Xaphoomu ministirchi Abiy Ahimed (D/r) sa`u lamalara parlaamaho afamatenni miillatewiinni ka`ino keeru, miinju, poletiku, dagoomittenna dipilomaasete xa`mubbara dawaronna xawishsha uyno. Ninkeno xaphoomu ministirchi dawaronna xawishsha aanino garinni haa`ne shinqoommo.
Miinja
Umihunni ayirradu amaalete mini garunni huwatannonte gede konni dirinni, sa“i dirinni, hakkunni albaanno noo dirrara xaphoomu illachinke mannunni loosantinonna kalaqamu dano abbitino qarra qiissa dandiinummokkinni, wole qarra, wole dano, wole shetto iillishanna luphiima shetto giddooti hee`noommohu. Fayya, olu, muli yanna giddo ninke qasiisora xaadinohu duumu baari qooxeessira xaadino qarra lede kalqete miinja, kalqenniha daddalu millimillo luphiimu deerrinni yaachishino. Hatte yaaddono wo`ma doogonni qiiddinokkita, kalqete miinja jifanni noo akati leellanno.
Tini mulenna xeertote noo gawajjubbanna mitiimmubba ninkewa dagganno woyte, wo`mu dhukinkenni ninke ikkonomenna harinsho gufissara dandiisannonsa garinni gawajjo xaaddinonke. Taraawotenni, gobbayidi olinni calla ikkikkinni gobbate giddo xaaddinonketi mimmitu kipho kuri baalu ledame ikkonomete harinsho lowontanni jifannota, lowontanni daafursannota, mixi`noonniha, halchinoonniha cu`mirate lowontanni jawaata xa`manno sane ikkino.
Kalqete aana xaaddino jifonni ledote ninke ragi`noommo asali ledame wiinama hasiissannonke bikkinni rahate umisita ikkitino jifo magadantinonkeha ikkirono, jiffate giddonni kaayyo, bande fushshanna horonsi`rate harinsho, soorramino laooshshinni soorramino loosu amanyooti, soorrantino loosu hayyonna loosu bude harunsa dandaankenni lowontanni maala`lissannota ikkitino doogonni gumaamo dirooti sayinsoommohu.
Kalqenniha xaphooma akata, ninke akata, eonke, asalinke xiiwo huwantummohu gedensaanni mittu mittunkunni maakirote leellishaanchinni qole maati loonsoommohu yitanno xa`mora ikkado dawaro aate kaa`litanno.
Umihu la“a hasiisannonkehu e”onna fulonkeeti. Konni dirinni mootimma 529 biliyoone birri e”o gamba assate mixidhe sa`u 11 agannara 466 biliyoone birra woy 96 xibbuunni e”o gamba assinoonni. Konne sai diri ledo heewisiinseemmo woyte luphiima woyyaambe no yine adha dandiinanni. korkaatuno mixo ki`neno affininte gede bedeedantinota ikkasenni konni kaiminni seyoo shotu garinni dileeltanno.
Fulotenni la`nummoro qole 730 biliyoone birre fushshate mixi`ne 716 biliyoone birri fulo woy 98 xibbuunni fushshinoommo. Fulonkenna e”onke mereero nooti baajeettete xe`ne huluullissannota ikkitino doogonni la“ama noosehu baajeettete xe`ne abbitanno xiiwo noohuraati.
Sa`u dirrara Itophiyunniti baajeettete xe`ne ki`neno affininte gede GDP nni xibbuunni 4 angaati. Konne tayxe 2.5 xibbuunni heeshshi assa dandiinoonni. Kuni umisinni jawa gumaati; ikkolla ikkinnina 2.5 xibbuunni baajeettete xe`ne hiitte bu“enniiti wonshineemmohu yaannoha dawara hoongummoro umise ruukkimma noosehura woxu bue wolootta maakirote leellishaano huntara dandiitanno. Lawishshaho infileeshiine. Konnirano keeraatunniha ikkitino baajeettete xe`ne horoonso harunsate poolisenkenni xawo assine haaroonsote giddo la“amanno gede assate dandiinoonni.
Ninke e”o giddo noori qara qara qarrubba hiikkuriiti yitiniha ikkiro umihu kontirobaandete. Kontirobaande xaano Itophiyu ikkonomera qarraho. Culka lede haammata shaqaxubba seerimale ikkitino doogonni babbaxxitino gobbuwa widira fultanno. Layinkihu e”o raaqate. Ninke qeecha adhine mootimmate qeecha aa hasiissannanke babbaxxitino doogonni e”o raaqate rosichi leellanno; kunino ikkadu deerrinni e”o gamba assate noonke hasatto wonshi`neemmokki gede mitiimma ikkinonke.
Sayikkihu daddalu raaqamaati. Baxxinohunni eotenna fulote daddalubba aana leeltannoti daddalu raaqama Itophiyu shotu garinni gamba assite latishshase saga`late dandiissannose jiro burqisa dandiitanna tini qara qara korkaatta mootimmate gumulsiisate dhuki anje ledo ledante ikkadu garinni e”o gamba assate mitiimma ikkitinonke.
E”o gamba assate aana noohu qaru qarri mittu mittunku qansichi isi callu raaqasinni gobbate aana gawajjo di-iillishanno, wolootu baattanno yitanno ammana harunsitanno baca konni dani laooshshe irkissannorinni gobba gawajjantanno.
Gobbayidi dhaaddote investimente lainohunnino babbaxxitino odoote bu`ara macciishshitininte gede Itophiyu xaano soojjaatu Afrikira jawiidi gobbayidi investimente goshooshshanno gobbaati; tayxe sase biliyoone doolaare ale goshoosha dandiinoonni. Wolootta handaarra lede xaphoomunni 23 biliyoone doolaare ale burqisa dandiinoonni.
