’Kalaqamunni biifado, Xaana yinanni Garbi nooseti, wayi Hindete Wuqiyaanoose gede maxinaamo ikkikkinni mannuno saadano aggara dandiitannoho; Giddosi qulxu’me lede batinye lubbuwa heedhanno; Yowolote Lamenna Sase sa’’aatera ha’nanniwa,shiima buicho ikkitukkinni jawunna hala’ladu wayi jiro nooseti’’ yaanni xaphoomu ministrchi Dokter Abiy Ahmedihu guwisinoseti Bahirdaare Afriku giddo doorantino yinanni quchumma giddonni mittete. Konni baalu guweenyira iillishinoseri giddose amaddino kalaqami, dhaggetenna mannu loosino jiro ikkaseeti xawisinohu.
Nugusu yannara hala’ladu ilaali aana loosamino “Beezaawit” yinanni gashshootu mini daafirano xaphoomu ministrchi kayisino. Isi yaatto garinni gashshootu mini afamanno base abbayi lagi du’namanno, haanjanna xaggeeffachishanno qooxeessa ikkasi illacha afi’rikkinni , biinfillisi horote aana hosikkinni maaxame 50 dirra kiirsiisino. Xaphoomu ministrchi xaggeeffatatenni xawisinohu Beeza gashshootu mini xa daa’ataano afi’rino. Konni gedensaanni cufamino gedeenni di ofollanno. Haanjimmasinninna kalaqamu biinfillisinni la’ne duumbannikki kalaqama horonsi’rate, daa’ataanoteno ikko wolootaho fooliishshote base ikke owaatanno gede, e’’ono abbanno gede Onte Beeddakko deerri hoteele gede ikke owaante aanno gede gumulloonnita xaphoomu ministrchi Dr Abiy Ahmedihu dagate riqiwamaano amaale mine 11ki uurrinshu gambooshshi aana afame Turizimete aana hala’lado xawishsha uyno. Togoore dhaggete base horote aana hosiisatenni horonsi’ra wole kalqete gobbuwara rosantinota ikkase coyi’rino.
Beezaawiti gashshootu minira woroonni afamanno Abbayi du’namanno bayicho 350 Meetire ali hala’linyi noosi buusa loonsanni hee’noonni. Buusu gobbayidinni ‘’Golden gets’’ nna ‘’Sanfransisko’’ yine woshshinanninna mannootu qaagiishshu foto ka’anno yaate gede ikkinota heewisiisatenni amaalete mini miillara xawisino. Shoolu, Ontunna Lewu xibbii dirra dhagge giddose amaddinota Xaanunni Gorgoru geeshsha noo Gedaammano /seeda yanna kiirsiissino Ortodoksete amma’no huuccatto minna/ xaaggeeffachishshannore ikkansa kulino.
Tenne maaxantino jiro luphiima woxu fulo hasiissukkinni shiima hedo kalaqatenninna annimmate qeecha adhite loossanno biissa heedhuro dikkote shiqqe afidhanno e’’o gobbate gattanno. Togo assate Bahir daare shiima geeshsha iille calla fa’na hasiissannose yino. Xaa yannara Xaana Gonderete ledo xaadisate harinshote aana hee’noonni.Togoo loossa daa’’ataano goshooshate calla ikkikkinni doorshu noota Yowolote hodhishsha owaattanno gedeno kaa’lo assitanno. Qooxeessaho afantannota mittoo’mitino dhaggenna kalaqamu jiro horonsi’rate ba’anno yanna hee’ra noosekkitaati xaphoomu ministrchi xawishshinni huwata dandiinannihu.
‘’Barra wo’ma coyi’re duuweemmokkihanna coyi’reno daafureemmokki dhagge kayisa dandeemmo’’ yinohu xaphoomu ministrchi; Wonci, Koysha, Gerealta, Awashi, Afarete, Gaambeellunna Baale qooxeessira noore daa’attote basenna dureeyye lawishshu gede asse kayisino.
