ከንቲባ ከተማ ኣክሱም ኣይተ ኣበበ ብርሃን ምስ ጋዜጣ ወጋሕታ ኣብ ዝነበሮም ፃንሒት ካብ ዘልዓልዎም ሓሳባት ‹‹ከተማ ኣክሱም ብዝነበረ ኹናት ምኽንያት ምንቅስቃስ ቱሪዝም ከምዝዛሓለን ግልጋሎት መሰረተ ልምዓት ድማ ዓብይ ጉድኣት ከምዝበፅሐን ገሊፆም።
እዚ ንምቕራፍ ድማ ዝተፈላለዩ ምቅስቃሳት ከም ምምሕዳር ከተማ ዝካኣሎም እናገበሩ ከምዝኾነ ኣፍሊጦም ‘ዮም። ኣብ ዳግመ ህንፀት ከተማ ኣክሱም ፌዴራል መንግስቲ ኾነ ግዝያዊ ምምሕዳር ዓብይ ቆላሕታ ክገብርሉ ከምዝግባእ ድማ ፃውዒት ኣቕሪቦም ‘ዮም። ምስ ኣይተ ኣበበ ዝገበርናዮ ቃለ መሕተት ሙሉእ ትሕዝትኡ ከምዝስዕብ ኣቕሪብናዮ ኣለና። ሰናይ ንባብ!
ወጋሕታ፡- ኩነታት ሰላምን ዳግመ ህንፀትን ከተማ ኣኽሱም ኣብ ምንታይ ኩነታት ይርከብ?
ኣይተ ኣበባ፡- ከምቲ ዝፍለጥ ህዝቢ ትግራይ ኣብ ከቢድ ኩነታት ምስ ፀንሐ ብምኽንያት ስምምዕ ፕሪቶርያ ናብ ተስፋ ሰላም ምስተመለሰ እዚ ዝፈጠሮ ዕድል ብመጥቃም ናብ ንቡር ንምምላስን ስራሕቲ ዳግመ ህንፀት ንምውጋንን ዝላዓለ ተስፋን ሃንቀውታን ሒዙ ከተማ ምምሕዳር ‘ውን ነቲ ስራሕቲ ንምስራሕ ዝተፈላለየ ምድላዋት እናገበረ ፀኒሑ ‘ዩ።
ርግፅ ሙሉእ ብሙሉእ ከምዝተሓሰበ ክመፅእ ኣይኽእልን፤ ግዝያዊ ምምሕዳርን ፌደራል መንግስትን ዝተሰማዕምዕሉ መሊኡ ተግባራዊ ኣብ ምዃን፤ ላኣላውነት ግዝኣት ትግራይ ኣብ ምምላስን ተመዛበልቲ ኣካላት ናብ መረበቶም ክምለሱ ብዘይምኽኣሉ ከቢድ ማሕበራዉን ኢኮኖምውን ፀገም ‘ዩ ዘሎ ኸዚ። እቲ ዳግመ ህንፀት ስራሕ ‘ውን ተጀሚሩ ዝባሃል ኣይኮነን ከም ዝተተለመሉ እናኸደ ኣይኮነን።
ከም ከተማ ንሕና ዘለና ስራሕቲ እተን ዝተጀመራ ስራሕቲ ክሳብ ዝውገን ብሙሉእ ዓቕሚ መንግስቲ ብዘቕመጦ ኣንፈት ክሳብ ዝእቶ ዘለና ብሕታዊ መማረፂ ብዘልና ዓቕምታት ተንቀሳቒስና እንታይ ክንሰርሕ ይግባእ? ዝብል ምርኣይ ‘ዩ ነይሩ። በዚ መንፅር ከም ከተማን እቲ ህዝቢን ብዝካኣሎ ዓቕሚ ክገብር ዝግበኦ ንክገብር ካልእ ድማ ውስን ዝኾነ ዝርከብ ሓገዝ ተጠቒምና መሰረተ ልምዓት ንምስራሕን ዝገበርናዮም ፃዕርታት ‘ዮም ዘለዉ።
ካልኣይ ‘ቶም ዓንዮም ዝነበሩ መሰረተ ልምዓት ናብ ዝነበርዎ ንክምለሱ ንማሕበራዊ ግልጋሎት ዝውዕሉሉ ዕድላት ንመፍጣር ከም ግልጋሎት ትምህርትን ጥዕናን ናብ ንቡር ንክምለሱ ፃዕርታት ተጀሚሩ ነይሩ ‘ዩ፤ ብፍላይ ግልጋሎት ትምህርቲ ልዕሊ ሽድሽተ ዝኾና ኣብያተ ትምህርትታት ማእኸል ተፈናቓለይ ኾይነን ‘የን ግልጋሎት ዝህባ ዘለዋ። ከይዲ ምምህራን ምስትምሃርን ኣብ ከቢድ ፀገማት ‘ዩ ወዲቑ ‘ዩ ዘሎ። ይኹን እምበር ተምሃሮ ናብ ትምህርቲ ንክምለሱ እናፃዕርና ኢና።
ወጋሕታ፡- ብመንፅር ቱሪዝም ኣብቲ ከባቢ ዘለዉ መስሕባት ቱሪዝም ኣብ ምልላይ ዘሎ ምቅስቃስ እንታይ ይመስል?
