Itophiyu turizimete loosira hossara dandiitanno batinye donna, maala`lissanno jiro, budubba, paarkuwa, dubbu saadanna labbino jiro ayiddeeti. Tenne turizimete jirubba mereerono 16 ajjannokkiri kalqoomu donimmmanni UNESCOte borreessantino.
Tenne turizimete jiro daa“atateno haammata gobbaydi turistooti dagganno. Muli yanna kawa qole gobbate giddo turistootino tenne turistete iilluwa hala`ladunni daa“ata hanaffino.
Gobba turizimete handaarinni nooseha cibbamino dhuka hedot giddo eessatenni mootimma handaara aantete gobbate miinju jiro taqa assite amaddino onte jajjabba handaarra mereero hanqafamanno gede assitinnosi. Mootimma konne assatenni callano di-uurrissino. Gobbate gobbaydinna gobba giddo daa“ataanonni daa“atantara dandiitanno haammata turistete iilluwa heedhurono, turistoota goshshooshshanno; keeshshonsa seedissanno yitinore haammata haruudde turistete iilluwa Addis Ababahonna babbaxxitino qoqqowu kifillara latisse loosu widira eessitino; latissannino afantanno.
Turistete iillo latishshubba hasiissannonsata qajeeltino mannu wolqa wonshate turizimete qajeelshi inistitiyutera uynanni qajeelshubba ledotenni yuniversitubbate, tekiniketenna ogimmate qajeelshi uurrinshuwarano mannu wolqa latishshi aana illachunni loonsanni hee`noonni.
Itophiyu turizimete qajeelshi inistitiyute mootimmatenni uyinoonni sokkuwa mereerinni rosunna qajeelshu qarahonna mittoho. Wolu xiinxallotenna buuxote, amaalate loosinna dagoomu owaanteeti. Rosunna qajeelshu loosinni rosaano uurrinshunni adhitanni rosiissannoha ikkanna, handaarunni qajeelshubba uytanno; buuxonna xiinxallubba harissanni mootimmatenni uynoonni sokkuwa gumultanni afantanno.
Inistitiyute diru dirunni xiinxallotenna buuxote songo harissanno. Tayxeno muli yanna giddo 13ki yannara tenne songo hanrinsoonni. Songo aana babbaxxitino fullahaanonni xiinxallonna qixxaawo assinoonniri shoole buuxote gumma shiqqinno.
Songote aana buuxinsoonninte gede; xiinxallotenna buuxote gumma mitte gobbanna dagoomu qarrubbara gari mala aate dandiissanno; rosunna qajeelshu amanyoote woyyeessateno jawu qeechi noonsa.
“Sufatto noose turizimenna hospitaaliti ijaara” yaanno adawarshinni harinsoonniti tini songono sufote turizime latishshi ijaarshi hajo hendanni woyte handaarunni assinanni buuxubba qeechi jawa ikkinota buuxinsoonni.
Songote aana afaminohu loosunna dandoote ministir dieeti dokiter Teshaale Berreecha xawisino garinni; buuxote looso bude assi`ra tekinolojenna loosu kaayyo kalaqate kaa`litanno. Buuxote loosi mitte ikkitino yannara assine agurranniha ikkikkinni, sokko woyyino deerrinni gumulate kaa`lannoha ikka noosi.
Turizimete qajeelshi inistitiyute layinki qaru dayirekiterchi kalaa Yittaaseb Siyyumihu yino garinni; inistitiyute turizimete handaarinni qarunni qajeelshubba, xiinxallotenna buuxote hattono tekinolojete reekko loossa loosantanno. Xiinxallotenna buuxote uurrinsha diru dirunni qixxeessitanno barenni xiinxallubba shiqqannoha ikkanna, tayxeno tenne bare aana shoole xiinxallubba doorante shiqqino.
Inistitiyute turizimete handaarinni hasiissannota mannu wolqa qajeelshitanni handaaru widira bobbaassannota buuxise; xaa yannarano inistitiyutetenni loosantanni noonna jeefisamate aana afantanno xiinxallo hee`rase layinki dayrekiterchi egensiisino. Tini xiinxallo handaaru mageeshsha mannu wolqa hasi`ranno? qjeelshu uurrinshuwanni mayi agaramanno? yaannohunni noo xe`ne wonshate dandiissanno wo`mante gobbara assinoonni xiinxallooti yiino.