Eote laalchi kaiminni sase qara qara coyubba calla adhine la`no. Insano nadaaje, madaabaranna asalu baatooshsheeti. Nadaajete shoole biliyoone doolaare iillitannota dirunni fushshineemmo; harishshaho mitte biliyoone doolaare hattono asalu baatooshshira lame biliyoone doolaare illannoha fushshineemmo. Xaphooma tini sase coyubba dirunni 7 biliyoone doolaare geeshsha ittanno.
Nadaaje lainohunni hala`lado xiinxallo assate wo`naalloommo. Itophiyu giddo techo 1.5 miliyoone iillitanno kaameella no. Soorro daggu yannara noo kiiro ero ikkitino yaate. Hakka waro konni boco ikkitanno kaameella noonkanni; xa kaameellate kiiro erotenni lophitino.
Coyinke aana Itophiyunniti maakiro ikkonoome batinye xiinxallaanonni qarru noose yininte gede addaho miinjinke baca looso hasi’ranno. Konnira hala`ladda haaroonso loonsanni hee`noonni. Itophiyu 75 diri gedensaanni kalqetenni lamalki miinja kalaqanno gobbaati yitanniiti haammata xiinxallubba leellishshannohu. Luphiima hexxo luphiima ajuujaati leeltannohu. Hattenne ajuuja oosonke hee`ra dandiitanno gede kayinni ninke safo tuga agaratannonke.
womaashshu handaara adhinummoro baankuwa 17 tenkanni; techo 32 iillitino. Kiironsa lexxitino sinnansa 5 kume 400ti; techo erote aleenni lophite 12 kume 800 ale sinna fanantino. Iillonsa lophitino yaate.
Shoolkihu maakirotenni la`oommero horo noosihu lexxote; ninke miinja keenate mittu la“ama noosihu lexxote. lexxo olu gede soojjaatinni galchimi geeshsha gobbuwate deerrinni qara illacha ikkitino.
Mite mite gobbuwa 60 anga xibbuunni 200 anga xibbuu geeshsha lexxo lexxitinonsa. Xaano kawiinni fulate noo akati yaachishannoha ikkinota kullanni. Haammata gobbuwa hiiqqamme, haammata gobbuwa yaaddo, haammata gobbuwara shetto ikkinota huwata kaa`litanno. Baxxinohunni Itophiyaho calla ikkino qarra dikkino; xaphooma kalqete aana noo shetto gawajjitanni noo mittu maakirote buuxisaanchooti.
Gibrinna
Maatete jireenya adhino. Hananfummonkunni garunni lame diro diwo`minosi. Maatete jireenyi Itophiyaho lowo geeshsha kaa`lanno. maatete jireenya hananfe luphiima dhuka mucci assine horonsi`ra dandiinanni deerra iillinoommo.
Kuni lukkuwa batisate amanyooti xawo ikkitinokki fojo giddosi noosi. Paarenti yinanni caacurricho kalaqqanno giraand parent yinannihu qole hakkunni ale lowo geeshsha haammatino caacurre darsiisate kaa`lanno amanyooteeti. Hatti giraand paarente Afriku giddo dino. Itophiyu afi`rate assitanno wo`naalshi lowontanni cinca gudannohaati ikkanni noohu.
Malawu laalcho la`nummoro soorrote gedensaanni lamunna sasu diri kawa, dirunni 30 kumi yannaasinchu diishshote koshootinkanni jawa qeelle gede kullannihu; tayxe mitte miliyoone yannaasincho diishshote koshooti iillinohu. Lamala ero ale Itophiyunnihu malawu laalchi lophino. Ero dikkino lamala erooti lophinohu. Tini laalchubba lophitanni hadhuro hakko deerrinni daddalu amanyooti biddi yaanno woyte waagu ge`neno hatte doogonni dirritanni biddi yitanni hadhanno yine agarranni.
Mootimma laalchunni ledote luphiima irko assitino. Gobbaydinni e`anno sagale labbinori 10 biliyoone birri ale giwirete fooliishsho afidhe mootimma giwire hoogge e`anno gede assinoonni.
Sai diro tenne yannara Itophiyu waagu lexxo 30 anga xibbuunni noowiinni 23 anga xibbuunni heeshshi yitino. Konne guma baca gobbuwanna fayinaansete uurrinshuwa maala`litanno. Xa noo akatinni dandiinannikki yannara lamala anga xibbuunni ajisha`ne laalchu lophanni ha`riro loosu hayyo woyyeessitiniro daanno dirono hala`lado xeertinye hara dandiitinannina dancha hanafooti yitanno.
Arri irshinni niro lowo geeshsha maala`lisanno gumaati abbinoommohu. 3 miliyoone hekitaare meddi yitanno baatto qamadetenni dimboommo.
Tayxe 24 miliyoone hekitaare ale hawuurate mixo amandoonni. Soorro daggu yannara 14.7 miliyoone hekitaareetinkanni Itophiyu haawuurtannohu tayxe seyiinkero konni ale 10 miliyoone hekitaare baatto lendeemmo.
Itophiyu 35, 40 miliyoone hekitaare hawuura dandiitanno; noorunni baattose xagisa dandiituro, way noonsakki dargubba waa afira dandiituro, xaano jawu dhuki noose. Ikkolla ikkinnina 24,25 miliyoone hekitaare hawuura jawa lopho ikkitinohura ayirradu amaalete minino qeechasi fuliro heeshshote ooltonnino miinju lopho aanano luphiima soorro abbinammora dandiineemmo.
