Amsaalu Felleqe
Odiitete loosihu qaru illachi qorqorranni (odiite assinanni) uurrinshuwa uynoonninsa biilloonyinna yawo; loosinsa amanyooti fajjanno garinni hattono amaalete mini kaajjishino baajeette seeruna wodhote garinni horoonsidhanni loossansa gumultanni noota buuxate.
Federaalete deerrinnino qara odiitere loosu mini bayriidi seerinna lallawunni uynoonnnisi yawo garinni gobbannita jiro hafanfarretenni gargarate; uurrinshuwate ragaanni leellannoha baincho assootubba gargaratenna baajeette gaammanninsari loosu minna sokkonsa garunni fultanno gede kaa’late dandiisiisanno qorqorsha (odiite) assatenni Dagate riqiwamaano amaale minira ripoorte shiqishatenni paarlaamaho hale ikkatenni qorqorshaho, harunsotenna irkote loossara agarrannisi qeecha fulanni afamanno.
Tenne irko roorenkanni kaajjinshe sufisiisateno paarlaamaho qorqorshaho, harunsotenna luphiima qeecha afidhino yine ammannanni uurrinshuwa yaano Woxu ministere, Pilaanenna latishshu ministere, amanyootunna tsere-mussinnu komishiine hattono Mootimmate hidhotenna jajju biilloonyi qinaabbe loossanni odiitete loosi yanna yannantenni woyyaawanno gede assinanni.
Odiitete (qorqorshu) loosi yanna yannantenni woyyaawanninna kalqoomu deerrinni loonsanni hayyo widira reekkama noosihura uurrinshanniha odiitete loossa garunninna guma abba dandaanno doogonni massagateno addi addita yanna agartino odiitete loossa biddissuwa, loossate manuwaalenna kalqoomunna qooxeessu deerrinni odiitete uurrinshuwanna maamarra afansha uynoonninsa deerrubba woy istaandaarde horoonsidhe hiittenne yannannino woyyino garinni qorqorshu woy odiitete loosi kaajjanno gede assinanni hee’noonnita mashalaqquwa leellishshanno.
Duuchante odiitenni (qorqorshunni) loossa isilanchimmatenni gumulanna yannitte hayyonni loossate deerra leddanno istaandaardubba garunni horoonsi’rano hattonni hasiissanno. Gobboomitte shallagotenna jajju qorqorshi (odiitete) loossa mittu garita assateno qoqqowubbatenna quchummate gashshootubba qara odiitere loosu minna loosu xaadooshshensa kaajjishateno handaarunni fulino lallawi, seeru, wodho, hattono biddissuawanna loossate gari yanna yannantenni woyyaawa hasiissannota ammannanni.
Ikkinohura, diru dirunkunni harinsanniti odiitete loossanna ripoortuwa qorqorsha harinsanniri loosu minna (uurrinshuwa) loossansa taashshidhanno gede; bainchu assootubbara korkaata ikkitino bissa seeru garinni xa’mamantanno gedenna handaarunni xa’mamaanchimma heedhanno gede hajo la’annonsa bissanni ledo qinaabbe loossanno gede agarranni. Odiitete loossa gumaamma ikkitanno gede uurrinshuwa agarranninsa qeecha baala garunni fula noonsaha ikkanna; hajo la’annonsa bissano handaaru loossa irkisa hasiissannonsata ammannanni.
Baxxinohunni Federaalete ikko qoqqowunniri dagate riqiwamaano amaale mini Mootimmate fulo gashshootinna qorqorshi uurrinshu komiteno deerru deerrunkunni afantanno odiitete qara loosu minnaha qorqorshu loossa guma abbitanno garinni gumulantanno gede yanna yannantenni irkisatenni, harunsonna qorqorsha assatenni qeechansa fultanno.
Uurrinshu komiteno yanna yannatenni shiqqannota odiitete loosi ripoortuwa seekkite la’e buuxatenni, qorqorshunni iillinoonni xe’ne deerru deerrunkunni badatenni; odiite assinoonni uurrinshuwanna woloottano hajo la’annonsa bissani ledo xawadimmatenni torbatenni leeltino xe’ne yanna adhinikkinni taaltanno gede hedonna tumote dawaro aatenni; hattono hasiissannota taashshote qaafo adhinanni gede assatenni xa’mamaanchimma heedhanno garinni loosa noonsa.
Odiitetenni (qorqorshunni) anfoonni woy iillinoonni xe’neno yanna yannatenni harinsanni dagate barera faajje assinanni daga affanno gede assanna taashshate adhinanni qaafubba lainohunnino uurrinshu komitenna hajo la’annonsa bissa malu hedubba shiqishatenni xa’mamaanchimma buuxisate loossa gumulantanno gede assa odiitete loossa gummaame assate ragaanni luphiima qeecha afidhino.
