Gobbuwa daa”attote (turizimete) handaarinni luphiima guma borreessiissannohu noonsa goshooshote batinyinni calla dikkino. Turizimetenni afi`nanni jirote bikkinsa lophannohu, daa”atate dooramaano ikkitannohu iillo latisansanni, ikkadu garinni egensiisansanni callano dikkino.
Luphiima daa”ataanote du`namme dukkissannori kalqenke gobbuwa hasantannohu uytanno owaantenninna noonsa jajjabba Hoteella batinyinni hattono wosinna adhansannino dikkino. Kuri gobbuwa daa”ataanote wodana goshoshshe, diru dirunni miliyoonetenni kiirranni daa”ataano gobbansa tintanno korkaati turistootaho uytanno hobbaatu wowenna gobbansa noo keeru diilallo korkaatinniiti.
Addintanni lifixanna islanchimma noose owaante, injiitanno hodhishshu owaante, turistootunni dooramino goshooshote bayichi, dhaggete, budu, kalaqamu jiro qooxeessa daa“atatenna keeshsho assate dandiisanno iillote latishshi turizimete lophora lowo geeshsha hasiisannohonna qaraho. Ikkolla ikkinnina keerunna hobbaatu hoogiro turistootu hisatte keeshsho diassitanno. Kuri korkaattanni handaaru ogeeyye keeru turizimete; turizime qole keereho riqiwamannokki qoodi noonsata coyidhanno.
Kalaa Gezzaheny Abaate Turizimete qajeelshi Inistitiyuute layinki qara dayirekitereeti. Itophiyaho 37ki dayichora “Turizime keereho” yaanno adawarshinni ayirrisaminoha kalqete turizimete barra lainohunni uurrinshansa qixxeessitino hasaawu bare aana xawisino garinni; keerunna turizime mitteenni hadhannorenna mittu woleho lowontanni hasiisannoho. Mannu basetenni base millisatenna goshooshote dargubba daa”atate, owaante uytannorino daa”ataanote hobbaate agarino garinni wo`ma kayishsha shiqishate keeru lowontanni hasiisanno. Konni korkaatinni mitte gobba miinjira luphiimu qoodi noose turizime baqqi yitanno gede assate keerenna hobbaate buuxisa umi looso ikka hasiissanno.
Inistitiyuutete qaru dayirekiterchi kalaa Geetaachew Negaashi isi widoonni; Itophiyu turizime quchumunna baadiyyete nooha dagoomittetenna miinju xaadooshshe kaajjishate jawu qoodi noosita buuxisanno. Handaaru loosu kaayyo kalaqate noosi luphiimu dhuki gobbaanni dhaggete, budillaancho, kalaqamu jiro agarate, baadiyyetenni quchumu widira assinanni du`namme ajishate dandiisiissanno wiliiltannokki Industire ikkitinotano buuxissanno.
Kisaminokkihu cibbamino dhuki nooseha ikkasinni mixotenni loonsiro addaxxissannota loosu kaayyonna jiro kalaqqannota ikkase ammannannitano coyidhanno. Handaaru noosi beeqqisaanchimmate akatoomi kaiminni mootimmate, hallanyu handaarinna siiviikete dagoomi mereero heera hasiissanno halammenna loosu qinaambe kaajjishate dhuka kalaqannota huwachishshino.
Turizime beeqqisaanchimmate akatoomi gobbaanni babbaxxitino dagoomu bissa mittimmatenni gamba assatenni dagoomitte xaadooshshinsa kaajjanno gede, budunna miinju xaadooshshi kalaqamanno gede assitannota coyi`rannohu qaru dayirekiterchi; konni keeru lowontanni qara ikkinota huwachishanno. Keerunna ga’labbo turizimete lophora hasiissannota coyi`re; wole widoonni turizime baalanta dagoomu kifile beeqqisiissannota ikkase bikkinni manchi beetti budu soorrishsha assidhanno gedenna mereeronsa danchu xaadooshshi kalaqamanno gede dandiisiisatenni keerehono qeechase fultannota buuxisino. Konni kaiminni, baalanti handaaru bissa Itophiyu handaarunni afidhanno horo lossate keeru turizimete; turizime qole keereho noose qooda lossate jawaata hasiissanno yitanno.
