Wocawaaro lamu aana afammeemmo. 2016 M.D geegiissine 2017 M.D kuneeti mite lame yinanni hee`noommo. Ikkinohurano qixaawonke kifile sa“i baajeettete dirinni turizimete handaarinni borreessantino gumaamma loossa aana illacha assite diru illaallishsha assate baxxitino. Mashalaqqeno turizimete ministere istiraateejiikete kifile gaamo massagaancho ikkinohu kalaa Tewodiroos Derribew iillishinonke.
Itophiyu mootimma “Gobbate miinjira badhete miqichooti” yaatenni baddino onte handaarra mereerinni turizime mitte assitinno. Handaarunnino tantanote soorro assatenni hanafe haammata woyyeessubba assitino. Tuni muro turizimete handaarira wolapho uyitinotenna aantete harinsanni latishshu, egensiisatenna hattono daa“ataanote kiiro lossate dhuka leddannotano agarranni.
Haaro gede wogate handaarinni baxxite callichose ministerete loosu mini deerrinni tantanantinoti turizmete ministereno tenne yawo aliidimmatenni massagganno gede agarranni. Uurrinsha umose tantanatenni kayise gawalote latishshinni, dikkotenna egensiishshu, turizimete dipiloomaasenni, mashalaqqete islanchimmanni hattono labbino handaaru loossanna yawubbate aana loossa gumultanni keeshshitinota istiraateejiikete kifile gaamote massagaanchi kalaa Tewodiroos Derribew coyi`ranno. 2016 M.D kuri loossa gotti assitannoti gummaame gumulshubba borreessantinota xawisanno.
Itophiyu bayira gobbaati. Giddose haammata daganna dagooma hanqaffe amaddino kalaqamu, budu, dhaggetenna manchi beetti kaima ikkitinori goshooshote jirubba noose gobbaati. Konne balchooma kalqete egensiisatenni daa“ataano xiruurate loossa loosa hasiissanno. Baxxinohunni turizimete dipiloomaase gumulatenni gobbuwatenna dagate ledo xaadooshshe kaajjishate dandiissanno. Konni kaiminni gumu borreessamasi istiraateejiikete gaamo massagaanchi xawisanno.
Turizimete dipiloomaase
Qarunnino turizimete ministere jeefisami 2016 M.D turizimete dipiloomaasenni haammata loossa gumulantinota coyi`ranno. Turizimete xaadooshshubba gobbuwate, qasiisotenna kalqoomu ikkitubba ledo hattono dipiloomaasete xaadooshshubba kaajjishatenni turistete du`namme lossatenna su`ma gotti assate ragaanni danchu gumi borreessaminota huwachishanno.
Istiraateejiikete gaamo massagaanchi xawishshi garinni 2016 M.D Keeniyu, Ruwaandu, Wodiidi Afriki, Kuataari, Saudi Arebiyu, Chayinu, Xaaliyu, Turike, Jordaaninna wolootta gobbuwa ledo turizimete halamme kaajjishate dandiissanno loossa gumulantino. Kuri gobbuwa ledo turizime egensiisatenna dikkirate, dhuku gatamarshi, rosichu soorrishshinna turizimete investimente du`namme ragaanni halammetenni loosate dandiissanno sumiimmubba assinoonni.
Itophiyu BRICS gobbuwa miila ikkase harunse ellu aganira Ruusiyaho Moskote harinsoonni diru turizimete foreme amuraatinni beeqqo assinoonni yaannohu kalaa Tewodiroosi; ministirootu gambooshshinna turizimete luphiima loosu sooreeyye gaamo (Tourism Working Group) gambooshshe hattono daddalunni daddaloho halamme barubbanni duushshitanno beeqqo assinoonnita xawisanno. Albi turizimete burqisaano gobbuwara dikkote qeecha kaajjishate hattono haruudde turizimete dikkuwa halashshate dandiissannota gumaamma dikkiratenna egensiisate hayyo turizimete reqecco aana afamatenni gumulloonnita xawisanno. Konninnino kaajjadonna qinaabbinota su`mu gatamarshi loossa gumulloonnita coyi`ranno.
Kalaa Tewodiroosi xawishshi garinni; turizimete dipiloomaase gobbaanni 2016 M.D gumulantino loossa mereero turizimete mashalaqqete gashshooti woyyeesso la`inoti umihunni afantanno. Konninnino turizimete istaatistiikise amanyootenna mashalaqqete gashshootenna loosu hayyo woyyeessate hedatenni lame hinge turizimete illaallishshu xiinxallo (Survey) gumulloonnita huwachishanno. Kuni assooti handaaru mashalaqqetenni irkisamanno gedenna gobboomu miinjira baraasanno qeechi lophanno gede assanno yaanno.
