Jaappaane, Tayilaandenna Chayina labbino gobbuwa sayinsetenna xiinxallotenni xa iillitino deerrira kaiminsa kalaqamu egenno ikkase kullanni. Itophiyuno batinye kalaqamu egenno jiro ama ikkiturono kalaqamu egenno agaratenni hasiissanno doogonni xiinxalline gobbate latishshiranna dagoomu gatamarshira horonsi’rate widoonni batinye foonqe noota kullanni.
Xiinxallaano kaimansa mulensa noo egenno assi’rantenni gobbayidi egenno aana illachishatenna hakkuri qolte galchite abbate akati leellannota kullanni.
Konni korkaatinni batinye kalaqamu egenno noo qooxeessira calla huxxante gattino. Kalaqamu egenno xiinxallo mereershuwara, teknoloojete, akatoomu xiinxallonni, rosunninna fullahaanchimmatenni budillaanchonna yannaasincho egenno hiitto assine mittoonsa dandiinanni? yitanno xa’mo illacha uynanni xa’mo ikkitunkunni hosse galtino.
Baxxinohunni kalaqamu egenno mereerinni budu xaginaati illacha ho’linoonniri mereerinni mitto ikkasi kayinsanni. Gobbankera budu xaginaati egenno baalante kalqete gobbuwara albaanni hananfoonnihanna kalqe qajeelteenna yannaasincho xaginaate hananfara albaanniiti. Konni handaarira bobbakkino egennaammi annuwinkenna amuwinke baalanka dhibba hursitanno xagga addi addi muro xiinxallatenninna qixxeessatenni xissamaanchoho bikkite aatenniiti.
Budu xaginaate gobbankera hala’ladunni horonsi’nannita dhaggete xiinxallaano kultanno. Kaayyote gede ikkeenna kalqe techo iillitino deerra iilliturono ninke kayinni gobbayidi qajeelle daa’’ataano ikkankenni kalaqamunnita ikkitino xaginaatu egenno garunni amada hoogankenni albihu budillaanchu mishamenna hawame hee’ranno gede assinoommo.
Techora tenne xa’mo buuxisannoha lowontanni kulloonnikkiha, handaaru ogeeyyeno illacha ho’litino budillaanchu biinfillunna seesu xaginaati daafira kayisate banxoommo. Wollo Woyibu (Duuwanchu) wiliile mini ama Haanna Birhaanu yaamantanno. Dese ilante lophitino; Iteege Meneninna Hoxe rosi mine rossino.
Dukko Sihini biznesetenna loosu massago kolleejera sekreteriyaal sayinsetenni dipploomunni maassantino. Hiikkunni qooxeessu wedelli gede woyyaabbino heeshsho halchatenni darte doorshu gede adhitino. Sase dirrara Dubayete loossinoha ikkirono coyi baali heddino gede ikkinokkihura martinowa di keeshshitino. Addis Abeba higge addi addi loossa wo’naaltino.
Angase noo egenno woxeho soorra nooseta ammantanno daafira loosunna buddeenu doogose afidhino kalaqamu egennonni Wollote Woyba doodhitino.
Haanna ahaakka budu kaima ikkino Baati qooxeessira heedhannore ikkansanni insawiinni adhitinota kalaqamu egenno yannaasincho assate baxxino. Anje heedhe ayaakkase xa’mate Baati hadhanno woyte qooxeessaho duucha woyte Woyba (Duuwancho) wiliishshi’nanniha ikkasinni budillaancho amanyootesi laurono horosi
xa’mate kayinni dandiitinokkita kayissanno. Baati quchumiranna qooxeessaho adhamate iillitino seemo Woyba (Duuwancho) wiliishshi’ra duuchu woyti loosose ikkinota buuxissino.
Woybu (Duuwanchu) biinfille agadhatenni aleenni hallu xisso noonsa meenti roorenkanni horoni’rannota macciishshitu woyte roorenkanni afate quqquxantino. Budu amanyootesi harunsitu woyte baxxitino kaa’lo heedhannosita huwatatenni harunsose kaajjishshe suffino.
