IFDR Pirezidaante Sahile-Worqi Zewude
Ayirradu Dagate Riqiwaano Amaale Mini Songaafichi,
Aayirradu Federeeshiinete Amaale Mini Songaafichi,
Ayirraddu Dagate Riqiwaanonna Federeeshiinete Amaale Mini Miilla,
Woshshatto Assinoonni’ne Wosinna,
Ayirraddunna Ayiirradda,
Haaru dirinni lamunku amaale mini loosu sani hanafasi faajjetenni egensiisate hadhanno tenne barera afame hasaawa assa dandaa’yanni macciishshaminoe wodani hagiirre xawisate hasireemma.
Sai Ellu aganira ha’rino 6ki gobboomu doorshira heewisantine tenne jawa yawora iillanne’nenni hawalle tashshi yii’ne yaate baxeemma. Hattono techo barra gobbate gobbate xaphoomu ministircha, dagate riqiwaanonna Federeeshiinete amaale mini songaafootanna layinki songaafoota ikkitine doorama’nenni hawalle tashshi yii’ne yaanni doorantinoonni yanna gobbankera baxxitinota ikkitinohura danchate seewoote loosi sana ikka’nera halcheemma.
Onte diro keeshshanno kuri haaro amaale minna fa’nama diru dirunni assinanni fanote atoominni duuchu raginni baxxitino tiro uynanniho. Mittu gafi gumulamanna haaru gafi fa’nama dudumbanni.
Gobbanke Itoophiyu konni albaanni lawanno garinni sa’u dirrara baca jifantino. Wolambinaatese, mittimmasenna mettimma hee’ranke hembeelsate wo’naalloonni. Baca waaga baantoonni. Tini baala sharronna cinca ledante techo barrira iillishinose.
Ikkinohurano konni haaru gafi hanafo aana iillinammora mundeensa duntu gobbanke gargartote olanto, meento, labballo, geerra, wedella muxxe Itoophiyu ooso qaaga danaho. Gobbanke Itoophiyu addi addi suudinna amado noosetano ikkituro dagate riqiwooshshi amanyootinni 90 diri rosichi noose gobbaati. Paaralaamu biilloonyisinna wolambinate afi’rannohu xaadhotenni riqibbinnosi daganniiti. Biilloonyisinnino balaxaacho ikkannohuno dagate riqiwooshsheeti. Dagate hasatto, qarrubbanna labbannori huuro afidhannohu riqiwaanonsa widoonni ikkanno yaate. Konniraatino paaralaamu miilanna doortinonsa daga mereero kaajjadu taadooshshi hee’ra qara hajooti. Mootimma dagate xa’mamaancho ikkase kaajjishanno.
Xa’mamaanchimma qole dimokiraasaawe ijaarshira sa’nannikki hajooti. Paaralaamu dagate wodani gano kaayyo noosiho. Yannate kiiro lophitanni dagganno dagate hasattuwa yannantenni badate kaa’lanno. Konnino aleenni kipho hedeweelcho daggannota ikkitinokkihura malaatta yannantenni badatenna balanxe gargardhate dandiissiisannoho. Saihunni rosicho adhano balaxote hajaatino.
Amaalete minna dagate macciishshamme leeltanno, maciishshantannonna, babbaxxitino hedubba hasaawantanno, daahantannonna yekkeeramme qeelammanni dargubba ikkitara agarranninsa. Kaajjado paaralaama danchu gashshootira, xa’mamaanchimma kalaqatenna qansootu qoosso aayiirrate qara ammanooshsheeti.
Borreessantino daga mereerinni batinyunni fulte doorshu mereersha hadhinohu qansootu huuronke kiirantannonke yaatenniitina dooramaano e’inono qaale gumulansa mulimmatenni harunsitanno gede xawoho. Paaralaamu mittimmatenni amaddinonke siiwo ta’annokki gede assa balaxote yawosiisti. Paaralaamu mitte gobbara dippoloomaatike loosirano minshannikki qeechi noosi gede anfoonni.
