dandiitannori aana dhiwantenna yaadde wirro loosu widira higgino. Agannate giddo iillitinose gawajjo dandiite umose jaawaachishshe baxxanno looso sufate Meqi 140 kaare meetire baatto hidhite irshu loosose suffino.
Tennenni ikkitoe yitinokkiti jawaata dureette; irshu loosose halashshate Wodiidi qoqqowi widira alba higgino. Yannate noohu Wolayittu zoone investimentete sooreessi assinose dancha kaa`lonni Wolayitta Obbichu woradira 600 gishsha baatto adhite loosu giddora e`ino. Ikkollana qooxeessu haqqe siphi yitinowa ikkasinni batinyu manni latannokki baychootina gatohena aguri yiiserono giddose macciishshatenni umise ledo malatenni dubbo maxarte hoolte xashsho darte irshu loosose loosatenni xaa yannara gummate laalonna gatu mu’ro hala’ladunni laashshitanni dikkote shiqisha dandiitino.
Konni irshu baychira loosaasinete mine minatenni sa’e annise hoowe giddo kaassanni heedhino haqqeno qooxeessu agarooshshira yitannotenni babbaxxitino gobbate giddonna gobbaydi gobbuwata haqqete sircho kaasatenni qooxeessa latisa dandiitino. Kaasse latissino dubbo agartanno loosaasine addinni qaxaratenni 700 meetire xeertinyinni waa xuruuratenni haqqe kaasate looso irshu loosinni taalo sufisiissino.
Qooxeessaho lamalki latisaancho ikkitinoti dukko Bereketi; isera albaanni 6 latisaano e’e dandaa hoogge fultinota qaagganno. Qooxeessu manni kayinni iseno gumaame ikka hoogge agurte fultanno yitanno huluullo galtunsarono; kayinni dubbo maxarte waa xuruurte qooxeessa latisatenni leellisha dandiitino. Irshu baychinni laashshinannita gati mu’ronna laalo gumma qarunni Sidaamu qoqqowi Elto geexaanora, Hawaasi quchumi geexaanora, Addis Ababu quchumi Gaarmentete dikkora, Xaafonna wolootta dikkuwara shiqishshanni afantannota hasaabbinonke.
Giwirinnu handaara wodanninni baxxannoti dukko Bereketi; ga’labbote hoongenni jajjise bainowa Arsi qooxeessira dagoomaho babbaxxitino kaa`lo assatenni egennantinote. Ikkinohurano xaa yannara qooxeessa higge latissanno gede gobbate geerri gattukkinni maaro xamidheenna wirro higge 40 kaare meetire baatto aana latisa hanaffino. Wirro latisa hanaffino Arsi Ziway Dugda woradira gati mu’ronna gummate laalo latisate gobbaanni qooxeessaho baatto loosidhe galtannorira Tiraakitere lede babbaxxitino irko assatenni gumaamma ikka dandiitanno gede kaa`latenni dagoomitte yawose fultanni afantanno.
Oromiyunna Wodiidi qoqqowubbara gati mu’ronna gummate laalo hala`ladunni laashshitanni afantannoti dureette; baxxinohunnino Wodiidi qoqqowira Bilaatte yinanni basera muuze luphiima bikkinni laashshitanno. Tayxe diro calla 42 kume muuze kaasa dandiitinoha ikkanna; diru jeeforano 100 kume muuze kaasate mixose gumaame assate loossanni afantanno. Sumaalete dikko geeshsha sokkannotano kultinonke.
Giwirinnu loosisenni ledote saadate ceanonni ado, buuronna burbuxxo dikkote shiqishshanno. Saadate ceano handaarinni xaa yannara luphiima qarra ikkinoha saadate sagale anje qarra tirateno irshu baychisera saadate sagale laashsha suffino. Aanteteno laalcho hala`ladunni laashshate mixo nooseha ikkanna; xaa yannara lamu irshu baychinni danchu laalchi no yiniro kiirotenni 28ni 30 kumi kiilo giraame geeshsha laalcho gamba assinanni.
Mootimma investimentete baatto dureeyyete shiqishshanno woyte qooxeessu dagoomi investimentetenni afi`ranno horo heedhanno gede hedatenni ikkinota huwattinoti dukko Bereketi; irshu loosisera bobbakkino qooxeessira haammata dagoomitte yawubba fultanni afantanno. Lawishshahono Wodiidi qoqqowira Bilaatte qooxeessu dagoomira fayyimmate mereersha minsiissanni nooha ikkanna Oromiyaho umi dirimi rosi mine minsiissanni afantanno.
“Gobba`yara loose lopheemma; gobba`yano soorreemma; haammata manna horaameeyye assatenni gobba`yara waaga baateemma” yaatenni heedhannowiinni Ayerlaandetenni daatenni irshu loosi aana bobbakkino. Bae qarrubba xaaddinoseha ikkirono hexxo murtukkinni qarra dandiite gobbasera agarrannise qeecha fulate gaabbotenni loossanno. Xaa yannara 130 ikkitanno loosaasinera loosu kaayyo kalaqatenni 4 miliyoone birra ale kaapitaaleno mareekkisiisa dandiitino.
Irshu loosisenni qoteho qooxeessu agarooshshira haammata haqqu mu’ro kaasatenni haqqetenna gatu mu’rora noose baxille fula dandiitinoti dukko Bereketi; Wodiidi qoqqowira Wolayittaho Obbicha woradira calla 84 kume ikkitannota intanni gumma laalo uytannorenna uytannokkire haqqu sircho kaasa dandiitinoha ikkanna Oromiyu qoqqowira Arsi, hattonni 100 kume ale haqqu mu’ro kaassino; aanteteno haqqu mu’ro kaasate looso kaajjishshe suffannota coydhino.
Xaa yannara laashshitanni noota gatu mu’ronna laalo; lawishshahono tumaatumete huuncame, kaachaapenna wolootano qineessatenni aantetenni gobbaydi dikkora soyaate mixono noose.
Handaara halashshinanni woyte qooxeessaho baatto loosidhannore amade lopha dandiinanni yitannoti dukko Bereketi; konni albaanni dirunni mitte higge calla laashshitannori xaa yannara kayinni ise assitanno kaa`lonni lamenna sase marro laashsha dandiitino. Konnirano seedu xeertinyinni waa xuruurte abbatenni hattono irshu baychose tayisse sa`anno haameelo uurrisatenni irshu giddora e`anno gede assatenni horoonsidhanno. Ledoteno woyyaawino sircho batisatenni, maddaabbara shiqishatenni kaa`litannonsa mannooti baattonsa Tiraakiteretenni bachuudhitanno gede korkaata ikkitino.
Giwirinnu loosira addi baxilli noosetinna haammata qarrubba sa’’atenni gumaame ikka dandiitinoti Bereketi; duuchunku manni gobba`yara yee gaabbotenni loosa dandiiro harancho yanna giddo gobba soorra dandiinannita coydhanno. Baxxinohunnino gobbaydi gobbuwara heedhanno diyaaspori gobbansa dagge latisa dandiituro uminsanni sa`e gobba soorra dandiitannota seejjitanno. Konnirano ise forcote. Ninkeno noonketi mitte gobbaatina loonse gobbanke Itophiya soorrino yinanni jeefinsummo.
Abbebech Maatewoos
Bakkalcho Onkoleessa 11, 2014 M.D