Qamadetenni ruuzetenni hananfoommo qaafubba kaajjisha hasiissanno. Xa Afrikaho Itophiyu bunu laalchinni umita ikkitino. Qamadete laalchinni umite. Saadatenni umite. Malawunni umite, gummanna ruuze, sha“e, aantanno lame dirrara loonseemmo loossanni hakkonne darga amada dandiitanno yitanno hedo no.
Baxxinohunni sha“enna ruuze bati`ranna lame dirra giddo laalchonke lossa dandiineemmo. Ruuze niro honse miliyoone, konni dirinni 37 miliyoone kuntaalaati laashshinoommohu. Amandoommo dirinnino mixi`neemmohu konne ero assateeti. Hakku kaajje sufiro baca doogonni heeshshote ooltonni noo xiiwo ajishanno.
Qidaametenna sambatu dikko niro 600 ikkitinoti xa kumunni sa`ino. Kunino anga ajino mannira lowontanni kaa`litanno doogo ikkitinohura togoo doogo harunsatenni heeshshote oolto shotisatenna buxanete heeshsho woyyeessate, buxima ajishate gobbankera hala`lado wo`naalsha assinoonni. gumuno jawaachishannoho.
Industire
Laashshaano industire handaara e`neemmo woyte industire lainohunni ka`ino xa`mo tayxe mittu lowo geeshsha seyinonke handaari hee`riro industirete. 10.1 anga xibbuunni lopho agarrannihu industirete sekiterenniiti. Kuni ikkino korkaati “Itophiyu laashshito” yitanno millimillonni 390 ali faafrikka laalcho hanafansanniiti. Konninni ledote Tigrayete 217 ikkitanno faafrikka laalcho hanaffino.
Kuni loosaasinchohono tiro noosi; gobbaydi dikkorano tiro noosi, eote laalcho riqiwateno tiro noosi. Lawishshaho niro siminto ajandahonkanni. Ijaarshu lophanni no. Simintote laalchi ajanni dayno. Tayxe albi simintote faafirikkara calla 30 anga xibbuunni laalchu lopho daggino. Ikkolla ikkinnina Lemi siminto yinannihu muli yanna giddo maassiinsannihunna looso hanafannohu simintote faafriki kaajjado hallanyu sekiterenninna mootimmate luphiima halammete irkonni loosaminoho.
Lemi simintote faafriki xa Itophiyu laashshitannoha; techo geeshsha laashshitannoha 50 anga xibbuunni laashshate dhuki noosi. Afrikahono jawiidi simintote faafrika ikkikkinni digatanno. Kuni aantanno boode agannara wo`mu garinni looso hanafannoho. Mootimma doorte anga wortinno industirra luphiimu deerrinni lopho leellishshanno gede kaa`lino.
Doogimaru latishshi ledo amadisiisame loonseemmo loossa giddo mittu ismaart layitete. Tini ismaarte layite caabbichunna biinfillu calla dikkino noosehu. Kaameeru C C Tiive hakkonni aaanaho amaddanno. Netwoorke ollahissanno. Albillicho halamme lophitanno woyte tiraafiikete ruukkimma mashalaqqe uytanno. Lowo geeshsha haammata horo noosi coye giddose amaddinote. Sheraateni hoteelenna sayinsete muziyemera badheenni noo darga loosummo woyte xibbuunni xibbe gobbaydinni abbisiinseeti loonsoommohu.
Itophiyu giddo elektiriikete biskileetenni, motor saykiletenni, awutomobilubbatenni haammata faabrikubba looso hanaffino. Baqqi assitanno coyibba siwiilu ledo amadisiisame Soosu, Ayren oori hajo, kaajjado industire ikkitinohura ledote looso xa`mannoha ikkirono hakku gobbaanni siwiilu loossa luphiimu deerrinni Itophiyu giddo woyyaambe abbitanni no. kuni gumi dayno korkaati inerjetenni, baattotenni, faynaansete shiqishonni, mite mite biirokiraasete qarrubba ajishatenni, system awutomeete assatenni, dikko hasatenni irko assate wo`naalsha assinoonnihuraati.
Tayxe industiretenni abbinoommota 10.1 anga xibbuunni lopho sufisiissanno doogonni boode dirra ha`ra dandiinummoro hendeemmo bikkinni sufatto noosi rahino miinju lopho borreessiisate kaa`lanno. Hakku ikkanno gede qole industirete paarkuwara hananfoommo harinsho ikkado ikkitinokkihura co`itte daddalu qasiiso hananfoommo.
Loosu kaayyo kalaqo
3.8 miliyoone ali dagara loosu kaayyo kalaqate dandiinoonni. 3.4 miliyoone mannira looso amadisiinsoommohu gobba giddo industirenni, maatete jireenyinni, doogote, doogimaru latishshi pirojektuwanniiti. Mitto mittonka kiirroommohu gobbayidi gobbara noohaati; gobba giddo nooha 17 anga xibbuunni murreeti.
Hayisseero gobbayidi gobbara 40 kume ikkannoha, sai diro kayinni uurrinshate widoonni sonkoonniti qaangannite. Tayxe kayinni 332 kumi daga seeru doogonni qajeelte, mamanna mageeshshi baatooshshinni qaxarantinoro afate dandiinanni doogonni sai dirinni erotenni lexxitino kiiro sonkara dandiinoonni. Tini kiiro mite mite woyyaambe assinummoro lophitara dandiitanno. Tini kiiro uminsa doogonni, dallaalunni hadhannore dileddanno; uurrinshu widoonni hadhannore callaati. Lowo geeshsha maala’lishannohunna hexxo aannohu haaru handaari kayinni BPO ti.