Saayinsummo 2013 baajeettete dirira noo gumulshi addi addi mitiimmubbanni dukkisaminohano ikkiro, konni albaanni ha’rinsoonni doorshubba baalantenni duucha keenonni woyyaawino adhamooshshi noosi doorsha ha’risate dandiinoonni. Doorshu gobbankera dimokiraasicha doorsha ha’risate kaajjadda uurrinshubba kaajjiteenna la’noommo, albirano ikkiro keeraanchunna mereerimu doorshi ha’ranno safo tungoonniho yaate dandiinanni. Sai sasu dirira adhinanni keeshshinoonni miinja woyyeessate qaafubba miinja noo eelallichote ha’rinshonni gatisatenninna kakkaysatenni jawa gumi daayno.
Baxxeewo garinni miinja woyyeessate loosi yannara kalaqamunna mannu kalaqino qarrubba ragaanni la’nanni wooyte adhinanni keeshshinoonni qaafubba gamunnigama gumaammate yaa dandiinanni. Ikkeennano kaayiinni heeshshote qadhanna loosu hoonge qara mala hasidhanno miinu mitiimmubba ikkite suffino. Sai diro jawiidi haaroo’mate kofatto laayiinki dooycho waay wonsho seewootenni gumulloommo dirootino. Waay wonsho hendoonni yannanni gumulantannokki gede kalqete deerri xiiwubba xaaddinonkeha ikkirono Itoophiyu qarru barri ooso ijaarshunnino, dippoloomasete ragaannino, woxu kaa’lono jawa sharro assatenni seewoote iillishshinonke. Sai diri gobbate gede mararsitanno ikkitubbano kalaqantino. Baalurino aleenni seeru gashshoote wolqatenni diigatenni Itophiya diigate halchitanno cancishaano lame tonne dirra ale Aliyye Itophiyira Yeedaalate balera heedhanni, gobbansa qaccenna danna agartanni keeshshitino Itophiyu Gobbate Gargarto aana hendoonnikki, mararsanno moromishshanna goofo gumultino.
Wole widoonni addi addi gobbanke kifilera millissanno hunote wolqubba ledo hunote mittimma kalaqatenni keeraanju qansootinna jajji aana bao, daramanna lubbote kakkalama iillitanna saino. Ikkollana gobbansa aayiirrinyinninna hee’ranni yekkeerantannokkiri Itophiyu qansooti gobbaydi diinanna giddo moromaasine mittimmate heddino Itophiya diigate sharre koshise kisamino diishsho gede “ho” yite ka”atenni gufisa dandiitino. Wo’mate gobbanke qaccera heedhanno daganke kakkalantanni techono gobbansa agartanni afantanno. Konnino korkaatinni heedhannonke mini loossa mereerinni gawajjantino qansootinkera assinanni hee’noonni mannoomoitte kaa’lo kaajjite suffanno gede, mininensanna jajjansa agurte darantino batinye daganke qaensa higganno assanna daganke rakke dawadhitanno assa kaajjite suffannoha ikkanno.
Ayirradu Dagate Riqiwaano Amaale Mini Songaafichi,
Ayirradu Federeeshiinete Amaale Mini Songaafichi,
Ayirraddu Dagate Riqiwaanonna Federeeshiinete Amaale Mini Miilla,
Ayirraddunna Ayirradda,
Sai sase soorrote diro keenatenninna aantete seeda yanna mixo hedote giddo woratenni 2014 baajeettete diri mootimmate qara illachi aantete jireenyira buusa karranniha ikkanno.
Miinju handaarinni gobbanke hala’lado miinja(maakiro ikkonoome) geisatenni hanafantino lopho badhera higgukkinni suffanno gede, loosu kaayyo halashshatenni hala’litino loosu hoonge ajjanno gede, waagu lexxa xeisatenni heeshshote qadha taaltanno gede, hattono kalaqamunna mannu kalaqanno qarrubbanni xaaddinonke mitiimmubba rahotenni taashshatenni duuchu handaari lopho buuxantanno gede mootimma illacha tugge loossanno.
