Malaala Yesuuf Zayiz ilantinohu faranjootunni Maaja 1997 Paakistaanete Swaani quchumiraati.
Annise rosiisaanchonna dagoomittete yekkeeramaancho ikkanna anjenni hanafe qaaqqosi isi haruma harunsitanno gede jawaachishanni lossinose. ledoteno meyaa oosonna wedella rosiisatenni Swaani giddo egennamino rosi mini safaanchonna loosu harisaanchooti.
Malaala Yesuufifaayiz annise rosi mine rossannoha ikkanna annise rosu mini rosaanonni luphiima guma borreessiissanno worba rosaanchooti. Ikkeennano faranjootu 2007 nni Talibaane Swaani amaddu yannara coyi baali soorrami; hatte yanna geeshsha Swaani xe’i gobbate jawa daa’’attote baseetinkanni; harancho yanna giddo kayinni gaancetenna cancu mereersha ikkino. Talibaani meyaa ooso rosiissanno mereershuwa amanyootunni ubbanno gede assinonsaha Isliminnu seera leellisha hanaffu.
Ledoteno Talibaanete seeri korkaatinni seennu dagoomu giddo qeechu noonsakkire assinoonni. Yesuuf Zayi maate gaance xooqqanni qooxeessa agurte daranturono Siwaani giddo qarru sufanni hee’reennanni higgino.
2008 goofimarchira annise Pireesete miilla gamba yitino base massannose. Insahu qaru llachino meyaa ooso rosi ledo amadamannoha Talibaanete assoote giwatenkanni. Swaani harancho yannara keere ikkitinonkanni. Ola uurrisate sumuu yituhu gedensaanni keeshshitukkinni kipho galagalte hafaffinoha ikkanna Yesuf Zayi maate woloota Paakistaanete qooxeessubba higge xooqate gadachantino.
Hakko dironni Paakistaanete olanto Talibaane shorratenni qoqqowo wirro amadde maatese gobbansa higganno gede dandiissinonsa. Faranjootunni Birra aganira 2012 nni Talibaanete wolqanni mittu qodhaanchi wedellitte rosu mininni qaese higganni heedheenna gano iillishannose.
Ganotennino umu qoonchise aana luphiima gawajjo iillitinoseha ikkanna xagisidhe woyyaabbeenna fayyimmase akata buunxihu gedensaanni Paakistaanetenni Berminghaame hadhino.
Gano iillishshinori Talibaanete olantonna kakkacha Isliminnu wolqa wedellittete heeshshote harinsho gufisa didandiitino.
Roorenkanni kalqete afantanno gede buusa ikkitinose ikkinnina. Halantino mangistuwa nafa baaalanta kalqete ooso rosu mine woshshantanno gede doortino Ambaasaadderitte widoonni rosu aana mereero e’ino. Gano iillituse diro Sadaasu aganira Paakistaanete pirezidaantichi wedellittete noosi ayirrinye xawisate woxu irko fende hanafanno. Ledoteno Malaala Fende’’ uurrnsoonniha ikkanna kunino kalqete noo meeyaa ooso rosunni lossate illachishinoho.
Faranjootu 2o13 nni gano iillitusehu gedensaanni umi yannara dagate albaanni leeltu. Togo assinohu New yorkete halantino mangistuwa qaru loosu mine ikkanna hakko noo baalira hasaawa assitinoti 16 diri wedelliitteeti.
Ledoteno egennantinoti Tayimi maxaaficho faranjootu 2013 nni luphiima xiiwo kalaqqino mannooti mereerinni mitte assitinose. Footose maxaaafichote albiidi qoolira fultino. Yesuf Zayi Taymsi Gaazeexi odeessaanchi ledo umi yannara borreessitinota lame borro borreessate umose fajjitu. ‘’Ani Melaalaati; rosoho sharrantinotenna Talibaanete gano iillitinose wedellitte’’ yaatenni coyidhino. Tini borrote amado Paakistaanete giddo millimillote yannara kalaqantino ikkitubba kultanno heeshshsote dhaggeeti.
