Addisu Adoola
Addisi Ababa:- Abbayinni horonsidhanno eeliidi gobbuwa Gibitsenna Suudaane Haaroo’mate Kofatto aana yekkeerantara dandiissiissannonsa Seeru safo noonsakkita Wollote Yuniveriste kalqete hanqafo seeri rosiisaanchinna xiinxalaanchi rosiisaanchu Dejeni Yemaannehu egensiisi.
Wollote Yuniveriste kalqete hanqafo rosiisaanchonna xiinxalaancho ikkinohu rosiisaanchu Dejeni Yemeennehu Addisi Zemeni ledo assino hasaawinni egensiisino garinni, Gibitsenna Suudaane haaroo’mate kofatto hajonni mixonsa wonshi’rate kaa’litannonsa kalqete hanqafo seeri safo hanse dianfanni.
1997 Awuropu kiiro garinni Halantino Mangistubba Uurrinsha danna tayissanno waawubba xaado(kollekishiine) la’a dandiiniro nafa sanade qixxaabbu gedensaanni gobbubba hattee sumuummenni galate gumula noonsa. Sanade kayinni hasaawu yannara sumuummete iillinoonnita ikkitinokki daafira 2014 Awuropu kiiro geeshsha loosu giddora die’ino. Seeruno gadacho ikkanno gede ajanni ajeenna 35 gobbubba malaatisa noonsa gedeno xawisino.
Awuroppu kiiro garinni 2014 aana loosu giddora e’nirono; 11 Abbay taysanno gobbubba mitte gobbano 1997 waay sumuumme dimalaatissinno. Ikkirono kalqete hanqafo waay seeri yinanni goofino seeri dino.
Abbay tayso ledo amadisiisaminohu mitu mitu rosichu kalqete hanqafo seeri no yee ammananno gede coy’rinohu Rosiisaanchu Dejeni, batinye gobbuwa taalonna korkaataame horaameessimma yinannita hedote deerra adhitanno. Boode gobbuwa qolte lowo gawajjo iillisha hooga yitanno hedo hedote deerra adhitanno. Gobbuwa miteekke hedote aana sumuumme iillituro nafa kuri hedubba amadde gumulamasira millissanno woyte gumulate aana mitii’mitanni leeltanno gede xawisino.
Hedote gumulamme eeliidino ikko aliidi Abbay taysanno gobbuwa sumuu assa hoogara dandaannota anfoonni yaannohu rosiisaanchu Dejeni, konninni huwata dandiinannihu danna tayissanno waayibba xaano maassaggannoti kalqete hanqafo danna tayissanno wayibba xaado(kollekishiine) ikkitukkinni wolaphote seeraatina Gibitsenna Suudaane irkissanno seeru hanqafo dino yiino.
Rosiisaanchu gede ikkiro, sumuumme gashshitanno Veyna sumuumme gede ikkituro quwa 34te aana ofollinonte gede lame gobbuwa sumuumme sayikki gobba horo gawajjitannoha ikkiro sayikki bissa beeqqaano ikkitinokkiha digumulamanno yitanno xawo gumulo no. Konni daafira sayikki gobba malaatissinokki sumuummera gadadantara dandiitanno mooraaleteno ikko seeru safo dino. Itophiyu malaatissinokki Abbay waay hajo eeliidi Abbayi taysanno gobbuwa irkissanno harinsho heedhannosekkitano qummi assino.
Wo’manta kalqete hanqafo seera fayyaaleessa asse la’a so’ramino qarri no yaannohu rosiisaanchu Dejeni, kalqete hanqafo seeri wo’mu fayyaaleessaho yee heda hasiissannokkita ikkitinota coy’rino. Isono Afiriku gede lowo geeshsha qorophotenni la’ama noosete yiino. Korkaatuno kuri seerubba raggete cubbi noonsareeti. Gobbaydi lophitino galchimi gobbuwa roorrimmansa sufisiisatenna Afiriku kalaqamu jiro burduuqi’rate malaatissino sumuummenna raggete cubbo adhine sufa dinonke yiino.
Rosiisaanchu xawisino garinni, Itophiya Abbay waay Itophiyu ilaallanni kae dannase tayse fula geeshsha hakko waay aana horonsi’rate qoosso noose. Gibitse waa roorrimmatenni horonsi’rate hedatenni kalqete hanqafo seera kultanno. Kalqete hanqafo seerubba kayinni woowe diuytanno. Kalqete hanqafo seeri qaale coy’ra duucha yanna wolqaataammu hasatto gumulsiisate hayyo ikkitanni no. Gibitsenna Suudaaneno kalqete hanqafo seera yitanni waa roorrimmatenni horonsi’rate kayissanno yekkeero waa kaysannoha ikkinokkita egensiisino.
Bakkalchoo Dotteessa 14/ 2013
