Qiddist Gezaheny
Xaa yannara gobbanke Itophiyu batinye mitiimma giddo afantanno. Yanna yannantenni qarru qarra qalanna gobbate keeraanchimmanna ga’labbote hajo huluullissannota ikkitino. Barru barrunkunni qansootu shettonna reyono batidhanni daggino; kiirotenni xawinse dandiinannikki kiiro noonsa qansooti qaensanni darantino. Konninnino hudetenna kallimmate aamantinori haammataho. Ledoteno gobbate giddo babbaxxino suudenna dana afi’rino poletiku qarri aana angansa wortannori gobbaydi gobbuwa wole xiiwo kalaqqanni afantanno.
Mitte gobba giddoydi qarrase umise tidha hasiissannase koyishshiweelo wole gobbuwa hajote cimimma e’’ansa hiittoo garinnino gara ikkitinokkita fullahaanonna poletiku tittiraano babbaxxitino yannara kultanni afantanno. Konni kaiminni tennenna albiidinke Wocawaaro 24/2014M. Dnni safantannoti haaro mootimma ledo amadantino hajubba aana albihu Ambo Yuniversitera Poletiku Sayinse rosiisaanchinna Xaa yannara Paarisete EHESSnni poletiku Sayinsenni doktireetete rosaanchi kalaa Geetaaneh Wuddinehu ledo Bakkalcho gaazeexi assino keeshsho qineessine aanino garinni niwaawete shiqinshoommo. Dancha nabbawate yanna halchinummo.
BAKKACHO:- Gobbate keeraanchimma ledo amadaminohunni gobba meexantanno woyte mootimma adhitanno qaafo aana gobbaydi gobbuwa angansa wortara assitanno wo’naalsha hiittoonni la’’atto?
Kalaa Geetaaneh:- Mereero e’’a woy anga wora yinanni coy aana harinsho babbaxxito ikkinnina tenne yannanni hiittoo garinnino mitte wolaphitinokki gobba aana wole gobba mereero e’’a hoola didandiinanni. Togoo mitiimma kalaqanteenna agurreenna qarru nookkihano mitte gobba aana wole gobba mereero e’’a baxxino garinni dila’nanni. Xaa hajo baxxitinota assannori gobbanke Itophiyu Honse agana kiirsiisino oli giddo afantanno. Poletiku mitiimma, luphiima mannimmate qoosso xiiwonna miinju gawajjo giddo afantanno. Kipho heedhu yaa hajote aana cimeessimma e’’annohu hee’rannoti xawoho. Ikkollana cimeessimma e’’a di hasiissanno yaa ikkikkinni cimeessimmansa hasiissannohu mageeshshi geeshshaati yaannohaati la’’a hasiissannohu. Cimimmansaha danchanna busha midaado, Cimeessimmansa suwashshimmanna dannansa sainokkita buuxa hasiissanno ikkinnina cimimma hoola didandiinanni. Konni daafira mannimmate qoosso xiiwo heedhuwanna kipho kalaqantuwa cimeessimma e’’a dandiitanno yaate.
Gobbankera kalaqamino qarrinni mannu lubbo ba’ino; batinye daga qaensanni darante qarraho aamantino; lowoti gobbate jiro gawajjantino; tini baala wole gobba cimimma e’anno gede gadachishshannote. Gobba doorsha harissino; tini hajono wole gobba cimeessimma hasidhannote. Kayinnilla afa hasiissannohu tini cimeessimma e’anno gobbuwa gobbate wolambinaate mageeshsha xiibbino yaannohaati. Konnirano kaayyo afidhannohu gobbate noo akati insara fano ikkironna injoo afidhurooti. Kuni ikkasira albaanni gobba umiseha giddoydi qarra umise tidha hoogasenniiti wolootu mereero e’e wole xiiwo kalaqqanni afantannohu.
Konni baalira furcho kalaqqinoti Honse aganna ale keeshshitino mimmitu kiphooti. Qeelaancho bandoonnikkiti, batinye daga gooffinoti, safote latishshuwa nookki gede assitinonna luphiima miinju gawajjo iillishshino kiphooti kuri baaluri kalaqamanno gede assitinoti.
Xa hiittoonni gargadha woy hoo’la dandiineemmo? Hoo’la dandiinummoro wole gobba cimeessimma xa noo deerrinni dihasiissanno. Konni daafira gobba konni alba amadde keeshshitinota luphiima kalqoomu sumiimme kalqoomu dagara assitino kaa’lo deantino ikkito woy suwashsho ikkitinokki cimeessimma leeltino.
