Mundeete Baanke owaante Itophiyaho 1962M.D hanaffinoha ikkanna hattenne yannara dancha fajjimma beeqqo, hasattonna shiqisho taala hoogate qarrubba noota mashalaqqubba leellishshanno.
Itophiyu mundeetenna seelete gambooshshi baanke owaante layinki qaru dayirekiterichi Habtaamu Taayye mundee okisijiine, sagalenna waa hattono wolootta shiilubba amadde babbaxxino bisu kifillara tuqqannota ikkase huwachishe; gobbate babbaxxitino qooxeessubbara addi addi korkaatinni mundee hasiissannonsa mannooti kiiro yanna yannantenni lexxitanni daggino. Ikkinohurano kuri manni heeshsho woxxate fajjaaleeyye ikkino manniwiinni mundee xorshine haaratenni mundee hasiissanno mannira iillinshanni hee`noonni yiino.
Mittu manchi mundee aate kee`millisi 45 na ale ikka, dirisino 18-65 geeshsha ikka, mundee uyinkunni 3 agana ikkinosiha, rumuxxino woy keeshshino dhibbi noosikkiha hattono mundeetenni taraabbara dandiitanno xissuwanni co’icha ikka noosita xawinsoonni.
Babbaxxino manniwiinni gamba assinoonni mundee, mundee hasiissannonsa mannootira yaano mundeete du`namme xaaddinonsarira, kaameelu dano iillitinonsarira, darre xaginsanni yannara, godowatenna ilate ledo amadante kalaqantanno mundeete anje xaaddinonsa amuwira, kiphonna olunna wolootta manni anganni loosantinorinna kalaqamu dano xaaddinonsa mannootira hattono babbaxxitino xissuwanna sagalete anje korkaatinni mundeete anje xaaddinonsarira uyinanni.
Wole widoonni mundeete munyuuqqa ikkadu garinni laashshama dandiitukkinni gatturo woy kalaqote aana qarru hee’ranno woyte hasiisannohunni aleenni laashshantino mannira mundee aa hasiissannota dayirekiterichu huwachishanno.
Mundee aatenni duucha horo afi`nanni. Mittu manchi mundee aanno woyte tii’’u kasseenya woy surrete keeraanchimma agadhanno, baatooshshiweelo huwanyoote, amaalenna buuxote owaanteno afiranno. Mundee aa babbaxxitino kaajjado xissuwanni gargartanno hattono baxxinohunni dagoomittete xaadooshshe kaajjishanno.
Dayirekiterichu; Xaa yannara mundee aanno manni kiiro lexxitanni hadhanni nooha ikkirono mundeete hasattonna shiqisho hasi`nanni bikkinni afi`nanni dihee`noonni yaanno.
Kalqete fayyimmate uurrinsha mitte gobbara hasiissanno mundeete hasatto wonshate gobbate xaphooma dagawiinni 1% mundee uyinanni. Lawishshaho barru barrunkunni Addis Ababaho calla 300-400 karaxiite mundeenna mundeete sircho tuqinsanni. Konni daafira mundee aanno manni kiiro xa noowiinni luphi assate babbaxxitino qoqqowubbaranna qooxeessubbate huwanyo kalaqate looso kaajjinshe loosa hasiissanno.
Mundee aa wolootu heeshsho sufisa ikkinohura baalunku dandaanno manni tenne hajo hedote giddo woratenni beeqqaancho ikka hasiissannota layinki qaru dayirekiterichi Habitaamu taayye odeessaanotenna miidiyu bissara qixxeessinoonni hasaawu bare aana qummeessino.
Abbebech Maatewoos
Bakkalcho Onkoleessa 22 , 2016 M.D