Turizimete handaari aana kayinsoonni hedo kaima assine hasaawinsoommonsa ogeeyye mereerinni Donu Xiinxallonna Agarooshshi Biilloonyi Layinkihu Qaru Dayirekterchinna Dhaggete Xiinxallaanchi Kaa’laanchu Pirofeesere Abebaw Ayyaalewuhu mittoho. Isino turizimete daafira kayinsanni woyte sase qara qara hedo kayisanno; umiti daa’’atamanna hirama dandiitannoti kalaqamu jiro hee’rase woyi afantanno deerra la’’ate yaanno. Tenne widoonni Itophiyaho jawa maaxantino jiro noose; kalaqamu maaxantino jiro uyinonsari mereerinni Aliyye Ilaalla Parke mittete. Paarke daa’ataano goshooshatenni layinki deerra amaddanno. Konnira kalaqama jirote widira soorrate loosa hasiissanno. Waajjuullu kalaqamu uynonsa kaade daa’atote base assite horonsidhanni no; halantinori Arawete gobbuwa kalaqamu uynonsaha halallanna shaafa horonsidhino. Turizimete daafira hendeemmo woyte kalaqamu maa uynonke; hakkonne hiitto assine woxeho soorrino yaa hasiissanno.
Kaa’laanchu pirofeesrchi Abebawu layinki deerrinni kayisinohu dhaggete donnaati. Donu jiro egensiisateno ikko dikkote shiqishate loosi diloosamino yinanni deerrira afamanno. Seeda dhagge noonsare batinyu mereerinni gamu Xaanu Gedaame/seeda yanna kiirsiissino Ortodoksete amma’no huuccatto minna/, Aksumi, Laalibela, Xiya, Jimmu donna daa’’atote base ikkite e’’o abbitanno gede assate loonsoonni loosi shiimaho. Daa’’ataano keeshshitanno gede dandiisanno looso gumulate aanano togonni di loonsoonni. Lawishshaho; Addis Abebu quchuma adhinummoro daa’’ataano lame barrubbara keeshshiisha dandaanno dhuka afi’ranno gede assa hasiissanno. Xaa geeshsha assinoonni xiinxallo ikkado di ikkitino. Xa kayinni Mittimmate paarke/ Unity park/, Jaaloomunna Inxooxxo paarkuwa loosamansa hexxo uyitanno. Kuni kowiicho uurrannoha ikka dinosi. Tenne jiro loonse woxeho soorra mootimmate looso calla assine adha dinonke. Wole miinju handaarra gede dureeyye koyisatenni horonsi’raanchimma lossa hasiissanno. Muli yannanni hallanyunni hanafantinoti Xaayitu mereersha assate millimmo kayisa dandiinanni. Maxaaffa gamba assannohu Abdi yinanni manchi noonkanni; kuni manchi “Antikuwaryan” yinara dandiinanni deerrinni maxaaffa gamba assanno. Togoo manna jawaachishanna beeqqisiisatenni hasi’nannire afi’ra dandiinanni.
Sayikki deerrinni kayisinohu kayinni; budu donna daafiraati. Lawishshaho; Cuuatto, Fichee Cambalaalla,Irrecha labbinnori angate kinsannikki donna budu amadonsa agadhite suffannonna daa’’ataano goshooshshanno gede assate loosa dandiinanni.
Dayirekterchu xawishshi garinni ; xaano Itophiyu giddo batinye anfoonnikkitinna woxu e’’o abbisiissinokki jiro no. Mule nooha Ziwayenna Laanganno nafa garunni horote aana hosiisa di dandiinoonni. Lekkate harinshonni kalaqamu ledo keeshsha dandiinanni gangalataho hossanno base injiitinota assa daa’’ataano goshooshshanno base mereerinni mitte ikkitinotanna Ankobereno ko garinni horonsi’ra dandiinannita kayisino.
‘’Turizime’’ yinanni woyte wole tiro di afidhino; Jiro gamba assi’nanniwaati.; daa’’ataano dagganno gedenna woxensa fulo assitara hasi’niro Turizimete keeri qara ikkinota coyi’ranno. Kovid- 19te fayya labbinori yannate hajubba harinshotenni sa’anno. Daa’ataano yaaddo nookkiha mannimmansanna buqqeensa fooliishshiishidhe hadhanno gede, gobbate gedeno koyishshunni e’’o afi’rate keere halashsha qara ikkitinota rosiisino.
