Abbebech Maatewoos
Nabbabbannotanna korkaataame ilama kalanqoommero xaa geeshsha gobbanke duuchunku coyinni badhera digattannonka. Xaano gana baqqi diyinoommo. Kalqe duuchunku coyinni umose woyyeessate doddanni noo yannara ninke Itophiyu daga kayinni deammoommo. Yannanke guma afi’rinokki coyinni hunneemmo. Agattotenni, kubbatenni, godo`letenni, hemetenni, caatete araadonni, awurropu lekkate kuwaasenni, sircho kiirranni wkl lowontanni gawajjitanno loossanni yannanke haafa gede hunneemmo.
Nabbawannokki manchi harunsanno amma`no daafira, massagganno polotiku paarte daafira, sa`ino daga halaalaancho dhagge daafira, rosannoterano ikko rosiisanno rosi daafira, loosanno loosi daafira diafanno. Konni daafira baalinke afatenna illachunni massagamate sharrama noonke. Uynoonninke yannanna surre haafa gede la`nannita dikkitino; sammi yine waay gede anfiwa baala lolankanni sayinsoonke.
Ninke egennote anjenni kainohunni heeshshonkenni baca soro gumulleemmo. Dancha looso loonsoommoha lawannanke gawajjanno looso loonseemmo. Konnira qole xagichu egennonna egenno callate. Egennineemmo woyte waajjineemmo; loonseemmo loosino woyyinoha ikkanno. Manchu beetti aye woyteno soratenni fula hoogirono; mittoricho egennineemmo woyte kayinni bashshoohunni woyyinoha gari looso loonseemmo. Konni daafira babbaxxino laooshshubba xiinxalla noonke.
Sammi yine heeshshonke calla xiiwa dinonke. Amma`note daafira, seyote daafira afanna umbete aana tugganno coyibba bade afa seyoo ollahissanno. Konne assate gumaa`minokki manni dhagge la“anna uminketa umbete dhagge badhe hinge buuxatenni umbete korkaatta afa dandiineemmo. Fullankete, poletiikisete, sayinsete, xagisote, dhaggetenna afuu hattono rosu daafiranna woloottano la`nanni doogo afa qajeellete. Manchi beetti wo`ma ikkate widira shiqannohu tennenniiti. Manchu wo`ma ikkannohu afannonna gumulanno woyteeti. “Nabbawa wo`ma mancho assitanno” yinannihuno tennenkuraati. Anfummorooti bushanna dancha bandeemmohu. Anfummorooti gumaamma ikkineemmohu.
Haammata coyibba buuxa, xiinxallanna afa dandiineemmohu nabbawatenni ikkinohura niwaawete aana kaajja noonke. Quraaneno “Nabbawi” yitanniiti manchi beettiwa dirra hanaffinohu. Qullaawu maxaafino “Baalanka buuxxe, woyyinohano amaddeeti!” yaannohu. Tenne kalaqote seejjo haariimote gede la“a hoongeemmero danchaho; hajajamme loosu aana hosiinsummoro seyoonkera safo ikkitanno!
Deama ikkitonke nabbanbo, niwaawe rosicho assi`no. Kalqe woyyeessa dandiinannihu egennotenniiti. Ninke Itophiyu daga tunsichunna baashaame heeshshonni fulle wolapha noonke. Wolaphineemmohu kayinni mashalaqqenna egenno heedhunkerooti. Konne halaale amadinokki cee`maalleessinna gowwu manchi wolaphara didandaanno.
“Rosu illachi afa calla ikkikkinni gumulate” yaannonke egennamino fullahaanchi Herbert Sipeeneseri. Batinyinke nabbanbeemmo, ronseemmo, xa`mineemmo, xaphooma egennote ikkitannonke coyibba baala gamba assi`neemmo; kayinni gamba assi`noommo egenno mageeshsha horonsi`nummo? tenne egennonni heeshshonkera ma assinummo? ani afoommo yeete gobbaanni afi`noommo horo maati? yaannoha qole wodancha hasiissannonke.
“Bisu guunte millimillo bisinkera kaa`litanno bikkinni niwaaweno surrenkera hasiissanno yaanno Richaard Istiila. “Qiinsa`le ilantu yannanni hanafe kalaqamunni mine loosirate dandoo afidhannonte gede baala qaaqquulluno ilantanno woyte coyi`rate hayonna dandoo ledonsa ilantanno. Kayinni nabbawate dandoo ninkeeti rosiisa hasiissannonkehu yaanno Isteeven Pinker.
“Yowolu ofaano xabbanno giddicho aana afidhanno jironni ale baca jiro afi`nannihu maxaafu giddonniiti yaanno Waalt Disni. “Atewa daanno woyte maxaafa angasinni amadinokki mancho horontanni ammantooti” yaanno Liimooni Isnikeet. “Nabbawate yanna dinoe yinummoro hasaawatenna borreessate hiitto yanna afi`neemmo?” Isteeven Kiing.
