Gobbate giddo lopho buuxisa dandiinannihu qansootu baalu bobbakkino loosi aana kaajjite loossurooti. Loosoho burri burri yaa calla gobbate miinji aana soorro abbate didandiitanno. Loosoho burri yaanna wo`naala duucha woyte egennotenni, tekinooloojetenninna looso kalaqatenni irkisama noose.
Baxxinohunni, yanna baala daafi’runni calla loosa ikkitukkinni, bilchaantete ledo loonse guma abba xa`mannohura, tenne doogo harunsa gobba baalu coyinni rahotenni soorrate dandiisissanno egenno, loosu kakkaooshshinna bilchaante heedhuro guma abbitanno.
Qara gede ikkiro haaruuddu kalaqote loosi meessaneetenna fiixa horaameeyye assate roorenkanni gobbate miinja soorrate jawu qeechi noosihura haammata gobba illacha tugge loossanno. Itophiyahono muli dirra kawa loosu kalaqora jawa illacha tunge loonsanni hee`noonni.
IFDR Loosu Kaayo Kalqao Komishiine, mittu diri albaanni qixxeessitinohunna babbaxxitino handaarubbanni qara qarrubba tiratenna loosu kaayyo kalaqate dandiisissanno haaruudde hedo burqissino 20 wedellira afansha baraarsinoonni pirogiraame qaangannite. Loosu Kaayyo Kalaqote Komishiine Mereershi, umi yannara daddallu fajjo noonsarenna laalcho laashshate aana noore umi yannara daddallo hanaffinorenna daddalu looso kalaqqinori heewisantara hasiissanno (Inkubeeshiine) pirogiraame gobboomu deerriinni muli barra faajje assitino.
Konni kaiminni, umi yannara daddalo hanaffe daddalu loosi kalaqaasine babbaxxino handaarinni heewisiissanni keeshshite tenne lamalara goofimarchu doychora sa`inori lewu filante qeeltinorira afansha baraassino. Wedellichu Tewodiroos Maammohu, konni loosu kalaqo heewora shiqe qeelatenni baraarshaho shiqqino 6 wedelli giddo mitikkiho.
Ilame lophinohu Hararete quchumira ikkanna, uminna layinki rosu dirimasi hakko Hararete quchumiraati rosinohu. Layinki deerri rososi jeefisi gedensaanni, Bahir Daarete Yuniveriste eatenni Kemikaalete Injiineringenni umi digiresi afi`rino. Layinki digiresi Addis Ababu Yuniveristenni Invayromentaalete Injiineringenni adhino.
Konni gedensaanni rosino ogimmanni uurrinshate qaxarame looso loosino. Hanafaanchunni kaayse aliidi shifte Injiineringete deerri geeshsha Naashinaale Siminto Faafirikira lamu diri geeshsha ogimmasinni loosino. Boode yannara wolootu Ispoonjete faafirikiranna kemikaale eessitanno uurinsha giddo qaxarame loosino. Hararetenni Addis Ababa day gedensaanni lamala diro ikkinosihu wedellichu Tewodiroos, Nashinaale Siminto Faafiriki giddo loosanno woyte dancha aganu baatooshshe baantannasi loosino; kaayinnilla umisi loosi hee’rasira
halchosiiti. Umisinni “Chokiina” yinanni saamuna loosate duucha woyte wo`naalsha assino. Pilaastikete laalchono loosara wo`naalsha assino. Jeefote kayinni, mitte uurrinshara uduunne shiqishate umisi fayberete gilaase laashshate widira eate gumulino. Fayberete gilaase tekinoolooje Itophiyaho xaalla rosamanni noo laalcho ikkinohura baxxinohunni qole mini giddo haqqu laalchinni hanafe kaameelu bisi geeshsha horote hosanno daafira konni handaarinni bobbahiro gumaamo ikkanota ammanino.
Sufeno, mittu diri albaanni ontu kumi birri kuusonni Jemo Hincilaallote Faafiriki qooxeessa mootummatewiinni adhino laalcho laashshinanni sheede giddo e’’e Fayiberete Gilaasenna daraaro kayinsanni uduunne laashsha hanafino. Itophiyu Interipireenershippete Latishshi Mereershi, muli kawa qixxeessino daddalu fajjo noonsarenna laashshitino laalchonna laashshate deerrinni umi yannara hanaffino daddalu loosi kalaqaasini ledo heewo inkubeeshinete pirogiraame aana beeqqino. Daraaro kaaysate horo aannoha fayberete gilaasenni loonsoonni uduunni aana isseete (እሴት) lede haaro coyee amade heewote leellino.
Isi heewisamara amade shiqinori fayberete gilaasenni loonsoonniha haaro daraaro kayinsanniha, kaayishshoho umissinni waa hayikkisannoha (self-watering planter) ikkanna, tenne tekinooloojenni kayishshoho waa hayikkisanni wo`me gatino waa dune hunikkinni woroonni waa amadanno base qixxeessinoonni tekinooloojeeti. Bushshu moolanni daanno woyte, woroonni noo way giddo xaadinsoonniti fuuttu siiwo(kirre), kayishshu rumushshi ledo xaaddanno gede assine siiwo afidhanno waayinni kayishshoho wirro waa hayikkisate dandiitanno.
Kunino baxxinohunni cee`maleeyyenna kayishshoho waa haayikkisate yanna nookki mannira hattono biironsaranna galtanno minniwa daraaro woy kaayishsho baxxanno dagara tenne tekinoolooje horoonsi`rate dancha kaayyo kalaqino.