Itophiyu wedelli kowiicho ofolte Ameerikaho noo kubbaaniyira malaatisa dandiitanno gede, babbaxxino looso loosa dandiitanno wedelli kalaqamino. Tini kiiro xaggeeffachishanno garinni 60 kume iillitino. Tini uurrinsha gobba giddonna gobbayidinni hanafino looso kaajjishshe aananno diro woyyaawino guma afi’nammora dandiineemmota leellishanno coyi no. Tayxe kayinni loosu kalaqonni 3.8 miliyoone hiikkunni bikkaanchinni lowo geeshsha maala’lishanno gumaati. Konni garinni uurrinsha kaajjisha hasiissanno; lowo geeshsha dancha hanafooti.
Roso
Rosu hige hige kayisummonte gede; Itophiyu wedellu gobbaati; hanafote loonseemmo loosinni techo guma la’’a hoongummorono hosse galte oosonke hexxo noonsare, huuccidhannokkire, deerrinsanni la’’antannore ikkitanno yitanno hedonni mitootu ikkado mashalaqqe hooggunkero la’inanninte gede rosu hanafora sa’u dirrara 30 kumi ali rosi minna minantino; tenne kiiro wolewa shotunni diafi’neemmo. Ninke qeelle ikkitinohura dishottannonke. Mayraati KG aana loonseemmohu yinummoro, hakko loosa hoongummoro gedenso qarru no. KG loonsanni, uminna layinki dirima minnanni; rosaano gattannokki gede rosu minna hurbaate mageeshsha halashshinoommoro affinoonni? kuni mitoota badhera gatisannoha ikkannokki gede illiweelootu rosi mine, uminsanni daddalanno meentira “Ga’a Itophiya” yinanni uurrinsha , yitininte gede xaggeeffachishshannote.
Illiweelootu rosi mini Ameeriku rosi mine lendanna mittu jawiidi layini dirimi rosi mini islanchimmatenni iso di ikkanno. Ameeriku rosi mini, wolootuno hallanyu rosi minna calla ikkitukkinni mittenti Itophiyu Yuniversite ille afidhinokkiri rosi mini geeshshi islanchimma dinonsa. Yaaddonke hakko rossino rosaano Yuniversite e’anno woyte hiikkite heedhanno yitannote.
Rosiisaanote aganu baatooshshi mite mite qoqqowubba ledo amadisiinse kayinsoonnihu ayirradu amaalete mini wodanchara hasi’reemmohu; Itophiya Itophiya assitino qara heellicho mereerinni sase kayinsummoro, baatto loosidhe galtinori, olantonna rosiisaanote. Baatto loosidhe galtinori xa assinanni soorronni harishsha uyinanni, qasiiso yinanni waayi paampeno shiqinshanni heeshsho yanna yannatenni soorro leellishshanni afantanno. Olantonna rosiisaano kayinni Itophiyaho mundeensa aate gobbaanni xaa geeshsha noo akatinni Itophiyu ga’a oosonkenni la’neemmo yitanno hexxo gobbaanni duushshanno coye afidhe diegentino.
Ayeeno aleenni egennonsa, yannansa, lubbonsa kakkaltinore loosu handaarra ikkiturono ikkado baatooshshe afidhannokkireeti. rosiisaanonna olanto heellicho ikkite shiqqe rosiisa hooggoommero gobbate gede sufa dandiinanni ikka? yitanno xa’mo kayissanno.
ikkollana mite mite qoqqowubbara xaadanni noo qarra,amaalete mini aganu baatooshshi xa’mo ane xa’mannoe woyte xaggeeffachishannoe. korkaatuno federeeshiinete amaale mini fushshino mixo garinni ki’neno kaajjishshinanni baajeete callaati gashsha dandiinannihu. Qoqqowubba sodhino doogonni qoqqowo qoqqowo yitanno xa’mo kayissanna qoqqowubba qolte zoonna, zoonna qolte woradda woraddano kobra kobra yitanna hakkaanni qolle aganu baatooshshi dino yinanni. Tenne qoqqowu amaale mini qorqora noosi. Hasiisannonsaha uyinanninsa; ayi kaajjishanno? Federeeshiine kaajjishshinohu ki’ne kaajjishshinoonnihaati. Dikkonsa woyyeessanna uurrinshansa dhukinsa fajji bikkinni haaroonsa insa loosooti; kuni amaalete minira xawo lawannoe. Baalunku bikkisinni ikkinnina lawishshaho; Itophiyu mitte miliyoone rosiisaano nooseha ikkiro Sishelsino mitte miliyoone rosiisaano di yitanno; gobba ikkitino daafira. Hasiisannose bikkinniiti gumultannohu; baxxinohunni zoonenna worada yinanni tantano giddo qaccetenni qaccete geeshsha mitto dana ikkase qoqqowubba qorqora hasiissannonsa.
Fayyimma
Fayyimma lainohunni, fayyimma techono ga’anno qaranna illacha tungammora hasiissanno sektereeti. Ninke harinsho keeraancho ikkitino heeshshote hayyo kalaqate.
Koleeru horro gobbate giddo iillishshanno dano ajishate 10 Miliyoone kittiwaate uyinoonni. Tayxe dirinni 58 woraddara huffannate kittiwaate uyinoonni. Shekkeerete xissora haammata agoberra tuqinsoonni. Kuni calla ikkado ikkinokkihura gobbayidinni xagicho eessinanni Itophiyunnita xagichu hasatto wonsha dandiineemmokkihura xaa geeshsha gobbate giddo loosante hasattonke wonshitannore 8 anga xibbuunni 38 widira lossinoonni.