Gobbankera lexxitanni daggino waagu lexxoranna heeshshote qadhara kaima ikkitino shiqotenna hasattote taala hoonge, xeena agadhine loonsanni baattote loosi amuraata, taalinokki daddalu amuraata, taashshatenni shiqonna hasatto taahshate illacha tunge loonsanni. Heeshshote qadha aanino garinni gargardhate womaashshunna fisikaale polise qorqorshi looso kaajjado illacha uynanni. Daddalu amuraate taashshate loosino konni diri illacha ikkanno.
Mootimmate eo 2014 baajeettete dirinni lee xibbe bixxille honse biiliiyoone birra iillishate mixo amandoonniha ikkanna konni mereerinnino 83 anga xibbunni ikkitanno eo qaraxunni gamba assate mixo amandoonni. 2014 baajeettete diro xaphooma shaqaxu gobbate gobbaydi daddalinni 5.25 biiliiyoone doolaare iillitanno mixo amandoonni.
Giwirinnu handaarinni 592 miliyoone kuntaala gidu laalcho mixo amandoonniha ikkanna diru dirunku kaaysamate aana noo haanju harumi atoomi leeltanno soorro afisiisanni noo gede batinyu sumuu yitanno. Daanno dirono haanju harumi budenke kaajjishatenni gobbanketi dubbu jiro kiiro lexxitanno assinanni.
Gobbate deerrinni shoolu diri giddo 20 biliyoone haqqe kaasate amandoommo mixo qineessatenni gobbankera kalaqamanni daayno bushshu hoshooshamme, moollete hala’lanna dubbu saada aja gargaratenni giwirinnu handaari latishsha jawaachishatenni, laalchonna laalchimma lossatenni sagalete wowenke buuxisiisa hasiissannonke.
Maanufaakicheringete handaari widoonni galo faafirikka laalchonna laalchimma woyyeessatenni hattono isilaanchimma noonsa haaruudde investimentubba goshooshatenni handaaru loosu kaayyo kalaqora qeecha fulanno gede loonsanni. Ledoteno istiraateejikaawe ikkitino gobbanni eanno laalchubba riqibbanno maanufaakicheringete gumma hala’litanno assinanni.
Gobbaydi daddali laalchubba batinyunni, isilaanchimmatenninna daachu daninni laashshanna gobbate giddo dureeyye maanufaakicheringete industire bocu boci handaarira hala’ladunni bobbakkanno gede injo kalaqatenni maanufaakicheringete industire xaphooma gobbate giddo laachira afidhino qeecha lossanna bocu boci handaari gobbate hegeraamu latishshinna haanju miinji latishshi mixo ledo qinaawinoha ikkanno.
Shiilo danunni, deerrunninna batinyimmatenni dikko shiqqanno assatenni gobbaydi soorro afi’ra lexxitanno gede kaajjine loonsanni. Gobbate giddo industirrara hasiissanno shiilo gobbate giddonni shiqqanno gedeno assinanni. Jawa shiilote jiro noo qarqarra gobboomu horonsa gottiima ikkitino shiilote kubbaaniyyuwa qarqara leeltanno adawu qarrubba taaltanno gede illacha tunge loonsanni. Handaarunni rossino mannu wolqa latishshi hala’ladunninna ikkadimmatenni heedhanno assinanni; budunna manaadda shiilo fushshitannorirano baxxino illacha uynanni.
Konistiraakishiinete industire gobboomu dhuka ijaarsatenni roore gobbate giddo hasatto gobbate giddo kubbaaniyyuwanni diwantanno assinanni. Konistiraakishiinete handaari hala’lado loosu kaayyo kalaqannoha ikkanno. Konistiraakishiinete ijaarshuwa isilaanchimmate, fulotenna yannate heewisamaanchimma woyyeessa hasiissanno.
Doogote safote latishshi waaxaminoha, taalonna iillo nooha assatenni quchummate latishshanna baadiyyete lopho jawaachishshanno millimillo quchumahonna baadiyyete irkisamaancho ikkino garinni loosu aana hosiisatenni quchumu miinji lophanno.
Quchumma ikkado mixonninna mereersinokki quchumu gashshootinni massagantanno assinanni. Quchummate baattotenna hee’nanni minna shiqonna gashshooti amuraati gumaamimma woyyeessatenni injiino gallanni qarqara kalanqanni. Konni gobbaannino quchummate sagalete wowenna amuraate halashshate, dancha gashshoote kaajjishanna quchummate miinju dhuka lossate loossa loonsanni.