Xaphooma odiitete (qorqorshu) loossanni ledo amadisiisaminohunni Sidaamu qoqqowi Qara Odiitere loosu mini handaarunni loosanni noore lainohunni techohu wosinchu gafinkenni Qoqqowu Qara Odiitere ikkinohu kalaa Simbo Shibbiru qixxaawote kifilenke ledo keeshsho assino. Wosinchinke ledo assinoommo keeshsho aananno garinni shiqqino. Dancha nabbawate yanna!
Bakkalcho:- Qara odiitere loosu mini roorenkanni illachishe loosanno loossa maati?
Kalaa Simbo:- Loosinke minihu qaru loosi odiite assate. Qoqqowu giddo babbaxxitino jirote bu’anni mootimmate widoonni ikko hallanya uurrinshuwa widoonni dagganno jiro; liqootenni dagganno jiro; baraarshunni dagganno jiro baala odiite assinemmo. Odiite assinanni hayyono babbaxxitinote. Umihunni, womaashshunna womaashshu seeru garinni gumulamanni noota qorqorsha (odiite) assinanni. Seeru hajubba womaashshunna jirote gashshootira hasiisanno garinni guuta ikkase buuxate.
Womaashshu odiite yinanniti, womaashshu xawishshubba halaalaanchimma buuxate loosooti. Wole kayinni, jajju odiiteeti. Awaawurshu odiiteno assinanni. Kuri baala kayinni womaashshunna seeru odiiteeti loonsannihu. Odiite assinanni uurrinshuwa woy uurrinshuwate sooreeyye seerunna wodhotenni uynoonninsa yawo garunni fultanni noota buuxateno qorqorsha assinanni.
Kunino, gumulshu odiite yaamamanno. Gumulshu odiite loonseemohuno yawonsanna sokkonsa garunni gumultinoro buuxateeti. Wole kayinni, qooxeessaho loonsanniti hiitti pirojekiteno qooxeessunniha kalaqama gawajjitannota ikka noosekkihura kalaqama gawajjamannokki gede agartinota ikkase buuxate qorqorsha (odiite) assineemmo.
Jajja seeru garinni gashshatenna maareekkinanni harinsho halaalaancho ikkase buuxate assinanni odiiteno hattonni loonsanni. Konni garinni uurrinsha uynoonnise yawonna loossa garunni fultanni afantanno. Qoqqowu giddo afantannoti mootimmate loosu minnanna mootimmate uurrinshuwara odiite assineemmo. Odiite assate yawo uurrinshate lallawunni uynoonnite.
Bakkalcho:- Hallanya uurrinshuwara odiite assate yawo ayee la’anno?
Kalaa Simbo:- Hallanya uurrinshuwano mootimmatenni ledo xaadooshshu noonsaha ikkiro odiite loonseemmo harinsho no. Konni gobbaanni ikkino garinni kayinni uminsanni qorqorsha assidhanno harinsho no ikkinnina ninke anganke diworreemmo.
Bakkalcho:- Jajja odiite assinanni horote aana hosannohanna horo aannokkiha bandanni harinshona?
Kalaa Simbo:- Womaashshu gobbaanni kayinni jajja odiite assineemmo woyte gaammoonni baajeettenni garunni hirroonnitanna hiroonni uduunnino loosu aana hosasinna garunni amadamasi; hattono horo aannorenna horote gobbaanni ikkinoro badate odiite assinanni. Assinanni odiitenni horo aannohanna aannokki jajja bandihu gedensaanni horo aannokkiha hasiisanno garinni kayissanno bissara uynanni gede assineemmo.
Bakkalcho:- Qoqqowoho tayxe dirinni odiitetenni iillinoonni xe’nenna xe’ne taashshate adhinoonni qaafonna xa’mamaanchimma buuxisiinsoonni harinsho no? odiite assinanni woyte ka’e dodantannori noona togoo ikkito hiittonni la’inanni?
Kalaa Simbo:- Konni albaanni odiite amaddannonke yitanni huutaabbannori uurrinshuwate sooreeyyenna loosaasine noonkanni;tini hedo digaraho. Korkaatuno, Odiite amaddannohu seerunna lallawunni uynoonnise yawo kaiminni iillitino xe’ne kaima assatenni ikkinnina xa’mamaanchimmatenninna halaalunni loossino bissa odiite amaddannonke yitanno hedo dihasiissanno. Ninke amaalleemmohu uurrinshuwa seerunna wodhote garinni uynoonninsa yawo garunni fulate loossanno gedeeti.
Hakkiinni saeenna tayxe dirinni Sidaamu qoqqowoho babbaxxitino 40 ale ikkitino mootimmate uurrinshuwara odiitete loossa harinsoommo. Xaa geeshsha iillinoommota qorqorshu woy odiitete ripoorteno qoqqowu amaale minira shiqinsheenna faajje assinanniha ikkanno.