Gobba giddo noo laalchi 36 anga xibbuunni lophino; kuni jawa gumaati. Sa’u yannara kayisummonte gede gama xagga gobbara sonkeemmo. Ikkollana shiimate hala’la noose. Konniraati muli yannanni umi laashshaano reqeccote aana la’noommohu. Irkisanna jawaachisha hasiissanno. Itophiyu kalaqamunni jawa dhuka afidhino. 6 kumi ali kalaqamu haqqe noose. Konni giddonni lowo geeshsha jawa xagga fultara dandiitanno. Kuri haqqe horonsiratenni xaggate shiqishonke woyyeessate sharro assinanni.
Shiima aganna albaanni Bishoftu gargarooshshu hospitaale gatamarroonniti qaangannite. Xa kayinni Arbamincete hospitaale maassantinno; jajjabba hospitaallaati. Hallanyunnino Addis Ababaho minantanni afantanno hospitaalla shiima di ikkitino. Wodanu ledo amadaminohunni qooxeessaho wodanu qarri xaadinonsa daga xagisate dandiinanniti wole rodoo hospitaale danchu akati aana afantanno. woloottuno lowo geeshsha haammata hospitaalla no. Mite mite yannara hospitaale heedheennanni afa hoogateni yanna adhinanna mannu gawajjamanno. Dagate hiitto xissora mamira massinanniro rosiisa hasiissanno. Baalante xissora Xiqur Ambessanna Kooriyu hospitaale calla ikkikkinni dhibbaho ikkado xaginaate afi’nanni base bande owaatama dandiineemmo egenno kalaqi’nanni ha’nummoro Itophiyu fayyimmate sektere woyyaambe abbitanno yine hexxo assinanni.
Owaante
Turizime adhinummoro, tayxe diro gobba giddo turizime 37 miliyoone meddi yitino. Anfinite gede raga baalaho dagate ille tashshi assanno coye loonsanni ha’niro mannu boohaara, gangalata rosicho assi’ranni no. Kuni keerinke garunni buuxisamoommero gobba giddono ikko gobbaanni jawa dikko ikkitara dandiitanno yine agarranni.
Tenne lopho aananno diro sufisiisate woyi woyyeessate amandoommo baajeete 971 biliyoone birraati. Roore anga baajeete buxima ajishate, latishshu loossankera, dagoomittete hajubbankera mala ikkitanno gede qixxeessinoonnite. Tini baajeete ikkado di ikkitino; ikkollana baajeetete xe’ne xa amandoommohu aleenni ikkitara dihasi’noonni. Sa’u onte dirrara kalqoomu woxu uurrinsha (IMF) nna kalqoomu baanke ledo hala’lado hasaawa assinanni keeshshinoonni.
Xa kayinni noonke jiro bikkinni shiqqino baajeetenni ajayi ajeenna hasi’neemmore gumula dandiineemmo; jawa deerra iillishate haaroonsote ilalcha gumullummoro gummaa’ma dandiinanni. Kuni haaroonsote illachi Itophiya mittoonsinohu baxxinohunni asalu duhanose shaashshate widoonni mannu loosino guma taashshate widoonni luphiima qeechanna horo afidhanno.
Keere lainohunni
Itophiyu giddo gashshoote galshate wo’naalshi gumulaminohu mitte hige callaati; techo 50 diri albaanni. 50 diri gedensaanni batinye garihanna gariha ikkinokki wo’naalsha assinoonni; kayinnilla digumulamino. Xaano co’ontanni digumulamanno. Konni daafira ani amaala hasi’reemmohu yanna huntinoonte. Annuwinke gobbanna jajja billaallissinoonte; gallanni minna ruukkissinoonte; di ikkanno’nena.
Kiphotenni, olunni, shittimmatenni, mootimma galchatenni Itophiyu giddo biilloonye amada yaa biloonese tidhantino hinko gedeeti. Doyitannota ikkinnina reekkantannokki biloone diusurtanno. Marro marro togoo amaale uyineemmo woyte shota gede assite la’ino mannooti gedenso waaga baattanno.
Amaaru qoqqowira ka’ino hajora amma’no lendanna Amaarunna Oromiyu qoqqowubbara nooha qara qarra lamewa bande la’nara dandiinanni. Umihu “dubbo e’’i; dubbo e’’inohu bareedaho; dubbo e’’inohu biilloonye amadanno” yaanno piroppogaandaati. Konni piroppogaandi ayidde giira di ittannonsa; wiliile difuggannonsa; oosonsa dikisantanno; xeertote heedhe qeenfattanno.
Konni korkaatinni loossoommero gummaa’mitara dandiitannori batinyu wedelli bushu coyinni, kaphu piroppogaandinni adhantino. Kuni gatanno gede hinge hinge huuccinoommo. Ikkollana daga ammana xe’inonsa yinoonnihu mamooteno daga “ki’ne aleenni ninke anfoommo, ki’ne aleenni ninke massangeemmo, ninke hasaambeemmo. Ninke albi mootimma gede maaxammoommore ikkinummokkinni dagate giddo hee’nanni afammeemmo. Dagate daafira kula ikkikkinni ninke di ammanneemmo’ne” yiniro ninkenna ki’ne paartete gede ammanamate hasaawa dandiineemmo.
kayinnilla “laafa mootimma” yitine heddinanni mannootinna gaamo; mootimma laaffara hasidhuro nafa fajjitinoonte. Itophiyu diigamanno; laafa mootimma dihasiissannonke, diigannohu ba’’ete. Sudaane hiikkitanni nooro dila’inanni; diigama oosonkera dibaraassanno.