ኣይተ ኣበበ፡– እቲ ቱሪዝም ንከተማና ወሳኒ ሴክተር ‘ዩ። ኹሎም ምንቅስቃስ ከተማና ብቀጥታ ኾነ ብተዘዋዋሪ ምስ ቱሪዝም ዝተኣሳሰሩ ‘ዮም። ብዙሓት መናእሰይ ብፍላይ ድማ ምስ ጉዳያት ቅርፃቕርፂ፣ ግልጋት ሆቴል፣ ጋይዳትን ካልኦት ዝተኣሰሳሩ ስራሕቲ ቀጥታ ሂዎቶም ምስ ቱሪዝም ዝተኣሳሰረ ኾይኑ ‘ዩ ፀኒሑ ነይሩ።
ኾይኑ ግና እቲ ቱሪዝም ኹላትና ከምቲ እንፈልጦ ብኾረና ጀሚሩ ‘ዩ ተወቂዑ፤ ድሕሪኡ ድማ ምንም ዓይነት ድጋፍ ከይተገበረሉ ከይተነቃቀሐ እናሃለወ ‘ዩ እቲ ኹናት ዘጋጠመ፤ እዚ ድማ ነቲ ሴክተር ቱሪዝም ብጣዕሚ ጎዲእዎ ‘ዩ። እዚ ናብ ንቡር ንምምላስ ከም ከተማ ክንገብሮ ዝነበረና ቀዳማይ ዕማም እቶም ተቋሪፆመ ዝነበሩ ግለ መውሃቢ ግልጋሎታት ንክጅምር ብምግባር በዚ ኣቢልካ ድማ ናብ ንቡር ንክምለስን ‘ቶም መስሕብ ቱሪዝም ዝኾኑ ሓድግታትን ቦታታትን ዝነበሮም መጉዳእቲ ብውስን ብርኪ ናብ ንቡር ንምምላስ ዘኽእል ናይ ምድላው ስራሕቲ ዝተወሰነ ተሰሪሑ ኣሎ።
ይኹን እምበር ኩላትና ከምንፈልጦ ዝተፈጠረ ክልከላታት ተላዒሎም እንተተብሃሉ ‘ውን ክንድቲ ክመፅእ ዝግበኦ በፃሒ ዓዲ እናመፀ ኣይኮነን። ከምዝፍለጥ ኣብ ኣክሱም ዓበይቲ ሓድግታትን ቅርስታትን ዘለውዎን ብፍላይ ድማ ብዩኔስኮ ዝተመዝገቡ ሓድግታት ዘለዉዎ ስለዝኾነ፤ ኣብ ኣክሱም ዘለው ሓድግታት ብዙሕ በፃሒ ዝመፀሉን ምርምር ዝግበረሉን ማእኸል ‘ዩ ብምንባሩ ካብ ወፃኢ ብርክት ዝበሉ በፃሕቲ ዓዲ ይመፁ ነይሮም ‘ዮም።
ኸዚ ግና ከምቲ ናይ ቅድሚ ኸዚ ባፃሒ ይመፅእ ኣሎ ዶ እንድሕር ኢልና ካብቲ ዝነበረ ኣንፃር ብጣዕሚ ዉሕድ ዝባሃል ተበፃሒ ‘ዩ እናመፀ ዘሎ። ኣብ ቀረባ እናገበርናዮ ዘሎ ምንቅስቃስ ዋላ እኳ እንተሃለወ ከምቲ ዝድለ ለውጢ መፂኡ ‘ዩ ክንብል ኣይንክእልን። እዚ ድማ ከምቲ ዝበልክዎ እቲ በፃሒ ስለዝተዳኸመ ፅዕንቶ ፈጢሩ ‘ዩ። እዚ እናተገበረ ዘሎ መንቅስቃስ ንኣክሱም ዝምጥን ኣይኮነን። ኣብዚ ድማ ዓብይ ዕንቅፋት ካብ ዝኾነ ብምኽንያት ኹናት መንገዲ ኣየር ኣክሱም ስለዝዓነወ ግልጋሎቱ ጠጠው ምባሉ ‘ዩ።
