Abbebech Maatewoos
Jarmanete gobbara maatete ayyaana yaamamannohunna lowo geeshsha banxannihu ilamate ayyaani, gannu dikko amade gannu haqqicho hoodise gannu anni baraarshano hoodisi’re daasinniiti egennaminohu.
Batinye kalqete kifilera baxxinohunnino galchimi gobbuwara gannu ayyaana adhate qixxaawo hanaffannohu aganu ei barrinni hanaffeeti. Baxxinohunni Jarmanete daganni maatete ayyaana yaamamannohunna lowo geeshsha banxannihu ilamishshu ayyaani, gannu dikko amade gannu haqqicho hoodise gannu anni baraarshano duhisiise daasinniiti egennamannohu. Barraho qixxaawonke gannu haqqicho daggino gara, gannu annanna Jarmanete daga konne ayyaana hiitto ayirrissannoro la`neemmo.
Galchimi kalqera ilamishshu ayyaanira dureessanno ikko buxichu baxillaanosinna fiixasi qaaganno baraarsha aatenni baxillesi soorri’rannonna xawisanno jawa ayyaanaati. Jarmanete ayyaanu ayirrisamannohu Awuroppu kiironni Sadaasa 24ni hashsha hanafe ikkanna; soodo Sadaasa 24niha umi ganna Sadaasa 25niha kayinni layinki ganna yaatenni lamenka barra maatensa ledo gutunninna hagiirrunni ayirrissanno. Jarmanete daga gannu ayyaana ayirrissanno gari wole galchimi gobbuwanni baxxannohu shoole lamalanni hanaffe ayyaanu ayyirrisamannohu Sadaasa 24 geeshsha uurrissanno dikkonninna makimaanotenni huuncine ganfonnita woynete agatto agansanniiti.
Duumonna waajjo kuula afidhino uddano uddi’rinohu, kee`madu gannu annino Gaarraanchotenni xuruurantanno kaadete gaarera gidde wiliile fultanno widoonni minira eatenni jooniyyunni wonshe duqqino baraarsha wore ha’rinota kulloonnihura baxxinohunni ooso ilamate ayyaana quqquxamatenniiti agadhitannohu.
Yanna mudditanna barru barra xiiwanni diru jeefo shiqqanni dagganno woyte Jarmanete daga ooso annaho, annu galtesira, galte roduuwisera, ilamate ayyaanni barra uytanno baraarsha hidhate kachaachantanna; yanna noosikkihuno interneete horonsi`ratenni hasi`ranno uduunnicho su`misinni hajajatenni minisi geeshsha abbinannisi gede assatenni ayyaanaho qixxaabbanno. Uduunne hirranni dikkuwarano Sadaasu agani eanno woyte dikkiranno manni bati’re leeltanno. Diro wo`ma loosu korkaatinni hashsha barra albisi tidhamikkinni dodamanni keeshshinohu Jarmanete manni baalu gannu ayyaanira dancha halcho woleho halchanna wolootu ledono hagiidhanni danchumma batisanna xaandiro aaye woyteno may ilamate ayyaana ikkalla yiisiisanno. Berliinete 20 diri ale teesaancho ikkinohu Kalaa Mesfin Amaarehu ilamate ayyaana maatesinna Amerikunni towanyote marino jaalisi ledooti ayirrisinohu.
Gobbankera Birru aganira ikkitinokki qamise yinannihu gede Jermenete dagano gannaho ikkitinokkiti yite noonsarichinni ayyaanu barra iibbishshanno. Mittimmatenni baxillunni hurbaaxxitanno; batinyuno huuccattote minira martanno, maganonsa huuccidhanno. Galchimi gobbuwara baxxinohunnino Jermenete gobbara ilamate ayyaana iibbishannohu gannu haqqaati. Gannu ayyaani shiqara sase shoole lamalanni hanafe jajjabba xawubbaranna suuqqate hattono hee`nanni minnara addi addi kuullanni xunsinoonnire gannu haqqe uurrinsanni. Gannu haqqicho daafira fultino mashalaqqete qummeessini, diru tuqa Jarmanete daga gannu ayyaanira 16 miliyoone hoonchu haqqe ayyaana iibbishate horonsidhanno. Gannu haqqichi budi kaimisi galchimi gobbanni baxxinohunnino Jarmanatenni ikkinota mashalaqqubba buuxisiissanno. Haqqu aanano suntanni caabbichinna gannu haqqicho biifisate suntanniri addi addi kuula afi’rino uduunni hawadi cee`ma shorrate ikkitinotaati qaalunni taraabbanno dhagge kultannohu.