Usurantino mannoota lainohunni lame doogonni la’’a danchate. lawishshaho; konni paarlaaminni usuraminohu rodiinke, baalunku giwaanchu usuramannoha ikkiro, xa’minoehu mayra diusuramino? xa’maanchi’ya nafa ofolle xa’manni nooe. Ate konne ofoshshiishannohu, wole kayinni usursiisanno coyi hee’riro badooshshu no yaate. Badooshshu kayinni ani yooaancho di ikkoommo; jaddaaleessaho, hunaanchoho yaammora didaneemmo. Farcote amanyooti la’’enna buuxe yooo oona.
Amaaru qoqqowi keere ikka hoogiro, Oromiyu keere ikka hoogiro, Tigraye keere ikka hoogguro umi gawajjamaano ninkeeti. Itophiya jiroo’misa hasi’neemmo daafira diwo’mannonke yaate. Keere batinse banxeemmo. Ko’o baado noohu tini Ahadaawe mootimmaati; Amaaru mootimmaati yee kassasanni hosanno; ko baado noohu qole Oromote mootimmaati yee kassasanni hosanno. Tini Oromoteno Amaaru mootimmano di ikkitino; tini Itophiyu mootimmaati. Baalanka Itophiyu qansicha taalo baxxanno, taalo owaattanno mootimmaati. Mite borronkenni, mittu boolloonyinkenni, mittu hasaawinkenni, mittu loosinkenni mallaado diafi’nanni. Baalunku hakko ayyaaninni taalo ikkino. Ane calla yaannohu dikaa’lanno; gutunni gobbanke latinsoommoro, oosonkera dancha coye worroommoro woyyanno. Konni ayyaaninni ha’rate ammana bidhatto ikka hoogguerono amma’nono ikkituro umi ammana kalanqanni doogo hasaawaho.
Piritoriya lainohunni Piritpriyu budu soorro bisooti. Lowo geeshsha dancha qeeleeti. Piritoriyu korkaatinni olu uurrino. Mannu lubbo ba’’atenni uurritino. Madidhino daga xaginaate afidhanni afantanno. Babbadantino maate xaaddino; millisa dandiitannokki daga millisa hanaffino. Usurantinori tidhantino. Loosunni agawantinori looso amaddino. Caabbichu, baanke, ayyerete doogo, telekomunikeeshiine lowo geeshsha batinye loosu minna looso hanaffino. Kuni baalu qeellete. Tigrayete daga afidhino fooliishsho ninke fooliishshooti.
Sa’u yannara Tigrayetenni fultino daga ledo hasaambummo yannara lame qara coye kayisino. Mootimma safamase dancha coyeeti; owaante hanafano dancha coyeeti. Hananfoonni latishshi kaajjona. lawishshaho; Yuniversite adhinummoro nafa mageeshsha minantinoronna looso hanaffinoro tenne lamala giddo maassiissanna la’inoonniha ikkara dandaanno. Hiittenne Yuniversite gede xa’mo noonsa. Baajeete, gatamarshu xa’mo noonsa. Co’ontanni uurrisantenni looso hanafansa dancha coyeeti.
Mannihimmattete qoosso
Mannoomittete qoosso mainohunni mannoomittete qoosso , mannaho assinannihu qoossote agarooshshi xaphi assine la’nanni woyte tashshi yitanno qaaleeti. Ikkollana kuni qaali qaru tirote damattenni fule piletiku uduunnicho ikkanni no. Batinye afriku gobbuwa hembeelantannohu konni su’minniiti. Mannu ooso qoossora yekkeerama, mannu ooso ayirrisa sammi yine dagoomittete qoollara fulle hasaawa ikkikkinni woyyaawino mini hee’rannonsa gede, woyyaawino rosi mine rossanno gede, saga’litanno gede, ayirrisantino heeshsho heedhannonsa gede assate ikkinnina insa sagalenna mini daafira huluullammummokkinni tuqu xaadooshshira calla fulle coyira qoosso ikkitara didandiitanno.
Mannoomittete qoosso yinanni lallawi, uurrinsha, loosu harinsho buuxa hasiissanno. Ninke aganu baatooshshe baanteemmokkihu, wolootu wolquwa qaxarantinohu, wole bissara rippoorte assitanno uurrinsha Itophiyu giddo fajjinummoro mayi kalaqamara dandaannoro heda dandiitinanni.
Gargarooshshu techo kumunni kiirranni miillasi olantote yoo mine afantanno. Seerunna wodhote gobbaanni oppireeshiine loossinoonni yineenna usuru mine afantanno. Raafatunni yinannihu raafatunni IFDR olanto dishinanni. Qeelate ka’e raafatunni gooffu yinanni ikkinnina dishinanni. Hiittoo soro iillituro yawo adhine taashshineemmo. Hiitto assine daganke shineemmo? dagankenni ayeeti umosi shaannohu? Itophiyu gargarooshshu olanto yaa baalanko. ikkollana kalaqantino sorora base basente xaaddanno sorora woyyaawino akatoomi noonsa olanto noonkere ikkinummorono qarru kalaqamiro xa’mama noonke.
Itophiyu gargarooshshu olanto Tigrayete quchumma gawajjantanno garinni diloossino. kaphu duduwo agurtine ammana hoogginiro martine la’e; martine Meqele quchumma giddo Addigraatete quchummara ola hassine affiniro xa’me’’e daggine. Togo yaa mannu digawajjamino; soro dikalaqantino yaa di ikkino. Olu baalanka mararikkinni gawajjanno; soro noowa taashshinanni ha’ra hasiissanno.