እዚ ናብ ዝነበሮ ንምምላስ እቲ ምምሕዳር ከተማ ኾነ ህዝቢ ዓብይ ምትሕብባር ገይሩ ‘ዩ፤ ፌደራል መንግስቲ ድማ ኩሎም ስምምዕነት ክምለሱ ኣለዎም ስለዝብል ሓላፍነቱ ንክዋፃእ እቲ መንገዲ ኣየር ናብ ዝነበሮ ንክምለስ ኣብ ቀረባ እዋን ህንፀት እቲ መንገዲ ኣየር ተጀሚሩ ኣሎ። በቲ ፕሮግራም መሰረት ኣብ ወርሒ ግንቦት ክዛዛም ካብ ሰነ ንዳሓር ድማ ናብ ግልጋት ክኣቱ ‘ዩ ዝብል ስምምዕነት ሒዞም ‘ዮም ‘ቶም ኮንትራክተር ናብ ስራሕ ዝኣተዉ።
ህዝቢ ኣክሱም ኣብዚ ዓብይ ተስፋ ሒዙ ‘ዩ እናተፀበየ ዘሎ። ግልጋሎት ሆቴል ዝህቡ ዝነበሩ ድማ ብዝነበረ ኹናት ዝዓነዉ ፣ ዝተዓፀዉ ስለዝኾኑ እዚ ፀገም ንምፍታሕ ኸዚ ‘ውን ዓብይ ስራሕ ዝሓትት ‘ዩ። ኣክሱም ማእኸል ኮንፈረንስ ቱሪዝም ክትኾን ይግበኣ፤ እዚ ንምስኻዕ ኩሎም ዝምልከቶም ኣካላት ብፍላይ ድማ ፌደራል መንግስትን ግዝያዊ ምምሕዳርን ግቡእ ቆላሕታ ሂቦም ክሰርሑ ይግባእ።
ወጋሕታ፡- ስራሕ ዕድል ኣብ ምፍጣር ዝተሰርሑ ስራሕቲ እንተሃልዮም ?
ኣይተ ኣበበ፡- ኣብ ከተማ ዝነብር መንእሰይ ሓዊሱ ብምኽንያት ኹናት ዝተጎድአ ማሕበረሰብ ብጣዕሚ ሰፊሕ ‘ዩ። ማሕበራውን ስነልቦናውን ቅልውላው ‘ውን ኸቢድ ‘ዩ። በዚ ምኽንያት ዝተጎድአን ኣብ ፀልማት ዝርከብ ማሕበረሰብ ቡዙሕ ‘ዩ። በዚ ምኽንያት ድማ ስራሕቲ ኣጠናኺርካ ክጅመር ነይርዎ።
ኣብዚ ዘሎ ኩነታት ፈጠራ ዕድል ስራሕ ግና ትርጉም ብዘለዎ ወይ ድማ እቲ መንእሰይ ስራሕ እናረኸበ ‘ዩ ምባል ኣይከኣልን። ንግዝያዊ ዝኾን ኣብ ዉሑዳት ዝተጀመሩ ስራሕ ዕድል ኣለዉ። ብዙሓት ስራሕ ኣልቦ መንእሰይን ወገናትና ኣለዉ ‘ዮም። እዚ ዝፈትሕ ብማሕበር ዝተሓቖፈ ምቅስቃስ ስለዘይተጀመረ በዚ ልክዕ ‘ውን እቲ ፀገም እናተፈትሐ ኣይኮነን።
እዚ ንምፍታሕ ከም ከተማ ምምሕዳር ምስቲ መንእሰይ ብምርኻብን ዘተ ይግበሩ ኣለዉ ‘ዮም። እዚ ከም ማሕበረሰብ ብፍላይ ድማ ውልቃዊ ሴክተር ብምንቅስቃስ ነቲ መንእሰይ ዝሓቁፍ ናይ ኮንስትራክሽን፣ ዘፈር ማኑፋክቸር፣ ዘፈር ንግድን ግልጋሎትን፣ ክምኡ’ ውን ዘፈር ሕርሻን ካልኦትን ብምጥቃም ዝተወሰነ ተስፋ ንምፍጣር ክስራሕ ከምዝግበኦ ብምርዳእ ምንቅስቃት ‘ውን ዝተጀመሩ ኣለዉ ‘ዮም።
ወጋሕታ፡- ኣብ ሰላምን ፀጥታን እታ ከተማ እንታይ ዓይነት ስራሕቲ እናተሰርሑ ‘ዮም ዘለዉ?