Woyba (Duuwancho) wiliishshi’ranna budu amanyootesi
Woybu (Duuwanchu) haqqicho mite mite gobbanke qooxeessubbara calla afantanno haqqichooti. Haqqicho wiliishshi’rate iillita geeshsha shiima dirra agarranni. Wiliishshi’rate iillitanno woyte haqqichote aaninni sinna murmurre wiliishshi’rate qixxeessinanni.
Woybu haqqicho danunni Baqqalu widira roortannoha ikkanna Baatinna Raayya gammoojjete qooxeessubbara mudhano. Loosidhe galtinori murmurte dikkote; daddalaano kayinni horonsi’raanote injeessite shiqishshanno. Haqqa sholoollikkinni shammesi agarantino gedeenni hee’riro dooramanno yitannoti Haanna; batidhuronna bulaasate malaate leellishshuro kayinni horote aana hosasera albaanni hayishshamanna co’o yaa hasiissannota coyidhanno. Haqqa boncannihu wiliishshi’rate qixxaambiro callaati.
Baatinna qooxeessaho Woyba (Duuwanchu) wiliishshi’ranno meenti mine minensa Woyba wiliishshi’nanni balenna hasiisannohu addi addi uduunni noonsa. Budu garinni mitte meyaati Woyba wiliishshi’rate qixxaabbanno woyte balaxotenni assa hasiissannoseri no. sammote buuro batisse wodha hasiissannose; Woybu wiliile balete worrihu gedensaanni hiittenne uddanono uddi’ra dandiitanno.
Wiliile gobbara higge fultannokki gede goga woyi qiidu uddano aanaanni ledde uddira hasiissanno. Wiliilete iibbillinni yannaasincho Istiime gede buuru daaqanni bisinsa aana lolahanno woyte bisinsa goga waajjo assannota kultannoti wedellitte Haanna; wiliilete foolino hasi’nanniha ikkasinni qooxeessa baala iillannota kayissanno.
Woyba wiliishshidhanno meyaati baxxitino sagale saga’litanno. Woyba wiliishshi’rate e’’asera albaanni Gardaamu buusho ganfanni; buushu gede lowo geeshshano dira’’anno; wayinkunni hee’reenna afi’niro malawunni liinse qixxeessinanni.
Woyba wiliishshi’nanni woyte sagalete hasatto lexxitannohura wiliishshi’nanni hee’nenni woyi wiliishshi’ne ka’ne qixxeessinoonniha Gardaamu buusho woyi sherko ita hasiissanno. Baxxinohunni mule iltinota ikkituro hallonna otootto xaawannohura seekkite saga’la hsiissannose.
Yannaasincho Woybu wiliile
Woybu wiliile quchumaho hananfi woyte mite mite woyyaambe assinoonnita kultannoti wedellitte Haanna; baadiyyenniha woyi budillaancho noo gedeenni quchuma abbate dandiinannikkihura konnira injaanno barcima qixxeessitinno. Barcimaho ofollinanniwa xulluwa qixxeessine woroonni giira worranni uduunnicho amadannoha shotunni cufamannohanna fa’namanno bayicho baxxino garinni qixxeessinanni. Haanna wollote Woybu wiliile urrinsha seeru fajjo fushshidhe looso hanaffunkunni lame dirra kiirsiissinoha ikkirono; ise wiliishshi’ra hanaffunkunni lamala dirra ale kiirsiissino.
Wiliishshidhanno woyteno lowo geeshsha injaannosetanna duuchanka woyte coimma macciishshantannoseta coyidhanno. Haanna ise uurrinsha giddo Woyba wiliishshi’nanni gara togoonni xawissanno. ‘’Quchumaho woyba wiliishshi’nanni gari baxxinohanna roore injjaanno gede assinanni. Meentu wo’ma bisonsa buuro buudhe; sammoteno batise buuro wodhanno. Albansa kayinni kalaqamu Irdenna Woyru Zayte buudhanno. Irdenna Woyru Zayte albansa biishshiishshanno.
Wiliile anganna lekka duu’missanno daafira anganna lekka festaaletenni usureemma’’ yitanno. Woyba wiliishshi’nanni kalaqamu gobbaanni ikkinore horonsi’ra didandiinanni.
