Itophiyaho rosonsa sertefikkeettetenni pirofeeserimmate geeshsha iillitino lowo manni uminsanni looso kalaqqe loosantenninni qaxarante loosate hasidhanno. Baxxino garinni loosu giddo keeshshite uminsa looso loosate murote qarrantanna la’nanni. Techonke seewoote gafinni ki’newa haa’ne shinqoommoti kaayiinni qaxarante loossanno mininni agurte fulte umise looso loosate dimitii’mitino. Rakke mudhite rossino rosi handaarinni umise looso hanafate dandiitino.
Techo sewoote gafinkenni haa’ne shinqoommoti hinkote xagisaancho Rihaana Abidelliti rosunna loosunni umose lossate lowo xeertinye hadhino. Layinki dirimi rososeno gumultu gedensaanni Hawaasi Yuniveristera rosate kaayya afidhinoha ikkirono addi addi korkaatanni hanaffino roso agurte Addis Ababa higate gadachantino. Addis Ababu Quchumirano mitto ferniichurete uduunne abbinanninna akkalla kompiiterra hirranni uurrinshara hiraanchimmatenni qaxaramatenniiti looso hanaffinohu. Loosisera qoteho uurrissino rosose fano yannasenni rosa hanaffu. Loosonna roso waaxatenni kaajjite sufatennino seewoote iillate dandiitino. Rosisenni hinkote xagisaanchimmanni umi digire adhitino.
Qaxarante loossino yannubbara daddalu daafira ikkado rosicho afi’ra dandaasenni shotu garinni umise loosira e’ino. Umise biirote ferniichurenna elektiroonikisete uduunni daddali uurrinsha fa’nitu. Daddalu kalqe giddora karsanturono rossino hinkote xagisaanchimmanni qaxarante loosano qoteho loossanno.
Koronu fayya dhibbinna gobboomu yannate korkaatinni bobbakkino daddalu loosi qiidirono ise kaayiinni ga’a seewoote guunxo iillitanno gede hexxo assatenni guffa dandiite daddalose kaajjillunni suffe loossanni afantanno.
Hinkote xagisaancho Riyaana ilamanna lophose Arsi Zoone Fereqeessa Jewi yine woshshinanni qarqariraati. Umi dirimi rosose lee kifile geeshsha hakko ilantino qarqarira, 7-10 kifile Arbooyye yinanni qarqariranna 11 nna 12 kifile qole Abomisa yinanni quchimira harunsitino.
Laayiinki dirimi rosose gumulte Hawaasi Yuniveristera saadate xagisaanchimma rosi golira rosate kaayya afidhu. Ikkollana xagisaanchimmate rosi lee diro gudannoha ikkinohura wole woyyinore hasi’rate ka’u. Konni akati giddono heedheenna rodoose dhiwamanni roso uurrisate muddituse. 2011 M.D roso agurte Addis Ababa daggu.
Addis Ababa daggu gedensaannino rodoose dhiwansiissanni mitte ferniichure abbinanninna akkala kompiiterra hirranni uurrinsha giddo hiraanchimmatenni qaxarante loosa hanaffu. Loosose loossanni fano yannasenni 2002 M.D Atilaasi Fayyimmate Kolleejjera hinkote xagisaanchimmanni rosose harunsa hanaffu. 2007 M.D tenne uurrinshannino umi digirese adhitu.
Qaxarante loossanno uurrinshara hiraanchimmatenni settu dirira loossu. Konne loosono loossanni heedhenni rossino rosinni boco barra addi addi hallanyu hinkote xaginaati minnara loosate kaayyo afidhu; ogimmaseno seekkite kaajjishidhu.
Tenne hinkote xagisaanchimma ogimmanni Holetaho leewu agani geeshsha qaxarante loossu yannara coyibba soorrantu. Qaxarammetenni fulte umisenni loosi’rate hedo dagguse. Tini hedeweelchono kalaqantinohu qaxarante loossanno hinkote xaginaati kiliinike giddo loosanno mittu manchi ledo egennamasenniiti. Konni manchi ledo guto uminsa kiliinike fa’nite loosate hedono abbitu.
Hedotenni sumuu yee hallanya hinkote xaginaati uurrinsha fa’ne loosa hanafi. Loosu hasattonsa ledose loosi’rannohunniti Amaaru Qoqqowira Baahiridaarete Quchumira ikkanna, iseti qole Addis Ababu Quchumira loosateeti. Konni garinni mittu dirira ledo loosi’rinohano ikkiro mittimma sufa dandiinokkihuranna woxu dhuki ajinosehura Atilaasi Fayyimmate Kolleejjera rosiisaanchimmate hanaffu. Boode yanna gedensaanni mitte hedeweelchonni mitte garafo qeelatenni lamu xibbi kumi balla afidhu. Afidhino woxinnino umiseta hinkote kiliinike fa’nitu.
