Abbebech Maatewoos
Danchumma rosichunni, rosichuno egennotenni, egennono wo`naalshunni afi`nannite. Danchumma kolleejjetenni batinye digire adhatenni afi`nannita dikkitino. Annuwinke yannaasincho roso rossukkinni danchummatenni baxantenna mimmito ayirrisse gobbansa egennonna mittimma agarsiisse heedhino.
Ninke yannati ilama kayinni qajeeltinoha lawannansa annuwinke keeshshiishshinonke dhaggenna egenno agarantenni roore babbadooshshu sharrenni sakaalante uwa batissino. Danchumma aye woyteno wolootta dancha illenni la“anna xissonsa meessi xisso gede asse adhatenninna wolu qarra beeqqatenni afi`nannite.
Baca danchuudde fullahaano no, danchumma loossanno amma`nubbano baasate. Amma`note gobbaanni ikkite kayinni dancha looso gumultannorino kiironsa dishiimate. Ikkolla ikkinnina danchuuddu baalu egennaamma ikkitinokkinte gede baala egennaamma baala didanchuuddeho. Ammanaasine baala danchare heddannorenna assitannore dikkitino.
Amma`ninokkiha baala danchahono diyinanni. Egennaamma baalanti, amma`nitinorinna amma`nitinokkiri baalu danchuudde ikkiteemmero kalqenke gottimma iillitannonkanni. Danchumma laooshshunni calla xawinsannita ikkitukkinni loosunni leellinshannita ikka noose; hattono danchare hedannohu dancha coye assa hoogiro hedasi calla danchaho diyiisiissannosi.
Baca yanna batinyinke aana leellanno akatoomi konne lawannoe. Hedotenni dancha loosunni kayinni mulloota ikka dinaaxxissanno. Soodo soodo qullaawa, hashsha hashsha rumammoha ikke lame lubbonni hodha saalfachishshanno ikkitooti.
Fullahaanote giddonni mittu “loosisi dancha ikka hoogiro egennosino dancha dikkitanno. Egennaamu manchi shooshanqa ikka hoogiro egennosino danchummannita ikkitara didandiitanno. Bunsheteno danchummateno egenno noona” yaatenni loosisi hedosi, akatoomisi egennosi xawisa hoogiro egennaamu baalu didanchaho yaannonke. Addaho shooshanqenna danchumma noosikki egenaami egennosi bunshete ikkinnina danchu coyira dihosiisanno.
Fullahaanchu Diyoogaani “nugusunni roore jirotenni ani rooreemmo” yiita “ati jirotenni nugusichunni rooroottohu mayinniiti?” yite xa`mitusita Diyogaanino:- “Nugusunniwa noo baca coyinni, anewa noohu shiimurichi ikkannona” yino. Kuni fullahaanchi kosho lawanno mini, mittu Woshichi, waa aganno qoonchinna mitte siqicho gobbaanni wole jiro dinoosinkanni.
Baxillaano`ya batinyinke tirfe hendanni qara coye hunnoommo. Fullahaanchu Diyoogaani tirfe hune qara coyeeti amadinohu; ninke kayinni qara coye hunneeti tirfu aana yannanke hunneemmohu. Hay hoola! Umihunni mannihimmate ayimmanke tunge agurroommo. Dhaggenke, wogankenna budenke minshe waajjuullunniha rarraasi`noommo.
Mittimmanke guma afirinokki coyinni billaallinse hunnoommo. Qara coye agurre tirfu aana shaa`mallanni hee“noommo; mimmitu ledo itammeemmo. Dhaggeeffachishanno garinni tirfe ikkino coy giddoyidi heeshshonke aana ledannori mitturichino dino. Wodananke iibbishannohu, tii“anke sissannohu, mannihimmanke buuxisannohu baxillehonna mittimma callate.
Baxillu heeriro mittu timi honsu mannira ikkanno yinanninte gede hooginkero nafa shooshanqa ikkinummoro busha yanna sa“a dandiineemmo. Gobbanke qarri shooshanqete qarraati. Gobbanke mitiimma egennote hoonginni kainohunni calla dikkitino.
Laooshshinke garunni suwinoha ikkinokkihura raateessinonke. Shooshanqoota ikkinummoro kayinni egennono, dandoono, uduunnichono afira dandiineemmo. Egenno, jiro, dandoo, wkl heedheennanke shooshanqe, baxillu, danchumma, wolootta uminke gede assine la`neemmo gede dandiisanno laooshshinna tii“u hooginkero baalunku haafareeti.
Heeshsho tiro heedhannosehu shooshanqa ikkine baxillunni heera dandiinirooti. Hexxono ikko qaaggo coommado ikkitannohu albankeenni noo yanna dancha hedonni keereensine agarrummorooti, sa“inoha qole dacha qaaggonni badhe hinge towaanteemmo woyteeti. Techo hee`noonnikki shooshanqe ga`a dancha qaaggo amadde didagganno, ga`ano woyyinoha shooshanqootu barra dikkanno.
Tennenkuraati mamooteno ikkiro “hi`naancho surre eewaancho heeshsho diuyitannonke” yinannihu, shooshanqa ikkino, baxillu hee`ronke, gibbo mereerinkenni xeertinso, miicammoonke, mitto ikkino. Uddidhe nootto maali bushsha higa geeshsha hee`ratto heeshshokki baalatenni shooshanqa ikki.
Heeshsho umisenni baca waaga baatisiissannonke; kayinni tenne uulla aana duuchunku coyinni aleenni waaga baatisiisannonkehu hendeemmore gumulate maano assa hoogate. Wo`naalanno manchi yannate hajooti ikkinnina hasi`rannoricho angasira eessasi digattanno. Itophiyimmanke latto!!
Bakkalcho Badheessa 28, 2015 M.D Hamuse