Bakkalcho:- Odiitetenni iillinoonni xe’ne taashshate qaafo adhate yawo ayeete?
Kalaa Simbo:- Ninke uurrinshankenni babbaxxitinota mootimmate loosu minnanna uurrinshuwara odiite assinummo gedensaanni iillinoonni xe’ne heedhuro qarunni qaafo adhitannoti odiite assinoonni uurrinshaati. Odiitetenni horaameeyye ikkitannoti odiite assinoonni uurrinsha ikkase hendannihura diru dirunkunni assinanni odiitenni iillinoonni xe’ne taashshate qaafo adhitanno.
Umihunni, qaafo adhitannori odiite assinanni uurrinshuwa ikkitanna; laynkihunni, bainchu assooti woy jaddo loosante leeltuha ikkiro Qoqqowu seeru allaalshira shiqinsheenna Seeru allaalshi kisse fane hajo buuxatenni qorchiishatenni seeru aliidimma buuxisiisanno; taashshote qaafono konni garinni adhinanni.
Qoqqowoho xaa yannara odiitetenni iillinoonni xe’ne taashshate qaafo adhinanni harinsho lainohunni dancha hanafo no. Albillichono kaajjado qaafo adhatenni handaarunni xa’mamaanchimmanna buuxisiisate jawa illacha tunge loonsanni. Odiitetenni iillinoonni xe’nenni jaddo loosantuha ikkiro hajo la’annonsa bissa kisse fanatenni qaafo adhinanni gede assitanni noo harinshono shotu garinni la’nannita dikkitino.
Qoqqowoho sai dirira calla odiitetenni iillinoonni xe’ne kaiminni 382 ikkitanno mannooti hunaano ikkansa buunxeenna qaafo adhate loossa loonsoonniha ikkanna; xa’mamaanchimma buuxisiisate loosi dancha hanafora no yine adha dandiinanni. Ninke odiitetenni buunxe qaafo adhitanno bissara sayinse uyineenna qoqqowu deerrinni adhinoonni qaafo ninkera badhe ikkitinonke. Tayxeno muli barrubba giddo odiitetenni iillinoonnire qoqqowu amaale minira shiqinsheenna miilla hasaabbenna torbite seeru garinni huninohanna xeisinoha xa’mitannonna qaafo adhitanno bissara sayisse uyitanno yaate.
Bakkalcho:- Odiite loossinanni maanuwaale yannittenna kalqoomu deerrinni loonsanni gara amaddinote yaa dandiinanni?
Kalaa Simbo:- Xaa yannara horoonsi’neemmoti womaashshunna seeru odiitete maanuwaaale kalqoomu deerrinni odiitete loossa gumullanni hayyo amaddinote. Itophiyuno kalqoomu odiite loossa gumultanno gobbuwa miila ikkasenni; gobboomunna qoqqowu deerrinnino horoonsi’neemmoti odiitete maanuwaale kalqoomunnite. Konni albaanni Itophiyu odiitete songonnino odiitete loossara kalqoomu maanuwaale loosu aana hosiisa hasiissannota sumuu yinoonni garinni qoqqowinke deerrinnino lloosu aana hosiinsanniiti hee’noommohu.
Bakkalcho:- Odiitete loossa tajubba yannitte hayyonni maareekkine amadate loossa woyyeessinoonni gari no?
Kalaa Simbo:- Odiitete tajubba amadooshshi amanyoote lainohunni mittu mittunku qoqqowi umisiha odiitete tajubba amadate amanyoote injeessi’ranno gede worroonni ragi kaiminni ninkeno qoqqowinke deerrinni odiitete tajubba garunni yannitte hayyonni maareekkine amandanni hayyonna mareersha uurrinsanni hee’noommo.
Bakkalcho:- Qoqqowunnihu qara odiitere loosu mini bayriidi seerinna lallawu garinni uynoonnisi yawo horoonsi’re qoqqowunnita jiro hafanfarretenni gatisatenna baincho assootubba gargarate loossa hiittoonni xawisatto?
Kalaa Simbo:- Qoqqowunniti qara odiitere loosu minira uynoonni yawo qoqqowoho babbaxxitino bu’anni afi’nannita boode jironna jajju garunni yinoonni illachira hosinotanna hosinokkita buuxatenni ripoorte Qoqqowu amaale minira shiqishate. Qoqqowu amaale minino shiqqino ripoorte aana hasaawe torbatenni ripoorte halaalaancho ikkase buuxe kaajjishatenni haja la’annonsa bissara saysanno.
