Sewoo addi addi doogonni xawinsara dandiinanni. Mittu mittunku manchi hedonna laooshshi garinnino babbaxxitino tiro heedhannose. Sewoo mitootu jirotenni, mitootu su’ma fulatenni, mitootuno techo heddinowa iillatenninna mitootuno babbaxxino garinni xawissara dandiitanno. Sewoo jeefo diafidhino; sewoo yaa togooti yine xaphi assine kula dandiinanniha dilawanno’’e. Korkaatuno aleenni xawisate wo’nalummante gede mittu mittunku manchi laooshshinna hasatto garinni bikkantara dandiitannohura.
Tenne dagonni mitte yannara loosu hedeweelchonni xaadinoere beehamma’nera baxeemma. Hedeweelcho iillitinosi danonni mannimmasi aana luphiimanna lowontanni shagagiggiissanno gawajjo iillitinosi wedellichaati. Wedellichu lowo xaginaati gedensaanni lubbosi gatisa dandiinoonniha ikkirono goowi woro noo mannimmasi wo’munni wo’ma hasi’ri gede ikkite millisa didandiitanno. Qaafano ikko mittore amada didandaanno. Milli yaannohu mannu kaa’lonniiti; wedellimmate yannasinni wilcherete aana ofolle gati. Umisinni mittoreno gumula didandaanno. Goowi ale noo bisu kifilesi calla loossanno; qaru coyi konneeti.
Kuni wedellichi xagisi’ranno yannasi gudihu gedensaanni alba qajeelino seeru ogimmanni xaa yannara hee’ranno mine biiro fa’ne daga owaatanni afamanno; ledoteno umisi heeshsho kaima assatenni lame rosiissannotanna jawa sokka amaddino maxaaffa borreesse nabbawaanote iillishino. Wedellichu iillitinosi danonna xagisi’ri yannara saysi shetto daafira kayse hasaawanna macciishshihura techo lubbote gatasi addintanni dhaggeeffachishanno. Tenne yannara anino hasaawinke mereero ‘’Atera sewoote yaa mayyaate?’’ yee xa’moommasi xa’mora dawaranni’’ Anera sewoote yaa marre iillinanniwa ikkikkinni sa’nanni doogooti’’ yee xaggeeffachishinno’’.
Tenne xa’mo shiqishoommasihuno wedellimmate yannanni dodame duuchankare loosa dandaanno yannanni Wilcherete aana ofollinoha ikkirono ogimmasinni dagasi owaatanni afamasinninna hasaawisi giddoonnino haaro hexxo huwata’yanniiti. Tenne kaysoommahu sewoote tiro Manchu garinni hala’lado ikkase xawisateeti. Rosaanonniwa dangummoro mittu rosaanchi afi’rate hedino guma afi’rano wole sewoote doogooti. Baxxinohunni lowiidi rosu uurrinsha e’’atenna hakkiinni maassammanni woyte borreessiinsanni gumi kalaqanno hagiirre tenne doogonni saino baali hawanno yee dihedeemma.
Lowiidi rosu uurrinshanni xaphooma rosaanonni luphiima guma borreessiisanna boowe kaysa baxxinohunni koroonu fayya rosu aana jawa xiiwo kalaqqanni noo yannara mixo assi’re eino rosaanchira mitte sewoote hanafooti. Techoo sewoote gafinkennino tenne lamala giddo batinye Yuniversituwa rosaanonsa maassiissinoti qaangannita ikkitanna Ambo Yuniversitenni xaphooma rosaanonni luphiima guma borreessiisatenni boowe kaysino ba’lattote maassamaancho gaazeexinkenni haa’ne shinqoommo. Dancha nabbawate yanna!
Wedellichu Daanye Beeksiisa yaamamanno. Ilamasinna lophosi Galchimi Shewa zoone Take Kuttaayyu woradi giddooti. Dirisi rosoho iilli woyteno woradu giddo afantanno rosi minnara rosinoha ikkanna baadiyyete rosi minna ikkansanni rosoho hasiisanno uduunni garunni wo’minokki kulinonke. Konni gobbaanni anni’yanna ama’ya babbaxe hee’rannohura ama’ya callise lossitinno’’e yaanni lophosi gara shiimunni xawisanno. ‘’Ani lophoommohu baadiyyete ikkasinni hee’reemmo qooxeessira duucha woyte amate anga calla lophitino ooso jawa deerra iillitanno yine dihendanni. Buximano hattonni; hexxo mursiisannori bati’ranno. Ikkollana anjenni jawa deerra iillate hedanni lophoommo’’ yaanni anjesi yanna daafira kaysanno. Tenne yanna giddoonni ‘’ rosate wolqa ajjeenna roso uurrisummoro nafa gobba’ya olanto karsame owaateemmo ikkinnina bushawa diuweemmo yaanni umi’yara kuleemmo’’ yaannota hasaawinonke.