Qoteho qole ferniichuretenna compiiterete uduunni hiraanchimmanni afidhino rosicho horonsidhe 2009 M.D “Nimoona” yaanno su’minni umise biirote ferniichurranna elektiroonokisete uduunni daddali uurrinsha fa’nite loosi’ra hanaffu. Alba loossino uurrinshara umise uurrinsha gede assite yawotenni shiimuni kaayiisse jawu deerri geeshsha noo looso loosase umisenni hanaffino daddalunna xaginaatu loosiserano elinose.
Batinyu uurrinshate loossa mootimmate ledo ikkinnina mannu ledo xaadissannosehnna xaadhotenni gobbanni abbisiissanni dikkote shiqishshannoha ikkinokki daafira tenneeti yinanni kuuso(kaappitaale) noose yee coy’rate didandiissiisanno. Ikkollana lame manna hundase qaxarte loosiissanno.
Uurrinsha 2010 M.D kawa dancha gede loossanni keeshshiturono doolaarete waagi gotti yaasinni uduunne shiqashate dandaama hoogeennase wowete amadisiissino woxe (CPO) adhamate hedeweelchono xaaddinose.
Togo togo ikkitanni muli yanna kawa uurrinsha yannatenni yannate widira umose woyyeessitanni xa noo deerra iillitino. Gobbate akati roorenka woyyaawanni daayta uurrinsha xa noo deerrinni woyyino garinni loosate hexxo assidhino.
Alba noohunnino ikko xa noo akatinni batinyu hexxo mursiisannonna uurrinsha cufate deerra iillishshanno akatta xaadduserono tenne baala dandiite albillicho dancha seewora iillite gugguuffanni afantanno.
Aantete baankete liqoo fajjinisero uurrinsha loosose konninni aleenni lossatenninna halashshatenni loosate mixo nooseta coydhanno. Konnirano hexxo mudhitukkinni suffanno gede coydhanno.
Wole widoonni qole noose boodu woxinna hinkote xagisaanchimma ogimmanni umise hinkote xaginaati kiliinike fa’nite loosate mixo noose gede qummeessite, fa’nitanno hinkote xaginaati kiliinikeno baalunku dhukise deerrinni xagisa’rannota ikkitanno gede assate halcho noose gede coydhino. Hinkote xaginaati kiliinike fana lowo woxenna ogeeyye xa’mitannohano ikkiro tenne ajuujase wonshate kaajjite loossanno gede coydhino.
“Rosa shasha assitanno yitannohura xaa geeshsha umi’ya looso hanafummakkinni keeshshoomma” yitannoti Hinkote Xagisaancho Rihaana, “waajja hoogoommaro umi’ya looso hanafeemmahu dixaatinka” yitanno. Qaxarante loossanno yannara xa noo loosu kaayyo mereero lowo badooshshi noose gede qaaggannoti Rihaana, “hatte yannara worbe fule umi’ya looso hanafoommaro hiikka iilleemmanka” yite gaabbitanno. Ikkollana kayinni umi’ya looso barrisi’re hanafummarono xaano dibarrinoe yitanno.
Woloottuno ise gede rosse rossino ogimmanni qaxarante loossannori heedhuro uminsa daddalira higa hasidhuro umo assite soronsara korkaata dirantenni soronsa ammante adha noonsa gedenna mittu mittunku uwansara umonsa xa’mamaancho assa noonsa gede amaaltanno.
Aanatennino qaxarante loossanno darga halaalanya ikkite loosa noonsa gedenna tinino ga’ano uminsa looso loosi’ra hanaffanno woyte loosonsa halaalunni loosate kaa’litannonsa gede coydhanno. Qaxaramme loonsanni yannara ikkado rosicho afidhanno gedenna uminsanni loosi’ra hanaffuro qole kaajjille ikkannonsa gede qummeessitino.
Jeefoteno uminsa mixo heedhansara hasiissanno gedenna uwateno ikko ka”ate korkaattta umonsa ikkinninna wole bissa ikka noonsakki gede coydhe; maano nafa mittu mittunku manchi umisi aamanshi hee’risirono aamanshasi afi’rannohu hedeweelcho ikkinohura baalunku aamanshasi afi’ra geeshsha hexxo mudhikkinni sufa hasiissanno gede sokkase sayissanno.
Hinkote Xagisaancho Rihaana Abidella
Footo: Asinaaqe Tseggaye
Addisu Adoola
Bakkalcho Birra 4, 2014 M.D Hamuse