BAKKALCHO:- Gobbaydi gobbuwa angansa worate wo’naalansa danchuno ikko bushu midaadi hee’rannonsata ammannannina; mittu poletiku xiinxallaanchi gede ate laooshshi maa lawanno? Gobbaydi gobbuwa cimimma hasiissanno yite hedatto?
Kalaa Geetaaneh:- Gobbaydi gobbuwa mereero e’’ansa lamenta afidhino. Lawishshaho; xaa yannara luphiima giddoydi mannimmate xiiwonna reyo mannu ooso aana iillitanni no; kuri la’nanni woyte wole gobbuwa cimimma hasiissanno. Ikkollana gobbaydi gobbuwa mereero e’’ansa dancha ikkitannohu kipho kalaqantanno woyte tirtannore ikka dandiiturooti. Cimimmansa wole qarra kalaqqannota ikka dihasiissanno. Hattono kiphote giddo noo bissa baalanta taalo la’annota ikka noose ikkinnina cimimma e’’ansa umisenni qarra afidhino yee dihedeemmo. Gobbuwa mereero a’e mannimmate qoosso xiiwono ikko qansootu reyo gatisatenna kipho tirate loossannoha ikkiro cimimmansa maassantinote yee adheemmo. Gurchunni mereero e’ino gobbuwa kipho tirantenni kipho seedissanno akata harunsitannoha ikkiro horontanni dihasiissanno. Hegeraamo keere kalaqate mageeshsha kaa’litannoreeti yaannoho qaru coyi.
BAKKALCHO:- Gobbaydiri baxxinohunni Ameerikunniri kaa’laano uurrinshuwa gobbate giddo kalaqantino kipho lame qoqqowubba massagaannota woy lame daga adawu wolqata assite la’’atenni mootimma la’anno hedo kayissanna macciishshinannina; togoo ikkito hiittoonni la’nanni?
Kalaa Geetaaneh:- Tini kipho hanaffu yannanni kayisse noo ikkito maati? Kipho kalaqantanno gede assiri maati? Awuroppu mittimmano ikkito Ameeriku Mootimma wolootuno Atlantiki gobbuwa roore yannara mittu dani hedooti noonsahu. Albaanni Ameeriku massaganno; wolootu badheenni harunsitannoreeti. Ameeriku hasatto maati? Hajote giddora hiittoonni e’ara dandiitu? Xiinxalla hasiissannohu kaimunniiti. Kiphote yanna seeddino; kiphote aana xiinxallo assinoonnihu konni garinniiti. Togoo kipho techo Itophiyaho calla kalaqantinota di ikkitino. Konni daafira techo kalqete lophinoommo yitanno gobbuwa hinaasu woy qeelama giwate hedo oli giddo afantanno.
Xa ninke gobbara kalaqantanno kipho hiittoonni tirate ha’nanni hee’noommo? kiphote giddo qaafo adhineemmori ninke callaatinso; tini kipho ola harissanni noo daga callatenni horontanni tidhantannota di-kkitino. Batinye gobbuwa mereero e’ino. Wolootu batinye hasidhanno bissa no. Konni daafira kuri hiittoonniiti hoo’la dandiinannihu yitanno hedo aana illacha tuga hasiissanno yee hedeemmo.
BAKKALCHO:- Gobba keeraanchimmasenna wolambinaatise aana angansa wortara hasidhanno gobbuwa aana adhitanni noo qaafo hiittoonni la’nanni?
Kalaa Geetaaneh:- Tenne hajo babbaxxino garinni la’’a dandiinanni. Umihunni togoo assoote gargadhate gobbate noose dippiloomaatooti jawa qeecha adha noonsa. Ogimma kaima assitino Dippiloomaase harunsa hasiissanno. Wole gobbuwa angansa worate deerra iillitinohu gobbate Dippiloomaatootu dhuki ajinoha ikkasinniiti. Miidiyubba lede gobbaydi hajo ministere loosaasine loosa hasiissannonsare kaajjillunni loossinokki
daafiraati jajjabbano ikkito shiimaadda gobbaydiri kaa’laano uurrinshuwa gobbate keeraanchimmanna wolambinaati aana hasidhu gede burraaqqannohu. Kaphu duduwino ikko babbaxxinori kalaqamanno woyte yekkeeramannohu hoogate foonqe; kalqoomu Miidiyiranna jajjabba uurrinshuwara sa’e noo halaale kalqete dagara xawissanno Dippiloomaatooti hattono gobbate babbaxxitino yekkeero harissanno bissa laanfeeti kore baalare kalaqqinoti. Gobba jajjabba Awuroppu gobbuwa ba’rera shiqqe yekkeeramate dhuki noonsa Dippiloomaatoota soyatenni taashsha dandiitanno hajooti.