Handaaru fullahaanonna ogeeyye batinye yanna kayissanno garinni addi addi handaaru uurrinshuwanni fultanno mashalaqqubba halaalaanchimma xe`annonsareeti. Konne harunseno fullahaanotenninna ogeeyyetenni xa`mo ka`anna macciishshinanni. Turizimete ministere istiraateejiikete gaamo massagaanchi kalaa Tewodiroos Derribewuhu tenne hajo la“inohunni sa“i baajeettete dirinni turiizimete mashalaqqe islanchimma woyyeessate ragaanni kalqoomu daa“ataano serivey (International Visitors’ Exit Survey) Jayiku (JICA) ledo assinoonni loosu xaadooshshinni gumulloonni. Qarunnino Boole kalqoomu erpoortera mashalaqqubba gobbayidi daa“ataanonni gamba assate looso geefinsoonnita huwachishanno. Mashalaqqubba qineessatenna tittirate looso harinsoonnitano xawisanno.
Mittimmanna halamme
Turizimete ministere loossanna yawubba ikkitinnori mereerinni halamme mittete. Konni kaiminni ministerete loosu mini turizimete godo`laano ledo mittimmanna halamme kalaqatenni dagate xaadooshshi loosu hayyonna gumaamimma woyyeessate babbaxxitino yawubba fulinota kalaa Tewodiroosi coyi`ranno. Konni kaiminni mootimmatenna hallanyu handaarinni hattono xaphooma turizimete godo`laano mereero noo xaadooshshe kaajjishate hedatenni turizimetenna hoteelete hajo la`anno bissa (Daa“atisiisaano uurrinshuwa, hoteelete maamarra, hoteelete ayidduwa, daa“atisiisaano ogeeyye ikkitino qineessaano) ledo lamala amaalammete barubba gumulantinota xawisanno. Konninnino islanchimma noose turizimete owaantenna turistootu hobbaate buuxisiisate noota duuchu gari wo`naalshubba qineessate turizimete ragaanni kalaqantino gutu sumimme ikkitinota huwachishanno.
Donu gatamarshi kalaqamu agarooshshi
Itophiyu kalaqamu, dhaggete, budu, donu, arkiyolojetenna labbino wolootta haammata goshooshote jirubba ayiddeeti. Baxxinohunni hundi donna hala`ladunni afantanno gobbuwa taalo gaamantanno. Manchi beetti ijaarshu hayyo dhaggenni jawa ikkitino jirubba amaddino. Kuri ijarshu donna mereerinni batinyu haammata dirra kiirsiissanni dagginoreeti. Donnate gobbaannino awuutishshanna agarooshshe xa`mitanno kalaqamu paarkubba, baattote ofollonna dubbu saada heedhanno qooxeessubba hala`ladunni afantanno.
Yannate keeshshonsanni kainohunni luphiima qoropho wo`mitino gatamarsha hasidhannoti haammata donna Itophiyu giddo afantanno. Kuri ijaarshu jirubba mereero Laalibelu, Jimmu Abbaajifaari umihunni ka`anno. kalaa Tewodiroosi Derribewu xawishshi garinni kuri donna agaratenna awuutate sa“i baajeettete dirinni gumaamo looso loonsoonni.
Loossate mereerinnino Ferensayete mootimma sufaancho Laalibelu pirojekitenna donu biilloonyi ledo qinaawatenni Laalibelu quchumi deerrase agartino budu/turizimete mereershi ijaarsha jeefisate aana no. Laalibelaho kincho kurkurre loonsoonni amma`note minnara sasenta gaamo daa“attote mereershubba mitteenni xaadissanno daa“ataanote injiitannore diggo doogganna buussa Ferensayete mootimma sufaancho Laalibelu pirojekitenna donu biilloonyi ledo qinaawatenni loonse owaante aana hanafino.
Wolu gatamarshunna latishshu loosi gumulaminohu Jimmu Abbaa Jifaari ikkinota Kalaa Tewodiroosi coyi`ranno. Konninnino Jimmu Abbaa Jifaari mootimmate mini noosi dheggete horo, addi mootimmate mini ijaarshi hayyonna mootimmate mini qooxeessira noo turistoota goshoosha dandiitanno haammata goshooshubba korkaatinni hoowe lattanno gedenna qooxeessu turizimete iillo ikkanno gede loossa gumulantanni noota coyi`ranno. Laalibelunna Jimmu Abbaa Jifaari mootimmate mini haaroonshinna latishshu loossa gobbaanni Konsote UNESCOte xawubba ijaarshi loossa ministerete loosu mininni, woshshamaano uurrinshuwa, qoqqowubbatenna latishshu halamaano uurrinshuwanni loosamasi coyi`ranno.