Xiinxallotenna buuxote songonni donu agarooshshinna massago, donna afantanna qooxeessubba aana afantanno dagoomu kifilla noonsa horaameessimma, donnate assinanni agarooshshira dagoomu beeqqo hasiishshi, yanna xa`mitannoha turizimete handaarinni qajeeltino mannu wolqa shiqisha, turizimete jiro garunni egensiisa hattono ha`nura egennubba qajeelshu amanyooti giddora eessa yitanno hajubba songote aana xiinxallonsa shiqishshino fullahaano qarunni kayissino hedubbaati. Sufatto noose turizime hittoonni kalaqa dandiinanni? hajo la`anno bissa qeechi maa lawa noosi yaannohunni qixxaabbino xiinxallubba shiqqino tenne bare aana, inistitiyutetenni dukkisantino wosinnanna handaaru ogeeyye afantino.
Itophiyu halantino mootimmuwa rosu, sayinsetenna budu uurrinshara /UNESCO/ amammandannikkinna amammandanni donna yaannohunni 11 ikkitanno donna borreessiissino. Tenne donna borreessama kalqoomu deerrinni afantanno daa“ataano albihunni roore ikkino garinni gobbate giddora dagganno gede injaanno akata kalaqanno. Donnate ledo amadisiinse harinsanni xiinxallonna buuxo noose horono luphiimate.
Gobbanke turizimete industire giddo gobbaydirino ikko gobba giddo daa“ataano doorshansa assitannori diru giddo shiimate yinannikkita daa“ataanote kiiro dukkissanno turistete iilluwa ikkitino donna noota buuxisinoha ikkanna; seeda diro kiirsiisino doni noo gedeenni agarre keeshshiishanna massaga hasiissannota kulloonni.
Dona agarre keeshshiishatenna massagate ragaanni yawo dona massagara yawo uyinoonnisi bisiha calla ikka noosikkita xawinsoonniha ikkanna; donu afamanno qooxeessi dagooma lede qooxeessu gashshooti yawo adha hasiissannota barete aana shiqqino xiinxallonnino la`noonni. Afrikahono ikko gobbankera donna massagatenna agarre keeshshiishate xe`ne uurrinshuwate aana leeltannota xawinsoonniha ikkanna, konni korkaatinni babbaxxitino doogonni donnate aana gawajjo iillitanni noota buuxinsoonni.
Donna mayi korkaatinni gawajjantara dandiitanno yitanno xa`mubba amadisiisante ka`ino. Tennera uyinoonni dawaro mereerinnino dagate kiiro lexxo harunse dagoomu giddo lexxitanni daggino safote latishshi hasatto, quchumu ijaarshi yannara hasiissanno owaantubba lexxa labbinore kullanni. Tini owaantubba turistete iilluwaati yinanni dargubba giddo wonsha hasiissannore wonsha gadacho ikkitinota buuxinse, loossa donnate aana gawajjo iillitannokki garinni gumulama noonsatano xawinsoonni.
Wolu dona agaratenna keeshshiishate assinanni qorophonna harinsanni gatamarshubba qooxeessu dagoomi noosita ha`nura egenno horoonsi`ra hedote giddo eessinoha ikkanno gede assate hasiishshano buuxinsoonni; kuni ikkanno gede hajo la`anno bisi fajjo hasiissanno yitanno hedo ka`ino.
Barete aana buuxinsoonni garinni; dagoomu qarqarisira afamanno dona, qarqartote akata huwatate dandiissitannonna umisinni dona agarannoti dirra kiirsiissino egenno noosi. Kunne dhuka garunni horoonsi`rate hajo la`anno bisi dona agarate assanno millimillo giddo dagoomunniha annimmate macciishshamme huwatatenni dagoomu beeqqora waaga aa hasiissanno.
Dagooma illachishino turizimete latishshi wole barete aana ka`ino hasaawu hajooti. Togoohu turizimete latishshi baxxinohunni donu noo qooxeessira hee`ranno dagoomi dona agaranninna awuutanni donunni afi`ra hasiissannosi horo afi`ranno gede assa dandiissanno loosu hayyooti. Turizimete latishshi qooxeessu dagooma turizimetenni horaameessa assannoha ikkinnina hi`naancho xiiwo gashshannoha ikka dinosi.
Wole barete shiqqino xiinxallo ha`nura egenno aana illachishshinote. Itophiyu babbaxxitino hajubba aana ha`nura jiro batinyunni noose gobba ikkase gede turizimete handaarinnino hattonni ha`nura egennubba baraadhinote. Tenne jiro horoonsi`rate ragaanni kayinni baca looso diloonsoonni.