Turizimete handaarinni afantanno eo lossate donu amadooshshinna agarooshshi loossa kaajjisha, handaaru owaatete aate akata woyyeessatenni galo iillote dargubba kaajjisha hasiissanno. Ledoteno haaruudde turizimete iilluwa lattanno assinanni.
“Gebeta Le Hager” /Xilte gobbate/ pirojekittenni hanafantino Gorgora, Woncinna Kooyshu daa”ataasinete iillo latishshubba mixote garinni loosinsa sufanno gede assinanni. Konni gobbaannino addi addi gobbanke kifillara noonke kalaqamu jironna daaete iillubba latisatenni eo abbitanno gede loonsanni. Baalunku qoqqowubba, zoonna, woraddanna quchumu gashshootta Addis Ababaho leeltino daaete iillo paarkubba latisanna dancha rosicho qarqara qarqaraho loosu aana hossara hasiisanno.
Addi addi gobbanke kifillara hanafantino gumulantinokki pirojekittubba konne diro gumulatenni dagate horora hossanno assinanni.
Anganni waay, shumate minna shiqo halashshatenni owaantete iillo afidhinokki daga horaameeyye assinanniha ikkanno. Co’itte kaabbichu tekinoolooje baadiyyete dagara iillitanno gede, isilaancho korreentete wolqate owaante shiqqanno gede illacha tunge loonsanni. Baxxeewo garinni sannate gungummetenna laalate bue ikkinohu jawu Abbaayyu waayinke sannate gaabbonni, daafurinni, kaajjillinna sharro gedensaanni taayxe diro caabbicho ikke Itophiyu daga tunsinchunni fushshate jeefote gufo aana afammeemmo.
Ayirraddu Dagate Riqiwaanonna Federeeshiinete Amaale Mini Miilla,
Sai diro Aliyye Itophiyira dirrate qaccenna danna agartanni keeshshino Aliyye Hajajo aana iillitino saalsiissanno gano hattono wolootta gobbanke qarqartora keeraano qansooti, dagatenna mootimmate uurrinshubba aana iillitanni sa’ino ganonna cancu assootta seeru, mooraalete balchoominkenna budinkenni gobbaanni ikkitinote.
Gimbetenninna bagadu sharronni woy keeraano cancishatenni afi’nanni biilloonyi konni gedensaanni Itophiyu baattora kalaqamannokkiha ikkinota anfara hasiisanno. Biilloonye uytannotino ikko ho’litannoti daga callate.
Ikkinohurano gobbanke polotinkenyootinna polotiku paartubba dimokiraasaawitte doogonni haranno doorshira calla beeqqatenni daga’nenna gobba’ne owaattinanni keeraancho heewote bare calla doodhitinanni gede qaagiissate baxeemma. Dimokiraasichu amanyootinni baalunku coy seeru woroonni callaati; hiitti hajono seeru fajjanno garinni calla gumulanta gadacho ikkanno.
Ikkinohurano xaphooma gobbanke daga seeru aliidimma aayiirrisatenninna aayiirrisiisatenni, qoossonna gadacho huwatatenni millissara hasiisanno. Gobbankera seeru aliidimma aanino garinni heedhannonna dimokiraasawimma ijaartanno gede baalunku qansichi qeechasi fulara hasiisanno. Baalunku mine ikkino Itophiyi seerunnino ikko gobbate aleenni ikkitino wolqa co’o heedhara dihasiisanno.
Doorshu dimokiraasaawe harinsho mereerinni mitte kifile ikkirono doorsha harisa calla seewoo di-ikkino. Konni daafira mootimmano ikkito xaphooma Itophiyu daga doorshu kawa mittimma loonseemmoti batinye mini loossa albankeenni agartannoha ikkinota huwante baalinke “mittu wodaninni malamme, mittu wodaninni hasaambe” seewoote gaarama hasiissannonke.
Gobbankera dirrate gobbate hee’ranna dagate mittimma qarru giddo tugganno hattono mitiimmate korkaata ikkite keeshshitino qarrubba gobboomitte sumiimmenni tidhantara hasiissanno.