ኣይተ ኣበበ፡- ኢኮኖሚ ከተማና ኣብ ቱሪዝም ማእኸል ዝገበረ ‘ዩ እንድሕር ኢልና ቱሪዝም ድማ ልዕሊ ኹሉን ቅድሚ ኹሉን ደላይ ሰላም ‘ዩ። ብዘይ ሰላም ዝኾነ ዓይነት ምንቅስቃስ ቱሪዝም ክህሉ ኣይኽእልን። ደቂ ሰባት ብሰላመ ወፂኦም ብሰላም ክኣትዉ ኣለዎም፤ እዚ ናይ ጋሻ ምቕባል ምትእንጋድ ክስራሕ ከምዝግባእ ፍሉጥ ‘ዩ።
ስለዚ ከም ምምሕዳር ከተማ ለውጢ ክምፀአሎን ቀንዲ መፍለይና ክንገብሮ ኣለና ዝበልናዮ ሰላምን ድሕንነትን ዝምልከት ‘ዩ። እዚ ድማ እቲ ምምሕዳር ስርሑ ካብ ዝተረከበሉ ሰዓት ጀሚሩ ኣብ ፀጥታ ምስ ማሕበረሰብ ‘ውን ምርድዳእ ብምግባር ቀንዲ ስራሕ ናይቲ ምምሕዳር ክኸውን ከምዘለዎ ምስ ሙሉእ ማሓውር ምርድዳእ ተገይርሉ ዝተኣተወ ዕማም ‘ዩ።
ድሕሪ እቲ ኹናት ኹላትና ከምንፈልጦ ዓበይቲ ፀገማት ነይሮም ‘ዮም፤ ምኽንያቱም ትካላት ፀጥታን ፍትሕን በቲ ኹናት ዓንየን ‘የን እቲ ስርዓት ‘ውን ዓንዩ ‘ዩ። ኣብቲ ማሕበረሰብ ‘ውን ኸቢድ ቅልውላው ተፈጢሩ ‘ዩ። በዚ ምኽንያት ዝተፈጠረ ምዝባዕ ቀሊል ዝባሃል ኣይኮነን።
እዚኦም ከመይ ክንፈትሖም ከምዘለና ንፁር ኣንፈት ተቐሚጡ ብማሕበረሰብ ተሓባቢርካ ክስራሕ ከምዘድልን ምስ መናእሰይ ተወዲብካ በቢ ቐጠንኡ ብምዉድብ፤ ቤት ምኽሪ ፀጥታ ‘ውን ካብ ከተማ ክሳብ ጣብያ እቲ ዘሎ ኩነታት ኣብ ግምት ኣእትዩ ጠንካራ ስራሕ ንምስራሕ ከም ከተማ ምምሕዳር ዕማም ሒዝናሉ እናሰራሕና መፂና ኢና። እቲ ዝነበረ ስግኣት ገበን ምቕናስ ተኻኢሉ ‘ዩ ኢልና ኢና ንሓስብ።
እዚ ንክቕንስ ዝተኸተልናዮ ኣንፈት ልዕሊ ኹሉን ቅድሚ ኹሉን ገበን ዝፍፅም ኣካል ገበን ንክፍፅም ዘኽእሎ ዕድል ንከይረክብ ቀፃልነት ዘለዎ ቀዋምን ተንቀሳቀስን ሓለዋታት እናተገበሩ ‘ዮም። ንገበን መልዓሊ ዝኾኑ ኣብ ዘይድልዩ ቦታታት ምውዓል እዚ ንክቕረፍ ‘ውን ዓበይቲ ፃዕርታት እናተገበረ ‘ዩ። ነዚ ምኽንያት ድማ ብርክት ዝበሉ ትካላት ድሕንነቶም ተሓልዩ ስራሖ ክሰርሑን መሰረተ ልምዓት ግልጋሎቶም ንክህቡ ዕድል ንምፍጣር፤ ከም ከተማ እንብዕሎም ዓበይቲ ህዝባዊን ሃይማኖታውን ፍፁም ሰላማዊ ኾይኖም ክሓልፉ ኪኢሎም ‘ዮም።
ብሓፈሻ ኣብ ፀጥታ ፅቡቕ ምዕባለ ለውጢ እናመፀ ዝኸይድ ዘሎን ዝተረጋገዐ ከተማ ንክኸውን ዘኽእል ስራሕ እናተሰርሐ ‘ዩ። እዚ ማለት ግና ኸዚ ‘ውን ገበን የለን ማለት ኣይኮነን ሓሓሊፎም ዘጋጥሙ ከም ክትራን ዝበሉ ገበናት ኣለዉ ‘ዮም። እዚኦም ፈጺምካ ንምጥፋ ‘ውን እናተሰርሐ ‘ዩ።
ወጋሕታ፡- ኩነታት ሰብኣዊ ሓገዝ ኣብ ምንታይ ኩነታት ይርከብ?