Ha`nura egennubba aana harinsoonni xiinxallono ha`nura egennubba horo tekiniketenna ogimmate rosi handaarinni hanaqafa hedote giddora eessitinote. Ha`nura egennubba aana xiinxallo assa hasiissino korkaata xiinxallote shiqishaanchi xawisanni yino garinni; turizimete handaarinni ha`nura egennora uynanni hee`noonni illachi woffiimaho. Turizimete qajeelshi inistitiyute labbino uurrinshuwanna wolootta turizimete industirera qajeeltino mannu walqa shiqishshanno qajeelshaano uurrinshuwa uytanno qajeelshu handaarra aana ha`nura egenno/ gobbate giddo sagale qixxeessinanni garanna labbinore/ eessa hoogansa lawishshu gede ka`ino.
Ha`nura egenno qajeelshu uurrinshuwa giddora e`anno gede assate baca wo`naalsha assa xa`manno yinohu shiqishaanchu; gumula kayinni dandiinannitaati egensiisinohu. Tini ha`nura egenno babbaxxitino dagoomu kifillara afantannore ikkansano buuxisatenni, tenne aana kaajjado xiinxallo assa hasiissannotano buuxisino.
Gobbate babbaxxino qooxeessira afantanno budillaancho sagallanna agattote aana xiinxallo assatenninna tenne ha`nura egenno aana umisehu rosu amanyooti qixxaawanno gede assatenni, egenno qajeelshu uurrinshuwa qajeelshu loosi aana eessatenni loonseemmero daddalu heewo aana garunni horaameeyye assitannotano buuxinsoonni. Ha`nura egenno aana qinaabbino xiinxallo assatenni dikkote aana kaajjado shiqishonna dikkote dhaaddo kalaqatenni horaameeyye ikka dandiinanni yinoonni.
Ha`nura egenno borreessa, loosu kaayyo kalaqa, qajeelshu maareekko qixxeessanna qajeelaano ha`nura egenno ledo egennantanno gede assa hasiissanno yitannota amaalete hedono uynoonni.
Qajeelshu inistitiyute tenne ha`nura egenno garunni xiinxallisiisatenni handaaru widira e`anno gede assate babbaxxitino budu sagalla aana sayinsitte ikkitino doogonni xiinxallo harisate aana afantannota xawinsoonniha ikkanna; konneno loosu kaayyo kalanqanni doogo assate qajeelshu giddora eessatenni aate dandiisanno gede assate loonsanni afammanni yinoonni.
Barete aana xawinsoonni garinni; 2016 baajeettete dirinni inistitiyute seette qoqqowubbaha budillaancho sagalla xiinxallate mixidhe sa`u honse aganna giddo onte qoqqowubbaha xiinxallitino. Xiinxallo assinoonni sagallano Silxe, Hadiyyu, Welayittunna Konsote budillaano sagallaati. Tenne xiinxallo assinoonnita budillaancho sagalla xiinxallote maareekko giddora eessatenni sagalla deerransa agartino hoteellara qixxaabbanno akata kalaqate mixi`ne loonsanni hee`noonni.
Barete aanano ha`nura egenno lainohunni budillaancho sagalla gobbaanni budinke giddo noota wosincho adhinanni amanyoote, uddi`rate, budenna sirba heda dukkisamaanotewiinni ka`inno hedooti.
Turizimete handaara roorenkanni lossatenna gobba hasidhanno horo afidhanno gede handaarunni bobbakkinoti owaante uytanno uurrinshuwa owaante uytanno gara deerrasi agarinoha assa, gobbate gede noo jirubba hasi`nanni bikkinni horoonsi`rate dandiissanno jirubba egensiisanna eo abbitanno gede assa hasiissannota buuxinsoonni.
Gobba turizimete jironni hasiissannose horo afidhanno gede assate loosantanno loossa handaarunniti hajo la`anno bissa gobbaydinni dagganno daa“ataano goshooshate assitanno wo`naalshinni qoteho gobbate giddo daa“ataano roore goshooshate loosa hasiissannotano kulloonni.
Barete aana turizimete handaari giddo xe`nete gede assine kayinsoonniri babbaxxitino qooxeessubbara leeltanno ga`labbote qarrubba, daa“ataano hadhara dandiitannonna turizimete jiro afantannonsa dargubbara safote latishshi wo`ma hooga, seeda diro kiirsiissino donnara assinanni agarooshshi woffi yaa qarru gede ka`anno ikkasi xawinsoonni.
Abbebech Maatewoos
Bakkalcho Maaja 4, 2016 M.D