Konne sase suude afi’rinoha haanja haqqicho bire yannara Jarmanete daga magansi`rate horonsidhannotanna Qullaawa Binifaase yinanni qeesichi konne coye agursiisate Sillaase lawishshimmanni horonsi`ranni keeshshinota mashalaqquwa leellishshanno. Diru giddo haanjimmasi soorrantukkinni keeshshannoha hoonchu haqqicho Jarmanete manni umi yannara biinfillu horora hosiissinohu 1419M.D Friyburgete Quchumira xawu aana ikkinotanna haqqichu aana buskuutenna ochooloone suntannita odeessinoonni.
Hakkiinnino A.K 1539 shistraas Burgete afamanno kaatediraalete albaanni poome yaano Tuufa gummanna woraqqattatenni biifisate loonsoonnirichinni gannu haqqichi leellinotano odeessinoonni. Gannu haqicho ocholoonetenninna poometenni biifisate wolqa fajjitinnosikkihu mittu Jarmanete manchi hincilaallote looso egenninohu A.K 1847 poomete suudinni shota hincilaallo loose suti gedensaanni; babbaxxitino kuullanni biifino kaase lawanno biinfillu uduunninni gannu haqqicho biifisate horo aa hanaffinota kullanni. Kuni gannu ayyaani gannu haqqicho biifisate rosichi Jarmanetenni hanafe woloota galchimi gobbuwano taraawino.
US gannu ayyaana iibbishannohu banxanni budi hoonchu haqqicho ikkino. Itophiyu budu maamari Jarmanete Nurenbergete Quchumira Jarmanennita gannu ayyaana gannu anni ledo ayyirrinseemmo woyte afi`neemmo yannara oosonke egensiisate hattono maateno shiqishate assineemmo hedeweelchooti yee xawisinonke.
Jarmanete daga biifissino haanju gannu haqichi yaano, hoonchu aana waajjo kaade ganteenna la`nanni woyte dancha diilallote gade waajjo gannu ayyaana yite hagiidhitanno. Xa kayinni Jarmanete Firaankiferti Quchumira diru tuqa kalqetenni jawa gannu haqqicho biifisanno uduunne leellishate amanyootino hanafino. Jarmanete daga baraarsha mimmitoho aatenni sa`e maate noonsakki qaaqquulle kaa`litanno, xiwaminoha xa`mitanno, kallitinore uddisiissannonna hudidhinoreno itissanno ayyaanaati. Muniiki Quchumira teesaancho ikkinohu Berekete Aabi gannu anni daafire yaano Saanta Kilaawusirire oosote kullanni maatto lowo geeshsha halaalunni xeertidhinota ikkasenni wodanchinara hasiisanno yee xawisino. Wole widoonni kalaa Berekete Aabi gannu ayyaanira dancha halcho xawissanno kaarde aana wodancha hoogatenni borreessinoonnire dancha halcho xawissannore buunxammora hasiisanno yaanno. Kunino ‘Merry Christmas’ yite borreessa hasiissannansa ‘Merry X-mas’ yitanoti soro ikkitinota huwantammora hasiisanno.
Gannu yannara loosunna rosu mini cufamannohura maamarunni tantanantino rosaano gannu anni uddiranno uddano uddidhe gannu anni loosannoricho qaaqquulleho baraarsha aatenni loosu gede bobbakkanno. Ikkirono togoohu gannu anni mini geeshsha daaranna ooso boohaarsanno gede lamalate albaanni dinye amadanna borreessama hasiissanno. Gannu anni oosote baraasanno baraarshano oosote maate oosonsa halcho garinni hirte balaxxe gannu annira uytanno.
Wolu 18ki sanira Jermenete gannu ayyaanira biifate horonsi`nanniha ikke lowontanni hala`linota kullannisihu hoonchu haqqichi xaa yannara laalchu haammata galchimi gobbuwa luphiima e`ote bue ikkino. 20 – 120 yuuro geeshsha fushshannohu mittu gannu haqqicho biifisate hosannohu hoonchu baxxinohunni Deenimaarkenna Jermene galchimi gobbuwara luphiima laashshaanonna gobbaydi dikkora shiqishaanoha ikkitinota odeessinoonni. Dirunni diro iillishonke yaanni barrunnta qinaabbino borro`ya jeefisumma. Bakkalcho Sadaasa 21 / 2014