Konni ragaanni ninkeno qoqqowu giddo noo jiro garunni yinoonni illachira hossanni nootanna leeltino xe’ne qorqorshunni bandanni haja la’annonsa bissara ripoortetenni egensiinseemmo. Xaa geeshsha noo harinshonnino xe’ne heedhurono kayinni noota boode jiro garunni horoonsi’rate ragaanni jawaachinshanni hanafo noota la’’ate dandiinoonni.
Leeltino xe’ne taashshate harinsho lainohunnino woyaawu gumi leellanni noota la’noommo. Harunsote odiiteno assatenni qoqqowoho woyyaabbino soorro dagganni noota buunxanni hee’noommo. Konni garinni uynoonninke yawono garunni fullanniiti hee’noommohu.
Bakkalcho:- Qara Odiitere loosu mini loosaasinena qorqorsha assitanno yannara xa’mamaanchimmatenninna co’ichimmatenni uynoonninsa sokko gumultanno harinsho hiittoonni xawisatto? Gobbaanni hasaambanni hasaawinni Oditerootu uminsa mageeshsha co’o yitinoreeti yinannina?
Kalaa Simbo:- Odiitere loosu mini loosaasine co’ichimma xawisate umihunni giddoydinna gobbaydi odiitere bande la’’a hasiissanno. Lawishshaho, Mittimmate maamarinna Eote biilloonyi odiitere bande afa hasiissanno. Odiitete ogeeyye widoonni co’ichimmatenni loosa hoogate mitiimma no yinannita buuxate duucha yannara wo’naallummorono, hiikkuri odiitere ragaanni co’ichimmate xe’ne leeltinoro afate didandiinoommo. Ikkollana, ninke laoooshshi garinni odiitete looso loosannohu baalu odiiterete.
Konni ragaanni, dudumbanniri hee’rara dandaanno. Ninke uurrinsha garinni kayinni odiitete loossa gumullanni wodhonna loossate gari no. Ninke uurrinsha odiiterootino miteekke co’ichimmate xe’ne heedhannonsa ikkiro kayinni harunso assinanni odiiterootu amanyootu wodho garinni xa’mamaanchimma buuxisiinseemmoha ikkanno.
Xaa geeshsha noo harinshonni kayinni uurrinshanke loosaasine odiitete loosi ragaanni co’ichimmate xe’ne leeltinonsari dino. Kayinnilla, hiittenne yannarano odiitete loosaasinenke amanyootu gobbaanni ikkite bainchu assooti giddo ubbe leeltannokki gede loossate wodhonna amanyooti garinni hasiissanno harunso assinanni ha’neemmoha ikkanno.
Bakkalcho:- Qoqqowunniti Qara Odiitere loosu mini qorqorshunni iillino xe’ne kaiminni sai dirira xe’ne leeltinosa uurrinshuwa aana adhinoonni qaafo tayxee loosi’nera kaimanna dhuka ikkinoho yaate dandiinanni?
Kalaa Simbo:- Odiitetenni iillinoonni xe’ne kaiminni xe’ne leeltinonsa uurrinshuwanna mannooti aana taashshote qaafo adhinanni harinsho lainohunni hajo garunni buunxi gedensaanni haja la’annonsa bissanni ledo qinaawatenni xa’mamaanchimma buuxisiisate loossa loonsanni hee’noommo. Adhinoonni qaafo kaiminni uurrinshuwa xe’nensa taashshidhino garano harunsonna qorqorsha assinanniiti hee’noommohu. Yinoonni garinni leeltinonsa xe’ne taashshidhinokki uurrinshuwa heedhuro wirro taashshidhanno gede assineemmo. Konneno qoqqowu amaale mini baajeettete hajo uurrinshu komitenni ledo qinaawatenni loonsanni hee’noommoha ikkinohura handaarunni dancha woyyaambe leeltanni noota la’noommo.
Bakkalcho:- Hajo la’annonsa bissara saysate hasi’rato sokka noohero?
Kalaa Simbo:- Odiitete loossa loonseemmo woyte odiitetenni iillinoonnire buuxate loosinke;iillinoonni gumi kaiminni loossansa gumultannori uurrinshuwate hajo la’annonsa bissa ikkinohura, seerunna wodhote garinni loossansa gumulte jiro garunni dagoomu horora hossanno gede assa dandaa noonsa. Ninkeno yanna yannantenni seerunna wodho garinni dagate jiro garunni hasiisanno illachira hossanni noota harunso assineemmohura qorqorsha assinanni uurrinshuwano wodhote garinni yawonsa fultaranna dagate horaameessimmara loosa noonsa.
Bakkalcho:- Loosu yannakki fajjite qixxaawote kifilenke ledo keeshsho assite oottonke xawishshira wodaninni galanteemmo.
Kalaa Simbo:- Anino galateemmo.
Bakkalcho Onkoleessa 10, 2015 M.D