‘’Konni loosira fuuttunni qixxeessinoonniha waajjo hocco uddi’ranno. Wiliile gobbara higge fultannokki gede Kaabbu garinni shotu hoccinni loonsoonnihu waajju hocci hee’ranno daafira iso uddi’ratenni mitte sa’’aate geeshsha woybu wiliile wiliishshi’ranno Gede asseemma. Wiliishshi’rannI heereno ikko wiliishshi’rihu gedensaanni Shalaala, Juuse, bu’lanna labbino sagalla shiqqannonsa.
Mitte sa’’aatera woyba wiliishshi’nihu gedensaanni buuru foole hunate daahamino buna Woyru Zaytenna wolu kalaqamunni qixxeessinoonnirichinni riqqanno. Bunu foole hunate kalaqamu wolqa noosi daafira buuru fooleno hunanno; mannimmano baqqi assate dooramanno.
Cuukkininsahu gedensaanni biso Hayishshi’ranno’’ yaatenni yannaasincho hayyo kultanno. Haannawa duucha woyte horonsi’rannori mine assire ilinore ikkanna woybu wiliile daafira wolu manniwiinni macciishshe daannota coyidhanno.
Duucha hige woybu wiliile horonsi’rino meentiwiinni huwattino garinnino hallu xiwana hursatenni ledote ilino meentira otoottote fayyimma agarannota Geedhimma gedensiisanotano kultanno. Xaa yannara Addis Abebaho hasamaanchimmasi lexxitanni dagginotanna barrunni tonnu manni geeshsha horonsi’ranno barri noota kayissanno. Addis Abebaho Tonne ale horonsiisaano nooha ikkanna kuri ledo maamarunni tantanamate heddurono didandaaminose.
Maamarunni gamba yoommero horonsi’nanni biddissa qixxeessate dandiinannita kultanno. Mite mite qooxeessubbara Woybu haqqi anje noo daafira wole haqqa lawisiisse horonsidhannokki gede amaaltanno.
Haqqu badoshshi baqqala ikkasinna wiliilanno woyteno danchu fooli gobbaanni ukannokkiha ikkasi buuxissanno. Baalunku Woybu haqqi horote aana dihosanno; baxxinohunni da’muulchu itinohunna kolishshi’rinorichi hee’riro horonsi’ra dihasiissanno. Horonsi’raanono tenne buuxa hasiissannonsata amaaltanno.
Lowo amuwi baatooshshe waajjino daafira calla horonsi’ra dandaannokkita xawissannoti Haanna; Loonsanni bayichonna woloota irko assinoommesero baalunku amuwira iillishatenni budillaancho doogonni fayyimma iillishate heddanno.
Batinyu meenti daafuru bati’rannonsa daafira hasi’renna qixxaawe daannohu mittu mereershi hee’roommero boohaaranni fayyimmansa agadhanno injoo kalaqate hasidhanno.
Woyba (Duuwanchu) ayi xiinxallona?
Woybu wiliile dagoomu kalaqamu egennonni abbinota; horosino buuxinoha ikkirono xaa geeshsha xiinxallotenni irkisantino mashalaqqe fultinokki daafira mannu la’’enna wo’naale buuxannoha ikkasinni illachansa kalaqamu egenno aana assitinnori xiinxallote uurrinshuwanna Yuniversituwa woyyaabbino xiinxallo assitoommero horosi jawa ikkitannota Woybu wiliile ogeette Haanna huwachishshanno.
Daddalu fajjo fushshi’rate nafa biinfillu agarooshshi su’minni amadamannoha ikkasinni fayyimmate noosi kaa’lo egensiinsanni hee’noonnikkiti huluullissannose.
Biinfille agadhatenni aleenni fayyimmate noosi kaa’lo xiinxallotenni irkisantoommero lowo meenti horonsi’’rara dandaannota huwachishshanno. Baxxinohunni kaimisi wollote qooxeessira ikkasinni hakkiicho afantanno Yuniversituwa xiinxallo assitoommero biinfille agadhatenni aleenni xaginaatimmasi xiinxallatenni gobbano ikkito daga horonsi’raano ikka dandiitannota ammantanno.
Qiddist Gezaheny
Bakalcho Badheessa 15, 2014 M.D
