Yanna hawado ikkase ledo amadaminohunni haammatootinke qiida gargadhate mininke giddo kasale giidha rosantinote.
Ikkollana kayinni tini minenke iibbishi’rate woy wole horora horonsi’neemmo giira wiliile garunni qorowotenni amada hoongummoro hegere xisso ikkitinorira angoolete daafammenna wodanu xisso hattono reyoote geeshsha reqeccishshara dandiitannota fayyimmate mashalaqqe xawissanno. Lawishshu gederano babbaxxitino yannuwara gobbankera mine cuffe wiliile wiliishshidhanni goxxanno qansooti lubbamate woy giirate dano iillitannonsata kaysa dandiinanni.
Baadiyyeteno quchummate qoxeessira heedhanno daga tenne hawadi yannara qiidu bati’ranno daafira calla ikkikkinni heeshsho xiiwateno mitteenni roore woyteno hashshi yannara mine cufidhe bununninna shoyee badala kasaletenni durishi’ratenni boohaara rosantinota ikkitanna konne qiida gargadhate qarunni horonsidhannohuno kasalenna woloota wiliiltannore giirate haqqe wiliishshiratenni ikkase anfoonnite. Tenne yannarano qiida gargadhate ledo amadisiinse gumullannihu mittu assootino mine beeshshine cunfu ikkanna wiliile mininni gobbara fulate kaayyo nafa nookkiha gobbaydi diilallo woy Okisijiine minira eate kaayyo ajjinota ikkitanno daafira noonke doorshi mitto calla ikkanno-Hadhaabbino wiliile (Kaarbeni Mono’’okisayde) foo’la.
Togo yaa kayinni minenke beeshshine cunfe giidhine wiliishshi’neemmo yannara hee’noommo mini giddo noonketi mitte hadhaame keemikaale callate yaate- iseno Kaarbeni mono’’okisayde yinannite. Wole yaattonni minenke beeshshine cunfe hadhaabbino wiliilenni (Kaarbeni mono’’okisaydetenni) fugamme ofolla yaa manchi beetti lubbotenni heerate foolaannota Okisijiine hoonge hee’noommo yaa ikkitanna tini okisijiine e’e Kaarbeni mono’’okisaydete ledo karsante giiramatenni Kaarbeni Dayiokisayde kalaqqannokki gede assankenni kainohunni gawajjama gadachitannota ikkitanno.
Korkaatuno kalaqamunni Kaarbeni Mono’’okisayde shiima amado nooseta (0.03%) calla ikkitanna tinino baychu garinni babbaxxino bikkinni kalaqantara dandiitannoha ikkanna konni kalaqamunni noose bikkira aleenni ikkino bikkinni afantanno yannara gawajjonna dano woy fayyimmate mitiimma kalaqantanno; lawishshu gedera mine cunfe kasale giidhinanni woyte tonne ero (3%) alita ikkite leellitara dandiitannota fayyimmate mashalaqquwa xawissanno. Tenne yannara bisinke seella tenne hadhaame wiliile duqqa dandiitannokki daafira gawajjo iillitannonsa.
Wole yaattonni manchi beetti lubbotenni hee’ra dandaannohu garunni fooliiro calla ikkanna foolaa dandaannohuno Okisijiine giddora qole adhe tenne kalaqamunni shiima amado (0.03%) noose Kaarbeni Mono’’okisayde ledo giiranteenna tenne giirante Kaarbeni Dayiokisaydete widira soorrantinota gobbara qole foola dandii gedensoonni ikkasi fayyimmate mashalaqqe xawissanno daafiraati.
Ka’a woyte kayinni Okisijiine nookkiwa woy Kaarbeni Mono’’okisayde haammatteenna Okisijiine base hoogge ajjinowa tini harinsho guuttannokki daafira manchi beetti wo’ma fayyimmanni foo’la calla ikkikkinni hee’rano dandaanno yaa dihendannite.
Fayyimmate mashshalaqqe xawissanno garinni; kasalete wiliile woy Kaarbeni Mono’’okisayde illetenni leellannokkinna su’niillu noosikki hadhaamo foorarooti. Tini hadhaame wiliile kalaqantannohuno kasale woy haqqe woy zaytenna wolurichino wo’munni wo’ma giirame goofa hoogasinni ikkanna; haqqete kasale kaameelu wiliilenna sigaaru burqisate ragaanni qummeessinannireeti.
Kasale lendeenna tenne hadhaame wiliile bu’a ikkitinori wiliilete boosaalli, wayi iibbishaanchi, mini iibbishaanchi, sagale raisi’nanni boosaalli baalunku garunni amada hoongiro mitiimma abbitara dandiitanno.
