Shombu babbaxxino korkaatubbanni xissote reqeccishamanno bisu kifileeti. Konni dhibbira reqeccishamate bikkinni garunni xagisi`ratenni hura dandiinannita fayyimmate ogeeyye xawissanno.
Kuni dhibbi mannunni mannaho foolunni taraawanno dhibbaati. Kalaqamannohu illete leeltannokki ciiggaadda baakteeriyinniiti. Kuri baakiteerra (bacteria) yinanni. Insanni daafantino diilallo giddora qolle foo’linanni woyte shombu giddora e`anno. E`u gedensaanni shombu nigga hifachishatenni shombu dhibbi kalaqamanno gede assitanno.
Kuni dhibbi amadiro leellishannoti addi addi malaatta no. Shombu dhibbi buusiisanno. Buusano lamenna sase lamalanni aleenni ikkitanno yannara suffannohanna kaajjitannoha ikkiro konne dhibba huluullammanni. Tenne giddonnino biso iibbabbishanninna hunkiishshanni ha`rara dandaanno. Qasi`re afalchohonna badhete heedhara dandiitanno, maquuno shotanno.
Dhibbu nyaa’’a einoha ikkiro isinni aakkote ledo mundeeno fultara dandiitanno. Qaalu shaangano kuni yaa dhibbi busha deerra iillanni noota leellishanno malaateeti Shombu dhibbi taraawannoha ikkasinni mittichu manchiwiinni wolu manniwa sa’’anno. Kuni keedisa dhibbuwa giddo mitto ikkinohu shombu dhibbi reyote raafante ledannoho.
Shombu dhibbi amadannokkinna taraawannokki gede gargadha dandiinanni. Konnira, fayyaaleessano ikko dhiwaminohu woy dhiwantinoti assitanno qoropho heedhanno. Shombu dhibbinni amadamino manni ledo sagaletenna way uduunne gutunni horonsi`ra hooga mitte gargadhate doogooti.
Wole kayinni, konni dhibbinni amadamino manni buusannonna hanxishshi`ranno woyte amadaminokki manni albinni shawwu yaa hasiissanno. Aakkono anfiwa baala tufantenni uduunnichu giddo tunfe giira woy balete huna hasiissanno. Dhiwamino manna addinni goxise xagisano wole woyyitanno hayyooti.
Shombu dhibba xagisini`ro hurate kaayyo heedhanno. Ikkollana kayinni, lowo yanna keeshshara dandaanno. Konni dhibbi malaatta mannimmate aana leeltannoha ikkiro rahotenni fayyimmate uurrinshara marre laisiisi`ra hasiissanno. Fayyimmate ogeeyye uytanno xagganna amaale adhine garunni horonsi`rano woyyitanno doogooti.
Ledotennino taaltino sagale saga`la wole hayyooti. Dhiwammiro ayirranno looso loosa aguranna ikkado fooliishsho afi`ra hasiissanno. Kuri hayyo horonsi`niro shombu dhibbinni hura dandiinannita fayyimmate ogeeyye buuxisiissanno.
Shombu dhibbi taraawannoha ikkino daafira baakiteeriyu amadanno doogga afe agadhanna qoropha danchate. Dhiwamino manni ledo foolunni xaadissanno doogo baala qorophate. Hattono dhiwamino manna rahe ogimmatenni xagisa hasiissanno.
Meessinna qarqaru keeraanchimma seekke agadha busulle ikkitinohura loosu aana hosiisa danchate. Togoonni qoropho kaajjinshiro taraawosi ajjanni hadhanno; dhibbunni amadamino manni kiirono ajjanno.
Abbebech Maatewoos
Bakkalcho Dotteessa 6, 2014 M.D