Konnini ledeno way mullawa du`namannokki gede assateno horosi jawate. Wedellichu Tewodiroos, isseete lendoonnita haaro loosu kalaqote guma Itophiyu Interipireenershipete Latishshi Mereershi, muli kawa qixxeessino heewo aana amade shiqe gobboomu deerrinni beeqqaano ikkitino shoolu xibbi heewisamaano giddo addi addi filote doycho sa`inori Lemiina Shoolu daddalu loosi kalaqaasine heewisamaano giddo mitiha ikkate dandiino. Mitto dironna Lee agana keeshshitino tenne heewonni, Lemiina Shoolu heewisamano giddo jeefote doychora filante sa`ino Leewu daddalu loosi kalaqaasini giddo mitto ikkate dandiino. Jeefoteno leewa heewisamaano giddo heewisame ontikkiha ikke jeefisino daafira Mitto Xibbenna Lemiina Ontu kumi birri afansha mootimma baraarsitinosi.
Albillichono kalaqote looso konninni roorse loosate inkubeeshinete pirogiraamera e’’e loossannota coy`ranno.
Kalaqote loosono lossate ledote woxu wolqanna irko latishshu mereershinni afi`rannota buunxoonni.
Tenne yannara, Tewodiroos Maammohuti Pilaastikete laalcho laashshinanni interipirayze xintantunkunni mitto diro kiirsiisinoha ikkanna, faayberete gilaase handaarinni dikkote giddora e’’e laalchosi shiqishe hiranni leellanno. Quchumaho fayberete laalcho laashshitanno uurrinsha giddo ontikkiha ikkate dandiino.
“Ikkollana, kuni isseete lendoonnihu kalaqote loosi dagoomaho haaro ikkino daafira dikkote giddora roorenkanni eatenna dagano rossanno gede assate shiima yanna hasi`ranno” yino daddalu loosi kalaqaanchi Tewodiroosi Maammohu.
Kalaqote loosi interpirayze fayberete gilaase laalcho hirranni doorsha callaati ikkinnina qara laalchu loosi gede kiirranniha ikkinokkita xawisanno. Interipirayze tenne yannara sase uurrinshu loosaasine amaddino; hasiisannoha ikkiro qolle ledote loosaasine yannate geeshsha qaxare umisi umisinni waa hayikkisanno daraarote ofoshshiishaanchonna wole fayberete gilaase laalcho laashshanno.
Baalanku faayberete laalchi dani laalcho laashshatenna laalchuno ittisamikkinni dikko shiqishate dhuku noosi. Mootimmate deerrino ikko hallanyunni dagganno ayii hajajono adhe laashshate dhuki noosi.
Faayberete gilaase tekinoolooje jajjabba maashiinete tekinoolooje horoonsidhannokki daafira Interpirayze laalcho laashshate Girayindere, Komireserenna Diriile W.K.L shiimmaadda uduunne horoonsidhe laalcho laashshitanno. Laalcho laashshate kaa`litano shiilo qole gobbaydinni abbitanno uurrinshanni adhanno.
Ontu kumi birri kaimu kuusonni looso hanafino interipirayze, Addis Liqootenna Suuqote Uuurrinshanni woxe liqii`re loosanni liqoosino qolanni xaa yannara kuusosi Ontu Xibbi Kumi geeshsha iillishino. Sufeno, interpirayze fayberete gilaase tekinoolooje aana hala`ladunni e’’e loosatenna http://www.finefibertech.com yinanni dire getsera egensiisate mixono noosi. Xexxerisu biso, kaameelu caabbicho dibbannorenna wolootano fayberete gilaase laalchono laashshate mixo noosi.
Babbaxitino fayberete gilaase handaari giddono e’’e loosate hattono tekinooloojeno lossatenna yanneessate hala`lado mixo noosi.
Baxxinohunni, qarra tirtannore, dagoomaho xaadanno qarri aana dawaro uytannnorenna shotu garinni leeltannore fayberete gilaase laashshate loosi aana illacha tuge loosate mixo amadino. Albillicho interpirayze laashshinanni baycho halashshatenni laalchu bikka lossate, loosaasinete kiiro leda, hattono mootimmateno jawa giwiru baataancho ikkate ajuujano amade milli yaanni afamanno.
Laalchu harinshora, shiilote uduunne shiqishate qarri dino yaannohu wedellichu Tewodiroos, boode yanna gedensaanni interpirayze umise shiilo gobbaydinni eessate kaayyono nooseta coy`ranno. Ikkollana, woxu anjenna hirranni baycho hooga interpirayzete qara qarra ikkitinota dimaaxino.
Wedellichu Tewodiroos, interpirayze uurrinsinkunni xaalla mitto diro ikkiserono, mittu diri giddo duucha soorro dagginohura albillicho sewoote doogo aana noota xawisanno.
Tenne sewoo afi`rate dandiinohu jawaate loosatenni, baxxinohunni buqqeessi horoonsi`re bilchaantetenni loososi loosinota wedellichu Tewodiroosi qummi assino. Tenne harinshonni haammatu qarri xaadinosita kulanno. Qarrubbano bilchaantetenninna egennotenni sae xa iillino deerrira daynota coy`ranno.
Wedelluno wolewa qaxarante loossankunni uminsa looso kalaqqe loossanno gedenna soorro abbate balaxxe umonsa loosu widira qola noonsa yino. Ga`a qarramankunni techo qarrama woyyitanno. Konnira uminsa looso loosate kawa ka’a yitukkinni hanafa noonsata kulanno. Konnira wirro wirro wo`naala hasiissannonsata amaalanno. Keerunni !.
Abrahaam Saamueel
Bakkalcho Arfaasa 12, 2014 M.D
