Manchu beetti techo massaganno heeshshora kaima ikkannorichi hee’ranno. Togo yineemmo woyte amadino ogimmara, afamino hiikkunni handaarirano ikko massaganno heeshshote suudira mittu kaima ikkinosirichi hee’ranno yine hendanni. Woluri gateenna ba”osirano ikko seyoosira kaimanna kora ikkannorichi hee’ranno. Mitu mitu loosono ikko baxxitino ogimma maatetewinni ragi’ranno, mitoho kayinni qooxeessisira dagoomu giddo rosaminorichi kaima ikkannosi, mitu qooxeessasi la’’e mito looso kalaqanno, wolu kayinni mite hedeweelcho umisi kaayyo ledo xaadissannosi eramme xaaddannosi; konninnino heeshshote safo ikkitara dandiitanno yaate. Techoonkehu seyoote amado wosinchinkeno aleenni xawinsummo doorshi gobbaanni di ikkino. Techo iillino deerrira, heeshshosi aana daggino soorroranna gummaa’mara kaima ikkinosi looso hanafasi kori annisi faashsho harunsasi ikkinota kulinonke.
Wedellichu Derejje Ejjamohu ilame lophinohu Sidaamu qoqqowi Daalle woradi giddo Dagiya yinanni olliiraati. Uminna layinki dirimi rososino hakkonni ilamino qooxeessira afantanno rosi minnara rosino. Layinki diriminna qixxaawote roso Yirgaalamete quchumira afantanno jawiidi layinki diriminna qixxaawote rosi minnara doye harunsino. Jeefoteno Yirgaalamete quchumira afantanno Furra kolleejera qajeele umi digresi adhinota hasaawinonke.
Wedellichu Derejje digretenni maassaminoha ikkirono qajeelino handaarinni mootimmate looso hasi’ranni diba”ino woyi yannasi dihu’nino. Albano ikkiro rosanni hee’renni qoteho shiima shiima daddalo wo’naalannoha ikkasinni maassamihu gedensaanni hanafino daddalo kaajjishe sufinota kaysanno. Konninni wedellichu Derejje saada ce’enna loosidhe galtino maatenni fulinoha ikkasinni saadate ce’’atto hanafate hedanno; hede calla diagurino, hedosi loosu widira soorrino. Kunino 2012 M.D mitticho adde hidhe saadate ce’’atto mite yee hanafinota qaagannohu techoonkehu seyoote amado wosinchinke, shoolu diri gedensaanni xaa yannara saadate kiiro xaphoomunni 28 iillitinota xawisanno.
Qarunni saadate ce’’atto loosi giddora e’’anno gede kakkayisinosire xawisanni, ‘Anni’ya saadate daddalaanchooti; konninnino saadate daddali mageeshsha horaameessa assannoro la’’anni lophoommo” yaannohu wedellichu Derejje; konninni harunse isino saada ce’’atenni harancho yanna giddo mageeshsha horonsiraancho ikkara dandaannoro huwatatenni konne looso doorshasi assi’rinota coyi’ranno.
Saada ce’’anno manchira coyi baali shota di ikkino yaannohu techoonkehu seyoote amado wosinchi wedellichu Derejje; saadate xissamanna lubbama hattono wole saadate ledo amadantino mitiimmubba heedhannore ikkansa kulanno. Lawishshaho; mite yee hidhe hanafoommo mitticho addenni ledote hidhoommori lame saada xissotenni lubbantino. Kunino ani saadate amadooshshi daafira ikkado huwanyootenna egenno afi’ra hooga’yanni kalaqamino coye ikkasi dimaaxino. Ikkollana kalaqamino coyinni hexxo mudhikkinni mootimmatewinni liqoo adhe marro saada hidhe ce’’asi sufinota hasaawino. Loosu manchira hexxo mudha jawiidi diinaati; hexxo mudhine badhe hingikkinni jawaante loonsiro baalunkuri saeenna gedenso hagiirraamma ikkanna daafuru guma la’’a digattannote yaatenni hedosi woranno.
Wedellichu Derejje techo alba mite yee hanafi yanna gede callichosi di ikkino. Konni loosi giddo hee’renni maate kalaqi’re oosote anna ikkino; umisi aanano hedinoti miinju lophonna soorro daggino. Hee’ranno Yirgaalamete quchumi giddo hee’nanniha umisi mineno afi’rino; konninni ledote saadate ce’’attora hossannota wole baattono qoteho afi’rino; wolu wolurino hattoni. Heeshshosi, holgisi wo’maho. Halchino lopho techo isiwa daggino; daggannino afantanno.
Saadate ce’’attonni ledote Yirgaalamete quchumi giddo lame ado beenkanni mine fane loosanni afamanno. Konninni harunse techo umisinni sa’’e hundasiinni 11 wedellira uurrinshunnita loosu kaayyo kalaqino.