Halchineemmo gobboomu sumiimme kalaqantanno gede cincaaleessimma, ammanama, malama, mittimma, hasaawunna yekkeerote amuraatinke kaajjisha hasiissannonke. Wole widoonni qole farconna xa’mamaanchimma kalaqa, gawajjantinore kiisa, dagoomitte farco abba hasiissanno. Gobboomu sumiimme harancho ikkitukkinni seeda yanna hasidhanno soorrote ha’rinsho ikkitinohura, gobbankera gobboomu sumiimme daggara xaphooma Itophiyu daga kaajjado kaa’lo assinammora hasiissanno.
Ayirraddunna aayirradda
Rosu handaarinni baalante rosu dirimmara baadiyyete, quchumaho, koo/tee, dagoomittenna miinju danna, mannimmate xe’nera, aamanshanna labbannori mittu badooshshino kalaqamikkinni baalunku qansichira taalo rosu iillo, isilaanchimma hasiisaanchimma buuxa hattono baalunku rosu dirimira baalunku qaaqquullinna wedelli wo’ma dhukansa horonsidhanno gede loonsanni. Konni gobbaannino rosu budi dikkote hasatto ledo harannoha ikkanno assinanni.
Dhibba gargadhate aana illachishino kaajjado fayyimmate bude ijaarsatenni dagaoomu fayyimma woyyeessa miinju lophora kaa’lo assitanno. Gargadha dandiinanni korkaattanni iillitanno amuwunna qaaqquullu reyoo ajishatenni, taraawannonna taraawannokki dhibbi korkaatinni daanno dhibbanna reyo gargadhanna ajisha, qansootu hedeweelcho fayyimmate jaddo agara, woradu soorro(tiransiformeshiine abbatenninna owaatamaano illachishinonna ammanaamaanchimma noo fayyimmate bude diriirsa hasiissanno.
Meentunna qaaqquullu agarooshshi bude kaajjishatenni baalu handaari keeraanchimmansa agarsiisanna qoossonsa aayiirrisiisa, meentonna wedella massagatenna murate aanchimmara taalo beeqqonna riqiwo heedhannonsa gede assinanniha ikkanno. Meentu, qaaqquullunna wedellu duuchu handaari beeqqonna horaameessimma lossate dagoomu laooshshu soorro hasiissannote. Ikkinohurano meentu, qaaqquullunna wedellu hajo miinjunna dagoomu handaarubba hanqafantanno assate taalo horaameessimmansa buuxisiisa hasiissanno.
Ayirradu Dagate Riqiwaano Amaale Mini Songaaficha,
Ayirradu Federeeshiinete Amaale Mini Songaaficha,
Ayirraddu Dagate Riqiwaanonna Federeeshiinete Amaale Mini Miilla,
Woshshatto Assinoonni’ne Wosinna,
Ayirraddunna Ayirradda,
Gobbanke Itophiyu seeda sanna mootimmase dhaggesenni wolambinatesenna gobboomu horose hiittee wolqarano saayiisse uyte diegentino. Hegeraamu aayiirrinyinna galati annuwinkeranna amuwinkera ikkona Itophiyu wolambinatu xawishsha ikkite heedhino; dhaggeno xawino kuulinni borreessite naandannase heedhanno. Mundeetenni borreessinoonni dhaggenni biirete kuulinni soorrantara didandiinanni. Itophiyu daga xaano ikko albira gobbanke wolambinatinna gobboomu horonni aay ledono diyekkerammeemmo.
Ikkinohurano gobbanke gobbaydi xaadooshshi polise massago Itophiyu wolambinate aayiirrisiissanno, gobboomu horonkenna aayiirrinyenke xeisannokki, gashshootu mittimmanna qacce dannanke agarsiisannoha ikke sufanno.
Itophiyu afantannohu Afiriku Buudi, Duumu Baari, Edeni Baari Hulfamanna qarqaru wolqaataamma gobbubba geeshshamme yannatenni yannate widira lexxitanni daggino. Kuri qarqarrara assinanni jajjabba ikkitubbanni Itophiyu xeertote heedhe la’annota ikka dinose. Ikkinohurano olluu gobbubba hattono qarqaru noo uurrinshubba ledo waaxamatenni qarqaraho Itophiyu gobboomu horo agarsiisate looso illachinshe loonsanni.