Kasalete wiliile woy Kaarbeni Mono’’okisayde giddonkera qolle foo`lineemmo yannara suwashshunni mundeenke giddora eatenni duume mundee seele biso ikkitinotanna Okisijiine dukke babbaxxitino bisu kifillankewa tareessitanno Heemogilobiine ledo karsamatenni Kaarbeokisiheemogilobiini ikkitanno.
Togo ikkitu gedensoonni mundeenke Okisijiine duqqa uurrissanno; konninni kainohunni seellankenna seellanketi shiimmaadda kifilla gawajjantanno; reyitannono.
Kasalete wiliilenni woy Kaarbeni Mono’’okisaydetenni gawajjamanke leellishshanno malaatta:-
- Umu damuume
- Umo hawwu assanna xissa
- Gagasoho qasira
- Daafuru macciishshama
- Huluullama, raaqama woy amandanniri ba’’a
- Mittoricho hawa woy xunsate/ illachishatenna qaagate mitii’ma
- Godowu xisso
- Foolu hara’ma/ ta’’a
- Looqqi assa
- Tushshiisha
- Mitturichi aana illacha hooga
- Qaagate dandoo aja
- Umo hawa
Malaattatenna qorophote ledo amadaminohunni tini kasalete wiliile hadhanni dagganno xisso wole yannara tenne kaima assiratenni kalaqantinotanna marro ka’ara dandiitanno malaatta macciishshamme kalaqamate geeshsha iillishshara dandiitannota fayyimmate mashalaqquwa leellishshanno.
Hattino konni aleenni qummeessinoonni malaatta noowa heedheennanni tenne kasalete hadho wiliilenni woy Kaarbeni Mono’’okisaydetenni lowontanni (umosi hawate geeshsha) gawajjame xagishshu irkishshinnino ikkiro hurino manchi co’o yitinota hegere hurre afi’rino yaa didandiinanni. Lawishshu gedera diru giddo mitte yannara konni albaanni kasalete wiliile hadho dano woy gawajjo iillitusi yannara macciishshantinosi malaatta (hawate xisso (qaagate dandoo aja), shuma qorqodha hooga, bisu laanshaawa, rahe aaraawa—) marro macciishshamate hedeweelcho xaaddasira dandiitanno daafira qorowo assi’ra hasiissanno.
Kasalete woy kaarbeni mono’’oksayde gargadhinanni doogga:-
- Qara assine ayee kasaleno mini giddo giidhanna wiliihshshira amaallannikkita ikkitanna sagale raisi’rate hasi’nummoro mini gobbaanni assira hasiissannonke;
- Gobbaanni raisi’rate injaa hooginkero woy mini giddo raisi’ra gadachitannonkeha ikkiro kasale wo’munni wo’ma kashilteenna wiliile ba’’ase buunxummo gedensoonni minira eessanna hakko iso minu waalchuwa diilallote taraawora injiitanno deerrinni fanne horonsi’ranke buuxa hasiissannonke;
- Minira eessinoommo kasale worroommo boosaalli diilallo ikkadunni afi’ranno baycho ikka hasiissannosi;
- Baxxinohunni tenne kasalete wiliile woy hadhaabbino wiliile woy Kaarbeni Mono’’okisaydetenni roore yannanna jawaatte gawajjamate kaayyo noonsari qaaqquulle ikkansa deerrinni addi illacha qaaqquullu fayyimma aana tugatenni dandaami deerrinni qaaquullu noowiinni xeertisa hasiissanno.
- Ledotennino sigaara wiliishshitannori aananna wodanu xisso noonsari aana tenne hadhaame wiliilenni kalaqantanno xissora kaajjadunni reqeccishamatenna gawajjamate kaayyonsa jawa ikkase fayyimmate mashalaqqe xawissannoha ikkanna korkaatuno tini wiliile albisse amaddannohunna gawajjitannohu surre lendeenna duume mundeete doychonna tareesso looso loossanno bisinke kifilla ikkasinniiti.
- Hattono tenne kasalete horonsi’neemmo woyte mini gobbaanni giirre wiliilese gooffeenna minira eessa hasiissanno yiniha ikkirono togo yaa kayinni tini hadhaabbino wiliile giirate/ kashilu giddonni co’o yite gooffino yaa di’’ikkino; tini hadhaame wiliile ajjara dandiitanno ikkinnina mucuqqi yitannokki daafira mini giddo eessine horonsi’neemmo yanna baala hasiissanno diilallo e’anno gede minenke hala’ladunni fanne horonsi’ra hasiissanno.
Xagishshu doogga
Qarunni tenne kasalete hadhonni gawajjamino mancho xagisa dandiinannihu fayyimmate uurrinshawa jawaante iillishatenni Okisijiinete xagishshi owaante afi’ranno gede assatenni ikkanna
Demmellaash Demmeqe
Bakkalcho Maaja 3, 2017 M.D