Wole borro kayinni qaaqqimmate yannara rosaanote aana kalaqantino ikkitubba kullanni oosote misiletenni irkisante qixxaabbanno borrooti.. Ameerikunnihu Filaadelfiyu gashshooti seeri mereershi kalqete wolaphote sharrantino mannootira baxxino baraarsha uyno.
Baraarshano ‘’Wolaphote Meedaaliya’’ yine su’minsoonniha ikkanna Malaalano faranjootu 2014 nni 17 dirisenni konne baraarsha adhitinota shiimiidita ikkitino. Ise faranjootu 2013 nni Noobelete baraarshira heewisamaancho ikkite doorantinoha ikkirono hakkonne baraarsha Kemikaalete olu uduunni gargarooshshi uurrinshara uynoonni.
Ikkeennano baraarsha adhitu diro wirro 2014 nni doorantino. 17 dirisenni Noobeelete keeru baraarsha qeeltino wedellitteeti. Baraarsha qeeltuhu gedensaanni Ingilizete keeshshitu. Hakkonni rosose suffinoha ikkanna faranjootu 2015 nni hatte gobbara qaaqquullu rosi mine fanatenni Libaanoosete Sooriyu olinni darantino daramaano kaa’litinno. Yesuf Zayi techo geeshsha Maxaaficho attamisiisa suffe afantannoha ikkanna faranjootu 2017 nni Oksifordi Yuniversitera balaxotenni koyisantino.
Konni dirinni Woxawaajje aganira Biritaaniyu Yuniversitera fullahaanchimma, Poletikanna Miinju roso rossanno gede adhammooshshe afidhino. Malaala Yesuf Zayi wedellitte Paakistaanete mannoomittete qoosso yekkeeramaanchonna 11 dirisenni BBC ledo loossuhu gedensaanni kalqete egennantino. Ledoteno 17 dirisenni Noobeelete baraarsha adhitino dirunni shiimiidite.
Anjenni heedhe Talibaane meyaa ooso rosi aana assitanno xiiwo giwatenni huurose macciishshiisha hanaffino. Gobbate giddo seenneho roso fajja hooga Talibaanete mudho xawoho qacifattino. Yusuf Zayi mannoomittete qoosso yekkeeramaancho ikkasenni adhitino qaafonni ledote 15 dirisenni shaate assinoonnise wo’naalshinni gattuhu gedensaanni daganniwa afantu. Wedellitte Meyaa ooso rosu qoossora farconna kalqete mannoomittete qoossora uurrannokki gargarooshshe heeshshose diri baalunkunni babbaxxitino egennantino mannootinni afidhino illacha hasattose wonshi’rate uduunicho assite horonsidhino.
Ise afinose manni Malaala Yesuufi illacha umise gede hagiirsiisanno coye asse dila’’anno. Roorenkanni hala’ladunni mannoomittete qoosso agarsiisate hasiisanno yite heddanno ikkinnina.
Talibaanete rosoho sharrantannori ganote aamantannoha ikkirono sharro diuurritinno. 22 diriti Malaala Yasuufifayiz seennu qoosso aana Itophiyaho noo akata la’’ate sa’u lamalara Itophiya daggino. Seennu qoosso buuxantanno gede kalqoomu deerrinni millissanni afantannoti Malaala 22 kki diri ilamishshu barrase Addis Abebaho ayirrisidhino. Malaala ilamishshu ayyaanase Addis Abebaho ayirrisirase luphiima hagiirre kalaqinoseta xawissino. Addis Abebaho keeshshitinno yanna giddono xaphoomu ministrchi Dokter Abiy Ahimedihunna meentu qoosso yekkeeramaancho ledo hasaabbino.
“Mittu Rosiisaanchi,Mittu Maxaafinna Mitte Iskiriibpto woy Irsaase kalqe soorritanno” Malaala Yesuufaayiz Meentu qoosso sharramaancho lawishsha!
Qiddist Gezaheny
Bakkalcho Badheessa 1, 2014 M.D