Mussinna
Mooru baalaamoho. Mooraanchu manchi maano ikkiro waaga diafi’rino. umisirano ikko oosichisira baraasinoha dikkanno. Mooru shiiminna jawu dino; ba’’a noosi. Itophiyu giddo hananfanni hee’noonniti mooru harinsho hendeemmo hodhishsha gufissanno; dhibbaho. Olamme uurrinsammora hasiisanno; tini hedote. Konniraati sivil serviisete haaroonso, seeru woyyaambe, uurrinshuwate haaroonso yineemmohu taala hasiissanno hajubba noo daafiraati.
Ikkollana kuni paarlaami mussinna sharrammammora hasi’ranno ikka? hasidhinanni? Itophiyu daga mussinna sharrammammora hasidhanno? eewa yaa afuunni ikkikkinni loosunniiti. Lawishshaho muli yanna giddo jajja qolsiisate lallawi fulinonkanni. Itophiyu giddo shiimu manni lowo Biliyoone milli assannota buunxoommo. Kuni woxi bue maati harunsineemmo woyte woxu ayidde ikkite afantinori loosidhe galtinorenna biliyoone agurreenna miliyoone birra la’inokkireeti.
Amaalete mini wodanchara hasi’reemmori Itophiyu giddo noo mussinni hiittenne afriku gobbara noo mussinni ledo diheewisiinsanniho. Batinye afriku gobbuwara mittu paarlaamu miili aganu baatooshshi kowiicho heedhinoonni 20 manni aganu baatooshshe roorara dandaanno. Mite mite Afriku massagaano mitte lamala baatooshshinsa aneha diru baatooshshe iillara dandaanno.
Shiimu baatooshshinni daga’ne owaattinanni ki’nehu gedee looso loosanno manni lowo geeshsha rooranno coye adhanna taalo mootimmate mussinna yiniro konne taashshiinshe la’’a hasiissanno. Togo yaa 10 birrano ikko 1000 birra moortanno mannoota sharrama hoogate korkaata ikkara didandaanno. Wolqanke fajjitu bikkinni mooraano harunsine qaafo adha hasiissanno.
Mooru Itophiyu hadho ikkinota rosiisa hasiissannonke. Mooraho injaannokki gede loosu hayyo soorra hasiissannonke. Konniraati 600 ali amanyootenna hayyo kalanqoonnihu. Owaatamaanchunna owaataanchu xaadannokki gede assateeti. Konne taashshine ha’ra dandiinoommoro lowo geeshsha dancha lawannoe.
Pirojektuwa lainohunni
pirojektuwa jeefinsannihu harunsatenniiti. Gambooshshe ofolline, rippoortetenni, looso gumula didandiinanni. korkaatuno kaphu rippoorte mooru gede akkimale guma afidhino daafira harunso assa, mixonna loosu xaadansa la’’a hasiissanno.
Deerru deerrunku harunso assineemmohu hendoonni bikkinni loosu loosamasi buuxateeti. lawishshaho; doogimaru latishshi, Itophiyu daga wo’mantera, wo’mante Addis Ababu teesaanora gutu qeellenkeeti. Ille’nenni la’inoonninte gede maala’lishanno loosooti. Haammatu manni looso afi’rino. Lowo manni heeshshote hayyonsa soorrantino; daga fooliishshidhanno, darga baalaho haanjaricho la’anno heeshshote hayyo soorramate ikkito kalaqantino.
Konne looso lainohunni hanafote Addis Ababa diiga hananfummo yannara 38 quchumu kantiiboota gobboomu deerrinni abbine hiittoonni diinganni hee’noommoro, hiittoonni loosate hendoonniro hasaambe towaatinse sonkoommo. Wo’naaltinori, hanaffinori no. Xaano loosu jeefamanni noo daafira sasunna shoolu agani giddo loonsoommo loossa abbine daa’’atisiinseemmonsa. Kuni baalunku qarqarira rosicho ikke sufanno gede assate wo’naalleemmo.
Quchummate hanafantino loossa xiiwanna jawaachisha ikkinnina loonsoommo yite bero loosse sa’inore kultanni heedhara fajjinummoro loosu ba’’anno. Haaro ajuuja, haaro sharro, haaro looso la’’a hasi’neemmo. konni daafira hanafo danchate yine adha danchate.
Dippiloomaase
Ninke qacha illachinsheemmori, gutu latishshiranna lophooti hasi’neemmohu. lawishshaho; Sudaanete daga baxillu noonsa dagaati. gaance baxxannokki, marartanno, keere hasidhanno, qachansa baxxanno, halaale affino, batinye Itophiyu daga hanqaffino shaqqado dagaati.
Ikkollana baalunku manni taalo ikkinokkihura wole basera noo ola dudumbanna Sudaanete hajo deantino. Tenne yannara ninke Itophiyu daga uminke hajo gede la’ne mittu ragira irkisatenni ikkikkinni suwashsho ikkitino doogonninna sudaane mitte assitanno doogonni yawo adhine qeechanke fula hasiissannonke.
Qachu aana illachinsheemmore ikkanke huwachishate ninke widoonni lame coye kayise sa’’eemmo; umihu ninkenna HWHT mereero gaance hanaffu woyte sudaanete mootimma doogimale yekkeerammeemmo base amadde noonkanni; olantonke olaho fultu yannara. ninke qolle hatte base amada sa’’aatete looso ikkara dandaanno; hatto diassinoommo. olu yannara mitiimmansa aana togo diassinoommo; roduuwankeeti. Balaxxe mitiimmansa tidhanto yine cincatenni agarranni hee’noommonkanni. Kuni qachinkera noonke laooshshe leellishanno.