Kalaa Sahile Tekile Hooteeletenna turizimete maanejimentete rosiisaanchooti. Xiinxallotenninna buuxotenni hattono amaalatenni haammata dirrara loosino. Turizimete qajeelshi Inistitiyuute “Keere turizimete” yitanno hedo aana qixxeessino hasaawi aana xiinxallote borro shiqishino. Isino; keerunna turizime mitteenni hadhannorenna mittu woleho lowontanni hasiisannoha ikkasi xawisanno.
Turizimete lophora keeru noo qooxeessi heera ayee coyinnino aleenni balaxo uynanninna hasiisannoho yaannohu xiinxallote shiqishaanchi; mannu basetenni base qarriweelo millissatenna daa”attote bayichuwa daa”atate hattono iillubba afantanno bayichuwano wosinna adhine koyisate keeru hasiisannota xawisanno. Ikkollana, turizimete lopho heera umisenni keere abbitannota, mannaho loosu kaayyo kalaqanturo, dagoomu miinju dhukasi noo iillote jironni lossanno woyte lawino garinni keeru heerara qeechasi baraasannota coyi`ranno.
“Turistootu shotu garinni keeru noowaati yite heddanno gobbuwa doodhitanno” yaannohu xiinxallote shiqishaanchi kalaa Sahile Tekile; hiikku daa”ataanchino hobbaatisi aana hattono may kalaqamara dandaannoro buuxinokki qooxeessira towaanyo assate harate doodhannokkita huwachishanno.
Turizime wolootta handaarranni baxxino garinni shiimu gurkeenyinninna keeru hoongi xiiwo hundaanni ubbannota, co`icha keere hasidhannota ikkase buuxise; giddoydi qarri, hobbaate danote tuggara dandiitanno dargubba, mulqanna wolootta keeru ledo xaaddanno hajubba kalaqantannoha ikkiro turistete du`nammeno ajjannotanna xaphooma turizimete lopho duumbara goshooshshannota huwachishanno.
Keeru hoongi turizimete safote latishshinna turizimete du`namme aana luphiima hi`naancho xiiwo gashshannota huwatate Sooriya, Gibtse, Maali lawishshu gede kayisannohu xiinxallote shiqishaanchi; Sooriyu sanna kiirsiissino donna ISIS cancishaano gaamonni diigantinotanna turistete du`namme xibbuunni 94% ajase hattono miinju xiiwo lowontanni dirritanno gede korkaata ikkinota lawishshaho kayse huwachishino.
Gibtseteno Arawete abiyootenni 2011 turistete du`namme 95% ajjinota qaagiisse; Sirilaankanna Maali giddono keeru hoonginna mimmitu ledo kipho korkaatinni handaaru aana luphiima kisaara iillishinota lawishshunni xawisanno.
Itophiyaho Koovidi fayya taraawo kalaqantu yannara turizimete aana luphiima xiiwo gashshitino yaannohu xiinxallote shiqishaanchi; konninni ledote babbaxxitino gobbate qooxeessubbara poletika kaima assitino kiphuwa kalaqamansa turistete du`namme ajara korkaata ikkansano kayisanno.
Mootimma, onte qara qara miinju taqqa mereerinni turizime mitte assitinotanna luphiima illacha aase mitte dancha hanafo ikkitinota kayise; gobbate leellanni noohu hobbaatu qarri lophote aana hi`naancho xiiwo gashshanni noota buuxisanno. Mootimma turizimete aana addi illacha assite loossanna wole ragaanni gaancuwa qole daa”ataanotenna handaaru lophora shetto ikkansa huwachishanno.
Qooxeessubbate kalaqantannore poletika kaima assitino gaancuwa keeraa`mitino doogonni hasaawunni tirate hananfoonni kakkaooshshubba guma leellishshanna; kunino, mootimma handaaraho uytanni noo luphiimu illachi ledo ledamanno woyte muli yanna giddo duushshanno gumi borreessamanno yee ammanannota xawisino.