Gobbate gede adha hasiissanno qaafo kayinni halaalu aana safantinota ikka noose. Qara qara hasaawa assinanni ba’re aana jawaata yekkeeramaano soyatenni togoo qarra tidha dandiitanno. Kalaqantino kipho kawiinni sa’ino cimimma abbitannotenkanni.
BAKKALCHO:- Sai gashshooti amanyooti giddo baxxinohunni Paarlaamu amanyooti giddo noo laanfe maati? haaro sanfanni mootimmanni maa agarranni yaatto?
Kalaa Geetaaneh:- Tayxeti mootimmate safo wole yannanni baxxino suude afidhinote. Korkaatuno, gobba afantanno akatinna poletiku millimmonni alba agadhitanno daga quqquxante agadhitannota di-ikkitino. Kuni umisi korkaata afi’rino. Xaa yannara hiikkonne manchono haaro uurrinsanni mootimmanni maa hasi’ratto yiniro gobba keere ikkitara yee qolannoti xawoho. Addanko boco ikkitanno gobbate kifilera adawunna keeru qarri noota xiinxallo leellishshanno. Konni daafira ani haaro mootimmanni agadheemmori umihunni gobba qaccetenni qaccete geeshsha keere ikkiteenna la’’ate; konnira mootimma keere qolate qixxaabbinota ikka noose; kuni haaro mootimmanni agarranni umikki mini loosooti.
Layinkiti miinju xiiwo gatisate. Olunni itaminohu gobbate miinji higa noosi. Olunni gawajjantannori olaho beeqqitinore calla di-ikkitino. Lawishshaho, kipho hanafamasera albaanni sagalete Zayte 270 Birraatinka; Lamalu agani gedensaanni 700 birra iillitino. Kuni baalu shota gede assine la’nannire di ikkino. Gobba olaho fushshitanno woxi wole widoonni miinju xiiwo giddora eessannoho. Wole agurreenna kuni oli wole miinju Abiyoote haa’re daannokki gede yaado no. Miinju qarri kalaqamiro poletikuno duqqara di-dandaanno; shota gede qolarano di dandaanno. Kalqoomunni rosicho adhinummoro Sudaanete Albeshiiri mootimma galchinori koreeti. Itophiyu daga sai 6nna 7 agani giddo kalaqaminore danchu garinni xiwansiissino. Xa noohu miinju akati kawiinni sa’’annoha ikkiro mootimmateno huluullote. Tenne aana sufo noo tiro abba noose.
Sayikkihunni gobboomu sumiimmeeti. Wole bissanni woyyaawino garinni lowo yawo nooseti motimmate. Wole gobbuwa cimimma kalaqantannohu mootimma loosa hasiissannosere loossukkinni gatturooti. Konni daafira keere qolate mootimma murcidhinota ikkituro danchaho.
Hasaawunni sa’’e gumunni leellino looso loosa hasiissanno. Kuri bissa ledo hasaawate mootimma waaga baatatenni Kalaqantanno gawajjo ajishateno ikko keere qolate dagate huluullono co’eessate wo’naalturo danchaho yee hedeemmo.
BAKKALCHO:- Konni alba Paarlaamu giddo leeltanno laanfe kalaqqino qarrubba ledantannokki gede haaro mootimmanni safamanno paarlaami hiittooha ikka noosi yite hedatto?
Kalaa Geetaaneh:- Paarlaamu giddo noo manchi garunni daga doortinosiha ikkironna dagate hasattora sharramate riqiwaminoha ikkiro paarlaamu giddo goxa hoogara dandaanno. Korkaatuno illachisi dagate xa’mo haa’re yekkeeramara shiqino ikkinnina goxate di ikkino. Konni alba paarlaamu giddo goxxanno mannooti addintanni daga riqibbe dagate hasattonna xa’mora yekkeeramate ofoltinoreeti yiniro huluullo kalaqantanno. Mittu riqiwino daga xa’monna hasattora yekkeeramate paarlaama eino manchi riqiwino daga hasattora paarlaamaho shiqe yekkeeramanno; fulanno seerinna wodho hattenne daga xa’mo mitto biso assidhe fultanno yaate.