Layinkihu keeru yannara sudaanete elektirike sonkoommota affinoonni. Sudaanete mootimma sa’u lame dirrara baattara didandiitino; noo gaancenni; ninke techo geeshsha owaante diuurrinsoommo. Qarru yannara dimurreemmonsa. roduuwankeeti; horonsira noonsa; keeru yannara xa’mineemmonsa. Olliichimma keeru yannara calla di ikkitino. Qarrinke yannara kaa’litinonkeri riduuwu Sudaanete daga qarrantu woyte kayinni noonke dhukinni irkisa ikkinnina guficho ikka dinonke. Lamente wolquwanni wo’munni wo’ma mereersitino uurrinsha amande lamunku keerunni dagganno gede loonsanni keeshshinoommo. Xaano loonseemmohu hakko garinniiti. Qacha illachinshoommore ikkanke tenne doogonni huwata hasiissanno.
Somaaliya lainohunni Somaalete daga, Somaalete goda roore anga ninke giddo olliicho calla ikkitukkinni roduuwankeeti. Somaaliyu keerira reyinoommo; Somaaliyu mittimmara reyinoommo. Somaaliyaho noonke ayirrinye jireenyu hiittenne mootimmuwa aleenni leellishino.
kalqe hadhanni afantanno xeertinyinna ninke kawaanni ikkinanni hee’noommoti babbaxxitanno. Ninke loonse gundeemmokki baattoraati waadammeemmohu. Kalqe hadhanni noohu Maarsi aana hiittoonni latisa dandiineemmo yaannohu aanaati. Mootimmate gede ma assinanni hee’noommo? fullahaanonke ,wedellunna diyaspooru maa hedanni no yine xa’ma noonke. Sammi yine xixxiiwammummoro oosonke qarru giddo ubbanno. Xaanni hananfe safo tuga noonke. Gobbate wedelli Soofiya yinanni kankittenni dancha wo’naalsha assitino. Lowo wo’naalsha assa dandiitanno wedelli noota anfoommo. Ikkado irko assinannikkihura egennonsa hirtanno. Roobootikse techo shotate; ga’a kayinni ayirritanno. Itophiyu Robotekse assa hoogguro dino; olu mannunni di ikkino. Mitte gobba kankittese sokke ninke olammeemmohu maashinete ledooti. konni daafira olammanna guddankera dandiitanno. Olantanno kankuwa kalaqantanni afantanno. Kankoota hiittoonni horonsira noonkero egenno hooggunkero oosonke qarru giddo ubbanno.
Amaalete mini tenne hajo garunni la’’a hoogiro mittu qarri no. Qarruno teknolooje 10 nna 15 diri giddo mannu rosicho, mannu laooshshe soorritanno. Xa ninke assineemmo coyi baalu gumiweelo ikkanno. Techo Paaspoorte waaga afidhino; hakka woyte kayinni waagu dihee’rannose. Xa anga bilbili muxxe ikkino; hatte yannara kayinni wolurichinni riqiwamanno. Woxu reekko baxxino garinni gumulantanno. Xaa yannara nafa wo’naallanni hee’noonnihu mite mite yannaasincho minna giddo waalchoho e’nanni hee’neenna mittu mittunku manchi illete akeeki babbaxxanno daafira ille adhite manna baddanno. Mittu manchi hasi’rinno woxe hakka woyintenni akkawuntesi aaninni xeinsanni; hasaawu dino. Mittu manchi dikko ha’rikkinni mine hee’renni hira hidhanno. Woxe akkawuntesi aaninni xeinsanni. Tini hajubba techo ninke mitii’mineemmo hajubba zeero assitanno daafira mannu ooso hedonna laooshshi soorramanno. Huluullotenna qaxxarotenni fulle mittimmate daafira heda noonke. Oosonke hundinni hanaffe duuchankare affe dagganno gede assa noonke.
sayinsete muuziyeeme loonse lame diro wo’ma fano assinoommohu baatooshshunni ikkoommero mannu woxu korkaatinni e’’ate qarramannokki gedeeti. Nabbambanni mine mina noonke; sayinsete muuziyeeme gatamara noonke; ronsanni kifilla halashsha noonke; oosoke dureeyyete gede wo’mino coyinni heewisama hoogguro ninke gede jajjartannore ikka dinonsa. Qara egenno hasiissannonsa. coyinke aana mite mite gobbuwa mannu loosino huwanyootinni qara egenno fonqolaminokki manchi ministre di ikkanno, jeneraale di ikkanno, paarlaamaho miila ikkate heewisamanno woyte qarru xaadannosi. Qara egenno hooggusironna shiimaadda qajeelshuwa adha hoogiro hekko xaaddannosi. Korkaatuno huwanyootisi hakko bikkinni lopha noosi daafiraati.
Qaru coyi mootimmate goofimarchu dagate huuro ki’neeti. Ki’ne tenne hajo amaddine ninkeno amaaltinanni daga rosiissinanni hadhiniro oosonkera dancha coye tunge sa’neemmo qansoota ikkineemmo daafira konne eeggo yaanni tayxera shiqinshoommo baajeete ledote jiro afi’ne woyyeessinammo geeshsha amaalete mini kaajjishinkero hananfoommo doogonni hashshanna barra loonse e’noommo sheemaate gumulate hasiissanno sharro assineemmota xawisate baxeemmo galateemmo.
Bakkalcho Maaja 4, 2016 M.D