Wedellichu Daanye 2008M.Dnni HWHT gobba massagganni noo yannara poletiku millimmo korkaatinni Mitto diro Itophiyu Sumaale giddo usuru mine keeshshe fulinota kulannohu techoonkehu sewoote wosinchi; usuru mine keeshshi yannara illesi aana iilitinosi gawajjonni dhibbannosi daafira seeda yannara ofolle nabbawate qarramanno; 2009M.Dnni usuru mininni fulanni hee’re murino rosono sufanno.
Wedellichu Daanye Beeksiisihu konni gedensaanni rososi danchu garinni harunse lowiidi rosu uurrinsha e’nanniha dancha guma abbe Ambo Yuniversite e’’e Ikonomiksete rosu golinni rososi harunse jeefote luphiima guma borreessiise ba’lattote maassamaancho ikkino.
Wedellichu Daanye xawishshi garinni; aantete wedellicha ikka’yanni woyyaabbino e’’o abbanno looso loosa danddeemmoha ikkirono kayinnilla umi mixo’ya qajeeloommo rosinni aantete woyyaabbino ilama kalaqate. Ilama rosiisatenni gobbansa rosunninna egennotenni kaa’litannota qajeeltino qansoota kalaqate hasi’reemmo. Rosu uurrinsha yaa bilchaata manna kalanqanni industreeti. Tenne manna kalanqanni industre giddo karsame Itophiyaho qajeeltino ilama kalaqate hasi’reemmo. Xa gobbanke miinji aana jawa mitiimma ikke leellannohu gobbaydi poolise harunsate qarraati. Gobbankera hiittooti miinju poolise hasiissannoro seekkine huwante taashsha hasiissanno.
Lawishshaho; Keeniyaho loossanno poolise ninke gobbara loosa hooggara dandiitanno. Diilallote akatinni, dagoomittete budinnino ikko gashshootunni babbaxxinoommore ikkinoommohura xiinxallo assine miinju poolise soorra hasiissanno. ‘’Adam Smith’’ nna wolootu miinju sayinse fullahaano gobbansa akati ledo labbanno poolise kalaqqe gobbansa xa noo deerra iillishshino. Anino ikko wolootu konni handaari giddo rossino ogeeyye gobbankera kaa’litannota miinju polise kalanqe Itophiyu miinja woyyeessanna lossa agarantannonke yee hedeemmo.
Wedellichu Daanye Konni gobbaanni Gobba tenne yannanni noo akati ledo amadisiise wo’mante Itophiyu dagaranna baxxinohunni wedellaho sokkasi saysanni; gobbanke yanna baala ka’anno kiphonni olu giddora e’anni afantanno. Qarunni miinju qarri poletiku qarri widira soorramanna la’nanni hee’noommo. Massagaanono yawo adhite daga massagate ikkikkinni biilloonye amadateetilla illachinsa. HayleSillaase yannanni hanaffe Yanna yannatenni mootimma soorranto ikkinnina tiro didaggino; qarru balaxanna gobba lowo mitiimma giddora e’anni no. Konni daafira ninke techoo ilama poletikaho baycho aa agurre gobbate miinja soorratenna lossate kaajjine sharrama hasiissannonke.
Lophitino gobbuwa lawishshaho Ferensaye labbino gobba la’nummoro; massagaano huuccineennaati biilloonye amaddannohu. Qansootinsa miinju lopho aana illacha tugganno daafira poletika massaga dihasidhanno. Ninke gobbara kaynni xaa yannara babbaxxino mannu loosinonna kalaqamu danonni gobbanke miinji gawajjamanni ha’ranni no; daga kayinni biilloonye amadate calla hasidhanno. Ane hedo garinni kuni ikka dinosi.
Nooha loonse lossantenni nooha diinge wole kalaqate assinanni sharronni gobbate miinji lowo geeshsha gawajjamanni afamanno. Lawishshaho; Olunni batinye qajeeltinota mannu wolqa hoonganni hee’noommo. Wedella hoonganni hee’noommo. Poletiku korkaatinni gobba kaa’litannore Tigrayeteno ikko Oromonnire rossino wedella HWHTnna Oneg shene korkaatinni hoongoommo. Akkimalu mimmitu oli giddora e’nommo. ani saysate hasi’reemmo sokka Olanna canco agurre miinjanke lossate widira hingo; keere kalanqo yaate hasi’reemmo.
Ayirradda nabbawaano wedellichu Daanyenna iso labbino wolootu weddelli sokka macciishshatenni gobbate keere kalaqannonna addi addi korkaatinni gawajjamanni nooha gobbate miinja wirro kaysanno danchummate loosira kakka’’a gobba’ya hasiissanno’’e yaanno qansichiwiinni agarrannite. Qullaawa hedonni danchummate loosira ka’anno anguwa batidho keerunni.
Qiddist Gezaheny
Bakkalcho Wocawaaro 13, 2014 M.D Hamuse