Olluu gobbubba ledo noonke xaadooshshi qarqarinkera hegeraamo keere, dagoomicha xaadooshshe, miinju xaadooshshenna gutu jireenya abbate dandiissiisanno injo qineessatenni loosu aana hosiinsanni. Afiriku Buudi daga mereero baalanka hanqaffino kaa’lammenna xaadooshshe kalaqate dandiissiisanno daga dagate bare(forum) kalanqanni.
Qarqarinkera noo olluu gobbubba ledo wogatenni, afuunni, aayiimmatenni, miinjunninna mittimmate lopho hasattonni kaajjado xaadooshshi noonke gede huwanteemmo. Konne hedote giddo woratennino olluu gobbubba balaxisiisino gobbaydi xaadooshshi polise suudinse millisate aana afammeemmo. Olluubbanke ledo noonke xaadooshshe gutu horaameessimma, seeru hanqafonninna roduuwimmatenni amadaminoha assinanni.
Danna taayiissanno kalaqamu jironke horaameessimma halammetenninna sumiimmetenni, gutu horaameessimma massago garinni taalo horaameessimmanke hedote giddo worino garinni loosu aana hosiinsanniha ikkanno. Jawiidi haaroo’mate kofattonke worridi du’namaano gobbubba gawajjannokki garinni hattono Itophiyu latate qoosso agarino garinni amandoonni mixo garinni qacce iillishate kaajjine loonseemmo. Wole widoonni Abbaayyu waay du’nama halamme hanafo kaajjishatenna lossate baalanta du’namaano gobbubba hanqafino hasaawunna malu bare aanino garinni loosu aana hossara hasiisanno.
Itophiyu harunsitanni noo qansicha illachishshino dippoloomaase gobba heedhanno Itophiyu ilamanna Itophiyawuyyaane gobbansa hajora noonsa beeqqo duushshino guma afisiissanni no. Itophiyu ilamanna Itophiyawuyyaane wo’ma hiitte kalqerano qoossonsanna horonsa aayiirrisanteenna heedha gede mamarinnino aleenni illacha uyne loonsanni afammanni; albiranno kaajje sufannoha ikkanno.
Wo’ma kalqera heedhanno Itophiyawuyyaane gobbansaha dancha su’ma ijaarsatenni, womaashshu latishshi halamaano ikkatenni, investimentenna turizime goshooshatenninna labbanno hajubba aana kaajjite beeqqatenni Itophiyu gobboomu horose aayiirrisiissannonna agarsiissannore ikkitanno.
Banxono gimbono wole gobba dinonke. Ikkinohurano tenne danchu su’minna macca gobbara Itophiyaho noonke doorshi dandaamme mittimma hee’ra callate. Amate godowi xoxxoraamoho yinanninte gede ama gobbanke Itophiyu ooso babbaxxinoommoreeti. Ninke mitte gobba ooso dandaammenna macciishshamme gibbo effi’ne, ofolline yekkeeramme, addi addi hedo millissanna fajjine coommitanno nkekkihano ikkiro macciishshate qixxaamboommore ikkine aanino gobboomu sumiimme kalaqanna kaajjisha balaxote loosonke assineemmo gede eegga yeemma.
Gumula’yara albaanni mittu fullahaanchi coy’rinore coy’ra baxeemma. “Hiittee jifono gedensaanni caabbichu no. Anganke utichunni qasante mundiitanni nooha ikkiro daraarchu mule no yaate” yaanno. Anino togo yeemma daraarchu mule no.
Jeefoteno haaro diro dagate riqiwaanonna federeeshiinete amaale mini miilla dancha loosunna seewoote sana ikka’nera halcho’ya xawisanni,
2014 M.D IFDR Dagate Riqiwaano Amaale Mini loosu sani faajjete hanafasi xawiseemma.
Galateemma.
Bakkalcho Wocawaaro 27, 2014 M.D Hamuse