Wolu baajeettete dirinni (2016 M.D) gumulantino loossa mereerinni kalaqamu agarooshshi afamannota kalaa Tewodiroosi Derribewuhu coyi`ranno. Konninnino kalaqamu jiro agarooshshi ragaanni Sinqille Qorkuwa heedhannowa babbaxxitino uurrinshuwa ledo halamatenni wosinnate fooliishshora ikkitannota dagoomu hanqafaancho looje (Community Lodge), hayishshi`nanni minna, kaampiingete giraawundenna baraarshu uduunnuwa hirranni mereershi ijaarshi jeefisaminota huwachishanno. Sinqille gobbaanni Affaarete qoqqowira Ertaile gomooru- giira maala`lissannota kalaqamu leellisho la`nanni base aana daa“ataano giddatenna dirrate horoonsidhanno dirima gumulate aana hee`noonnita coyi`ranno.
Turizimete Investimente
Kalaa Tewodiroosi Derribewu ministerete loosu mini 2016 M.D gumaamo gumulsha leellishinno loossa mereerinni Turizimete investimente ikkitinota iillishinonke mashalaqqenni leellishanno. Qarunnino handaarunni injiitannota turizimete investimente loosu hayyubba kaajjishatenni, gumaame jawaachishate amanyoote diriirsatenninna investimentete mashalaqqubba islanchimmatenni iillado assatenni gobbayidinna gobba giddo dureeyye kiiro lossa saeno hallanyu handaari qeecha roorenkanni lossate looso loonsoonnita coyi`ranno.
Investimentete kaayyubba egensiisatenna qarrubba tirate foreme harinsoonni yiinohu istiraateejiikete gaamo massagaanchi; gobba giddo dureeyye handaarunni babbakkanno gede assate mixi`ne babbaxxitino turizimete investimente handaarranni 132 dureeyye sekitere karsamansa xawisanno. Hattono 16 dureeyye hoteelenna labbino owaantenni daddalu handaarra industire karsantinota coyi`ranno. Investimentete fajjo adhitinori (borreessantinori) 148 gobbayidinna gobba giddo dureeyye federaalete investimentete komishiinenna qoqqowu investimentete loosu minna noota coyi`ranno. Dureeyyete hasiissanno investimentete irkonna halamme assinoonninsatano xawisanno.
Kiiro mayyiitanno?
Kalaa Tewodiroosi xawisanno garinni; turizimete handaarinni suwashsho ikkitino 117 kumi 579 loosu kaayyubba kalaqantino. Konni mereerinni 47 kumi 32 uurrinshu loosi kaayyubba ikkitanna 70 kumi 547 qole yannate geeshshire ikkitinota xawisanno. 2016 M.D mitte miliyoone 148 kumi 50 gobbayidi daa“ataano Itophiya daa“attinota coyi`re handaarunni afi`nanniti gobbayidi soorro eono 4.3 biliyoone Ameeriku doolaare iillitinota kayisanno. Gobba giddo daa“ataano 40.7 miliyoone daa“ataano millissanno gede assinoonni. gobba giddo turizimete eonnino 65.12 biliyoone birre afi`noonnita coyi`rino.
2016 M.D gobba egensiisate barubba (Trade fairs, Expos & Road Shows) aana Ingiliizete, Jermenete, Ferensayete, Beljiyemete, Pakistaanenna Chayinaho harinsoonni lee daddalu leellushubba aana gumaame beeqqo assate dandiinoonnita huwachishinohu kalaa Tewodiroosi Derribewuhu; baajeettete diri giddo 28 kalqoomu ikkitubba Itophiyaho harisantinota kayisino.
Ledoteno kalqoomu turizimete jirubba badate (National Tourism Resource Mapping) millimmillo harisatenni Itophiyu nooseta cibbantino turizimete jirubba dana, bikkanna duuchimma linxetenni badatenni qinaabbino doogonni (Clustering) latisate dandiissitanno iillubbate latishshi pirogiraamubbanna pirojekitubba qixxeessine loosu aana hosiinsoonnitano huwachishino.
Sufote turizimete latishshi buuxora qaranna irkisaano safote latishshubba wo`mitanno gede assatenni turizimete iillubba halashshatenninna heewisamaanchimmansa lossatenni Itophiyu dooramaancho turizimete iillo ikkitanno gede dandiisate loonsanni hee`noonnita kayisannohu kalaa Tewodiroosi; konninnino honse turizimete iilluwara safote latishshi woyyeessubba assinoonninsata qixxaawonke kifilera xawisinonke.
Jeefoteno kalaa Tewodiroosi uyino mashalaqqenni xawisino garinni; viizu aamamishshinni hanafe daa“ataano Itophiya e`enna daa“ate higganno geeshsha noo turizimete balchoomi xaadooshshi giddo uyinanni owaantubba islanchimma woyyeessate, loosu hayyo yannoonsatenna owaantete lifinxe buuxisate dandiissannore hoteellate islanchimmatenna deerru aamamishshi wodho kaajjite loosu aana hosansanni deerru aamamishshi loosi hanafamino. Konninnino 64 turistete owaante uyitanno uurrinshuwa deerrunni gaamantino. 356 owaante uyitanno uurrinshuwara ikkadimmansa buunxe afamishsha uyinoonni.
Abbebech Maatewoos
Bakkalcho Wocawaaro 2, 2017 M.D