Saada kiirotenni hala’litanni hadhu bikkinni hasattonsa hakko bikkinni shiqisha doorshu nookki hajooti yaannohu wedellichu Derejje; baxxinohunni galtanno basenna saadate sagale qarunni kullannireeti. Yirgaalamete quchumi gashshooti assinoe irkonni ce’’attote base ruukko nooekkiha ikkirono saadate sagale afi’rate aana lowo geeshsha anje noota dimaaxino. Tenne hedeweelchonni quchumu gashshoote galatammora baxeemmo yiino. Konninnino qineessinoonniti saadate sagale qoqqowunni wolewa higge fulte hirantankunni kowiicho ninkeno afi’neemmo injoo mootimma kalaqqunkero danchaho yaanno.
Xaa yannara saadate sagalera wole doorsha horonsirate gadachameemmo daafira kalaqamu hayissonni gobbaanni ijaarratenni fulannoha qamadete fiqaaqa, furishkanna taaltinota saadate sagale labbinore horonsi’nanni hee’noommo yaanno.
Aleenni xawinse sa’nummonte gede hundasiinni uurrinshunniti loosu kaayyo kalaqantinonsa 11 wedellinni ledote 4 nna 5 ikkitannorira barru hoshsho loosu kaayyo kalaqantinonsata lede qummeessanno; xaa yannara xaphooma womaashshu dhuki 6 miliyoone iillinota kulinonke. Konninnino lowo geeshsha hagiirraamonna horonsiraancho ikkasi buuxisanno.
Wedellichu Derejje dagoomittete yawo fulatenna gobboomu woshshattora qeechasi fulate widoonni assanno beeqqo xawisanni; qooxeessisira babbaxxitino yannara umisinni qarrantinore kaa’lannotanna mundee aatenni yawo fulannota kayise; baxxinohunni sa’u yannara Aliyye gobbate kifilera kalaqamino qarra harunsine assinoonni woshshattonni woxunnino ikko saada aatenni qeechasi fulinota kayisino.
Jeefoteno wedellichu Derejje sokkasi sayisanni; tenne borro nabbabbanno baali, baxxinohunni wedellu affara hasi’reemmo coyi jaware afi’rate shiimurichinni hanafa dandiinannita qaagiissammora baxeemmo. Ani techo aleenni xawisummo miinja kalaqi’rammora dandoommohu mitticho addenni ka’eeti. Konni daafira wolootuno anente gede uminsannino ikko maatensa ledo ikkite maamarunnino gaamante mootimma injeessitanno liqoo adhite shiimurichinni hanaffe lowowa iillinannitanna rosa dancha ikkiturono rosa calla heeshsho soorritannokkita affe uminsa looso kalaqqe loosatenni maatetenna mootimmate duhano ikkatenni umonsa fushshituro danchaho yitanno amaale aanno.
Hattono maamarunni gaamante mootimma wedellaho loosu kaayyo kalaqora injeessitinnota woxu liqoo adhite loosu giddora e’uro harancho yanna giddo umonsa soorra dandiitanno. Hee’noommo yanna shiimaricho loonse mootimmate mine hee’ne afi’nanni horonni woyyaabbino e’’o afi’nannita ikkase qummeessannohu techoonkehu seyoote amado wosinchi; ga’a wolu iillinowa iilla dandiinannita affe wedellinke qajeeltino rosu handaarinni calla qaxaramate hasidhanni yannansa huntannokki gede amaalanno. Hattono addi addi shiimaadda lawanno loosi aana bobbakkuro harancho yanna giddo lowore afi’rate kaayyo noonsata qaagiissanno. Xaphoomunni looso kalanqe loosa harancho yanna giddo seeda hodhisiissannota huwachishinno.
Ninkeno tenne hedeweelchonni kayisate hasi’neemmo hedo, Sidaamu qoqqowi loosu hoongi mitiimma noonsa gobbate afantanno qoqqowubbanni mittonna balaxotenni kayinsanniha ikkasi addaho. Wedellu rosonsa babbaxxino deerrinni addi addi golinni qajeelte fultinoha ikkirono baxxinohunni mootimmate mine looso afi’rate kaayyo yanna yannatenni lowo geeshsha shaaltanninna ruukkitanni dagginotino maaxantinota di ikkitino. Konnira mayi woyyannoyya? yitannoti rosiisidhino maate lendanna baalunku manni xa’mo ikkitara dandiitanno. Looso afi’rate kaayyo ruukkitu bikkinni yanna yannantenni Yuniversituwatenna kolleejuwate maassante fultanno rosaano lexxitanna looso hooggino qansooti kiiro luphi yino deerrinni lexxitanni hadhanno. Konni daafira baalunku ragi ragisinni uurre wodancha hasiissanno. Mootimma wedellaho loosu kaayyo kalaqote hayyo halashshate istiraateeje kalaqa, rosaanono bilchaata rosaano ikkite woyaawino coyira umonsa qixxeessanna wo’naala, hattono qooxeessinsara noo doorsha la’’a loosu hoongi aana leeltanno mitiimma ajishshara dandiitanno yine hendanni hajubbaati. Konnira kayinni maatete irko qarunni hasiissannota ikkase qixxaawote golinni qaagiissinanni borronke kowiicho jeefinseemmo, keerunni.
Qiddist Gezzaheny
Bakkalcho Ella 13, 2016 M.D