Xiinxallote shiqishaanchi Itophiyu haammata kalaqamu, budu, dhaggetenna wolootta kalqete donnanna goshooshubba nooseta ikkase coyi`ranno. Tenne jiro garunni horoonsi`rate gobboomu araara assatenni, geino qooxeessa kalaqatenni daa”ataanote wodananna ammana wo`munni wo`ma afiratenni turizime miinjahonna dagoomu lophora baraassanno elto lossa hasiissannota egensiisino.
Kalaa Daanieel Wiorqu Itophiyu dubbu saada agarooshshi biilloonye riqiwatenni hasaawu aana beeqqino; Isi xiinxallote shiqishaanchi borronna hasaawu hedo lainohunni uyno hedonni; muli yanna kawa keeru hoongi korkaatinni kalqenke aana haammata gobbuwara turizimete lophonna turizimete du`namme shaaltanni noota buuxisino. Kuri gobbuwanni mitte Itophiya ikkitinota xawisanno.
Mitte turizimete iillo heewisamaancho ikkitannohu bikkaasinete giddonni mitto ikkinoha keerunna hobbaatu bikkaancho wonshanno woyte ikkinota kalaa Daanieeli egensiise; keere buuxisanna turizimete lophora safo tuga qara ikkinota coyi`ranno.
Daa”ataano mininsanni fultannohu ledote keere hasidheeti ikkinnina umonsa danote reqeccishshanno gawajjora eessate ikkinokkita xawisatenni; daa”ataanote injaanno qooxeessa kalaqa balaxxannota huwachishino. Gobbuwa keeru hoongi korkaatinni luphiimu kisaari iillannonsata lawishshu gede kaysatennino Sirilaanku A.K 2019 keeru hoongi ledo amadisiisaminohunni onte biliyoone doolaare ale eo haagase kulanno.
“Keeru hoogiro iillubbate aanano gawajjo iillitanno” yaannohu dubbu saada agarooshshi riqiwamaanchi kalaa Daanieeli; konne harunseno loosu hoongi kiiro lexxitannota, turizimete lopho aaana hi`naancho xiiwo galtannotanna buxima hala`litannota, kunino ledote keeru hoongi widira iillishannota huwachishino. Kuri korkaattanni keeru turizimete turizime qole keereho lowontanni hasiissannota xawise; kuri hajubbara baalanti hajo la`annonsa bissa baxxino illacha aa hasiissannota huwachishino.
Hasaawu aana haammata beeqqaano xiinxallote borro kaima assatenni hedo uytino. Turizimete Industire baraassanno luphiima miinju elto ledo amadisiisaminohunni wiliiltannokki Industire yaamantannota xawisse; ikkollana, keeru korkaatinni kalaqantanno bidhattonni daa”ataano ajjanni dagginota buuxisino. Konne qarra tirate addi addi qooxeessubbara leeltannota poletiku qarrubba geerrunni, budillaano amanyootubbanni yaano araarunni tiratenni keere dirrisanna turizimete lopho buuxisa hasiissannota kaysino.
Qansootu baalunku gobbansa su`ma gotti assanno garinni keeru ha`lamaano ikka hasiissannotano beeqqaano coyidhino. Daa”ataano Itophiya e`u yannanni kayse hobbaatinsa agaraminoha ikkanno gede assate baalunku qeechasi fula hasiissannota huwachinshoonniha ikkanna; baxxinohunni, gobbate su`ma diqillissara dandiitanno assootubba aana beeqqa hoogatenni handaaraho qeecha baraasa hasiissannota xawinsoonni. Mittu daa”ataanchi Itophiya eanno yannara diilallote doogonni kayse fooliishshi`ranno Hoteele geeshsha hattono Hoteeletenna daa”attote keeshsho gooffa geeshsha hobbaatesi agara hasiissannota hedo uytinori huwachishshino.
Abbebech Maatewoos
Bakkalcho Birra 7, 2017 M.D