Konni daafira Paarlaamu bissanni agarranniri umihunni doortinonsa daga horonna hasatto agarsiisate jawaatanna baqqi yitino yekkeeramaano ikkitanno gedenna gobbate woyyaabbinoti dagate riqiwamaano heedhannose gede agarranni.
BAKKALCHO:- Xaphoomu Ministrchi Dr Abiy Ahimedihu sa’u yannara hettisamaano paarte miilla haaro safantanno mootimmara Paarlaamu miilla giddo karsantannota qaale einona; tenne hedo hiittoonni laitto?
Kalaa Geetaaneh:- tini lowo geeshsha jawaachinshanni hedooti. Afriku gobbuwara togoo hedo lowontanni dirosantino. Baxxinohunni Paartete poletikinni baxxino garinni Mootimmate kaawinete miila assa dirosantinote. Xaphoomu Ministrchi eino qaali dancha hexxo aannoho. Kunino umi’ya garinni hasattote kipho ajishate
assinanni sharro leellishannoho. Tini harinsho mootimma woyyaabbino safo aana wortannota ikkitanno yee hedeemmo; jawaachishano hasiissanno hedooti. Doorshu aana batinye poletiku paartuwa Addis Ababu gobbaanni beeqqaano di ikkitino. Kuri paartuwa hajo shota gede assine la’’a dihasiissanno; wole poletiku yaaddooti.
Hettisamaano paarte miillara biilloonye aa dancha ikkiturono babbaxxitino gobbate qooxeessuwara noori poletiku paartuwa shota gede assine la’nannire di ikkitino. Mootimma kuri hasatto ma garinniiti wonsha dandiitannohu? tenne xa’mo dawara hasiissanno. Korkaatuno, aantete kuri paartuwa wole qarra kalaqansa digattannote. Poletiku kipho giddora e’’ate albaanni tenne bissara injoo kalaqa hasiissanno.
BAKKALCHO:- Konni alba batinye Paarlaamu miilla gumulante daggino hedo huurotenni kaajjishate sa’ino xiiwo kalaqqanna hattono yekkeerantanna dila’nanni; aantete yekkeerante hedotenni qeeltannorenna qeelantannore paarlaamu miilla kalaqate maa assa hasiissanno yaatto?
Kalaa Geetaaneh:- Paarlaamu ledo amadantanno hedo duuchuri ledo xaaddanno. Umihunni hakku dooramino manchi addintanni dagate riqiwamaancho ikkiro doortinosi daga hasatto wonshate jawaatinoha ikkanno. Kayinnilla paarte doortinosiha ikkiro soorro heedhara di dandiitanno. Paarlaamu hedo paartete aliidite; gobba riqibbannote. Togoo manchi Doortinosi daga riqiwannohura mootimmate murono adha hoogara dandaanno yaate. Paarlaama daanno woyte paartesi riqiwa hoogara dandaanno. Togoo paarlaama agadhineemmo.
Paarlaamaho yinannihu mitte hinge kalanqanniha di ikkino. Tenne harinsho doorshunni hananfe la’’a hasiissanno. Konni alba batinye paarlaamu miilla songote giddo goxxannohuno ikko hedote aana Lamenta anga kayissannohu addintanni dagate riqiwamaano ikkitinokkihuraati. Konni daafira safantanno mootimma halaalunniri dagate riqiwamaano afidhinote yine hexxo assineemmo. Halaalanya dagate riqiwamaano ikkitino miilla dagansa xa’mora garunni yekkeerantanno. Paarlaamu duucha woyte dhuka afidhino yinanni mannoota kaawinete widira massanno. Paarlaamu giddo gatannohu laafa manna calla ikkanno. Kuni rosichi uurra noosi. Mittu kaawine assinoonnisi manchi mitte hige kaawine ikki gedensaanni Paarlaamaho illacha dituganno. Mootoonsinoo nnisiha Ministerimmate looso loosanno ikkinnina doortinosi dagara loosa uurrisanno. Layinkimeeshsho Paarlaama huuccineennano didaanno. Konni daafira Paaarlaamaho murci’raanchimma heedhuro kaawine assitanno mannoota paarlaamu loosonsa xiiwannokki garinni loosiissuro danchaho.
BAKKALCHO:- Yannakki fajjite woshshattonke ayirrisse uurrinshanke geeshsha dagge oottonke hala’ladu xawishshira wodaninni galanteemmo.
Kalaa Geetaaneh:- Anino galateemmo.
Bakkalcho Wocawaaro 20, 2014