ኣይተ ኣበበ፡- ኣብ ከተማና ዝኾነ ዓይነት ሰብኣዊ ሓገዝ የለን፤ እዚ እቲ ኸቢድ ፀገም ‘ዩ። ኣብ ከተማና ልዕሊ ሓምሳን ሓሙሽተን ተመዛበልቲ ኣለዉ። እዚ ድማ ኹሉ ኣብ ፀገም ዘሎ ‘ዩ። እዚ ፈሊኻ ዝዋሃብ ‘ውን ኣይኮነን ኹሉ ማዕረ ሓገዝ ዘድሊ ‘ዩ። እቲ ንውሕድ እዋን ዝመፀ ሓገዝ ነዚ ተመዛባላይ እኹል ኣይኮነን።
ከም ማሕበረሰብ ግና ዝኾነ ዓይነት ሓገዝ ኣይመፀን። እዚ ድማ እቲ ህዝቢ ተደጋጊሙ ጥርዓን እናቕረበሉ ዘሎ ጉዳይ ‘ዩ። በዚ ምኽንያት ንሕማምን ፀገምን ዝቃላዕ ሰብ ቀሊል ኣይኮነን። ከም ከተማ ፅንዓት ኣካይድና ኢና፤ ሓገዝ ምግቢ ዘድልዮ ልዕሊ 79 ሽሕ ህዝቢ ኣሎ፤ ግን ድማ ዝኾነ ይኹን ሰብኣዊ ሓገዝ እናተገበረ ኣይኮነን።
ወጋሕታ፡- ኣብ መወዳታእታ መልእኽቲ እንተሃልይዎም?
ኣይተ ኣበበ፡- ልዕሊ ኹሉ ፀገም ከተማና ዝኾነ ፀገም መስተ ማይ ‘ዩ። ፀገም ማይ እቲ ከተማ ልዕሊ 30 ዓመት ዝፀንሐ ሕቶ ህዝቢ ‘ዩ። እዚ ሕቶ ህዝቢ ድምፂ ኾይኑ ፍታሕ ዝረኽበሉ ኣካል ክሳብ ኸዚ ኣይተረኸበን።
ኣብ ዝሓለፉ 2010 ዓ.ም ብዙሕ ፃዕሪ እንተተገበረ ‘ውን ፌደራል መንግስቲ ምስ ኩዌት መንግስቲ ብምትሕብባር ሓምሳ ብሓምሳ ዝኸውን ወፃኢ ፕሮጀክት ብምጅማር ሓደ ዓብይ ግድብ ተሰሪሑ ኣብቲ ከተማ ዘሎ ፀገም መስተ ማይ ንምቕራፍ ፕሮግራም ወፂኡ ድዛይን ብምዝዛም ናብ ጨረታ ከይዲ እናሃለወ ‘ዩ ኩነታት ኹናት ተፈጢሩ ድሕሪ እዚ እቲ ፕሮጀክት ሙሉእ ብሙሉእ ጠጠው ኢሉ ‘ዩ።
ኸዚ ተቋሪፁ ‘ዩ ዘሎ፤ ስለዚ እዚ ፕሮጀክት ባዋናነት ዝሰርሖ ዘሎ ፌደራል መንግስቲ ስለዝኾን ምስ ካልኦት ትካላት ብምዃን ህዝቢ ኣክሱም ዘቕርቦ ዘሎ ተደጋጋሚን ነዊሕ ግዜ ዝወሰደ ሕቶ ክፍታሕ ከምዝግባእ በዚ ኣጋጣሚ ፃውዒት የቕርብ።
ወጋሕታ፡- ንዝነበረና ፃንሒት የመስግን።
ኣይተ ኣበበ፡– ኣነ ‘ውን የመስግን።
መሰረት ዮሃንስ
ወጋሕታ 01 ጉንበት 2016 ዓ.ም