“Qaaqquullu assitanno garinni maala`late yitine maxaafa nabbabbinoonte. Rosateno ikko ajuujamo ikkate hasidhine nabbabbinoonte. Roorenka ee! Heerate yitineeti nabbawa noo`nehu” yaanno Gustaavo Flawubert.
“Aninna boodu manni uminke daafira dancha coye hendeemmohunna dancha macciishshamme macciishshantannonkehu nabbanbeemmo woyteeti” yaanno Jeen Ismeyli.
“Oosonketa aantanno heeshsho suwashsho assinannora dandiineemmo doogga no. Tenne doogga mereero hala`ladunna ammansiisannohu giddonsa niwaawete baxille wixate” yaanno Maaya Anjelo.
“Maxaafa nabbawa coyibba huwanteemmo gede calla ikkikkinni wolootu ninke shotu garinni huwattanno gede kaa`lannonke” yaanno Joon Gireen.
“Ati nabbawoottokki maxaafa nabbawi yite oosokkira uytooti” yaanno Joorj Bernaand showu.
“Ati woy ninke anfoommokki coyibba wo`manti maxaafu giddo noota anfoommokka?” Siidni Ismiiz.
“Ani nabbawe woroommonna nabbaweemmo maxaaffanni doyissama hoogummoro goxano horontanni diadhitannoe” yaanno Joorj Luwiis Bergees.
Niwaawete kalqe busulsitanna ikkinnina gowwissanna la“inohu horontanni dino. Surrete dhuka lossate, roore qajeelatenna hoyye afirate hattono gumaano ikkate egennote roore illacha aanna linxetenni loosa xa`manno. Coyibbate daafira roore rosatto woyte coyibba hiittoonni loosantannoro e“annohe, laooshshikki soorramannohura qarra garunni la“anna tira dandaatto dhiki hee`rannohe.
Nabbanboommotano ikkito nabbanbo ommokki maxaafa angankera nooha meessi ayimma xawissannoreeti. Ani ayeti? Ajuuja`ya maati? xa ma loosanni noommo? yitanno xa`mubba umonke xa`minammoranna illachinke aana galle honseemmo gede assannonke.
Luphiima seyoo aana noo gummaamu manni nabbawaano ikkinota me“u anfoommo?
1. Maark Zukerberg
Maarkinna feesbuukete daafira kultannohe kayinni niwaawete rosichisi daafira dikultannohe. Maark mitte lamala gidoo mitto maxaafa nabbawanno.
2. Been Kaarsen
Beeni mageeshshi geeshsha kiilaancho ikkinota kultannohe ikkolla ikkinnina assinore dikultannohe. Qaaqqimmasinni hanafe maxaaffa nabbawanno. “F” rosaancho ikkantenni “A”, amasi nabbawatenni isinna rodoowisino illachansa niwaawete aana assitanno gede calla televizhiine wore aguri.
3. Maark Kuban
Maark Kuban noosi jiro daafira calla kultinohe kayinni hiitto kawa iillinota kultuhekki agurtanno. Isi qole bayira nabbawaanchooti.
4. Oppira Wiinfirey
Hakkira hiitto iillitannoro affukkinni Oppira mageeshshi geeshsha macciishshantannoro kultannohe. Ise roore nabbabbawaanchote. Mitto qaalu-xa`mishshi aana nabbawa wolaphote doogooti yitannoti Oppira maxaaffa nabbawa albira qaaffanno gedenna heeshshosenni roore gumaame ikkitanno gede kaayyo uynoseta coyidhanno.
5. Baarak Obaama
Baarak Ameeriku daga yannoonsino callicho bayira massagaancho ikkinota diafittokka? Maxaafunni baasa coye rosino. Nabbawano bayira assitannosi.
6. Waaren bufe
“Dureessa ikkate, umi`ne maxaafa afidhe. Waagu noonsa maxaaffa”. Bufe barrunni 5-6 saatta nabbawanno.
Dirunni afi`ranno e“o me“ete? maxaaffa jifosi duu`nanno gede kaa`litinosi.
7. Eloon Maask
Eloon saynsiistete? dee`ni, nabbawatenninna rosatenni gordu yowolonna saytelaytubba loosi. Qoleno baca maxaaffa nabbawanno. Hattono barrunni 5-6 saate nabbawanno.
8. Bil Geetis
Albihu maykrosooftete qaru loosu gumulsiisaanchi bayira nabbawaanchooti. Mitte lamala giddo mitto maxaafa nabbawanno. Diru giddo 50 maxaaffa ledo taaloho.
“Maxaafu aye egennorano furchote”
Xaa yannara manna bayira assannohu maatiro huwantoommoha lawannoe; konni daafira baca maxaaffa nabbawa noonke yitanno ammano nooe.
Gumaamma ikkitino mannooti heedhanno heeshsho yorantenni roore heeshshonsa dhagge aana illachishanna insa iillitinowa iillate surrenke niwaawetenni lossanna afi`noommo egenno loosu widira soorrineemmo hayyo kalaqa noonke.
Bakkalcho Badheessa 21, 2015 M.D