Xaa yannara Itophiyu giddo leellannohu keeru hoongi soorrote ledo amadaminoha ikkinoti anfoonnite. Koroonu dhibbino hattonni hendoonnikkiho. Kuri baalu gamba yee xaa yannara huuro nookkiha Turizimete handaara gawajjanni nooha ikkirono alba tini ikkitubba kalaqantinokki yannarano ikkiro tini jiro horote aana hossinokkiti higge higge ka’anno hajo ikkitinota kaa’laanchu Pirofeeserchi xawisanno. Gobbate gede safote latishshiranna wolootu industirrara illacha uyini yannara Turizime jawa investmente ikkitinota de’noonni. Konni aana la’noonnikkihu safote latishsha loosate hosanno woxe Turizimete industrenni afi’nannita heda hoogate.
Kaa’laanchu pirofeeserchi xawishshi garinni; turizime ogimmate ledono amadantanno. Handaara massagganno aliidi bissanni hanaffe eeli geeshsha noori handaarunni qajeeltinorenna dandoo noonsare ikka hasiissannonsa. Handaaru tantanono taala nose. Turizime handaara ikkitinota ammanni eega budunni fulte umisenni tantanama noose; lamewa hee’ra di hasiissannose.
Umiti Itophiyu Turizimete uurrinshaati. Wole widoonni budenna turizime yineenna ministerete deerrinni tantanantino. Ikkollana budu mitto coyeeti; turizime loosise dona agara woyi wolere ikkikkinni Industre halashshate. Jawa bayicho uyine umisenni loossanno gede assa hasiissanno. Budu kinsannihano kinsannikkihano; misileno, angate ogimmano, borrote dandoonna wolereno xaphi asse amadannoha ikkasinni budu ministere budunna ogimmate dandoo yine uurrisa hasiissanno. Wole gobbuwa rosichi konne leellishanno; tenne doogonni la’’a woyyitanno.
Handaaraho leeltanno foonqeno taaltanno gedeno ikko woyyaawino guma afi’nanni gede xiinxallotenni irkinse loosu gutunniha ikkanno gede assate widoonni handaaru ogeeyye assitino kaa’lo lainohunni kaa’laanchu pirofeeserchira shiqqino xa’mora dawaranni; donu agarooshshi biilloonye lame doogonni bande looso loonsoommo. Umihu 1992M.D fulino seera loosu mini uurrasinna uyinoonnisi biilloonye leellishanno lallawa hattono 2006 M.D fulinoha dona gobboomunna qoqqowu deerrinni gaamate, lallawa mittoonsate loosooti. Lamenka lallawa mitto assatenni ledote donu aana illachishino looso loonsoonni. Donu umosi dandiinoha hala’lado looso xa’manno. Wolu babbaxxino qooxeessira afamanno dona hasa mitto loosooti. Anfoonni dona qolle borreessinanni; tantannanni. Xiinxallono assinanni. Xaano qolle dona gamba assinanni; Aanteteno latinsanni. Latinse maareekkote mine worranni; wole yaattonni Turizimete injaanno gede assine worranni yaate.
Ikkollana kuni baalu loosi mittu biilloonyu loosu mini dhukinni calla gummamo ikkanno yine di hendanni. Biillonyeho gobbate aana noo dona iillate dandiisanno dhuki dinosi. Konni daafira baalunku qeechasi fulanno gede assate. Hasatenni latisate geeshsha noo harinshora qeecha uynoonni bissa fultanno gede kaa’la ikkinota Kaa’laanchu Pirofeeserchi xawisino.
Budunna Turizimete ministere Turizimete handaari amaalaanchi kalaa Ahmed Mehammedihu isi widoonni; Itophiyu kalqete dagara ikkitanno jiro afi’rinota xawisanno. Kalaa Ahimedi xawishshi garinni; kalaqamu uyno jiro ilamatenni bebbeenkiro duuchunku danira ikkitanno. Gobba xaa geeshsha Turizimete handaarinni horonsi’ra dandiitinokkihu safote latishshi wo’ma hoogatenni, handaara latisenna injeesse dikkote shiqisha hoogatenni, uurrinshu tantanonni, loosu harinsho diriirsa hoogate ledo amadamanno. Mootimma tennera dawaro uytannota e’’o gamba assate mixo qixxeessitanni afantanno.
Jiro gutunnita assine adhine latishshaho beeqqisiisateno ikko horonsi’rate assinanni sharro mayira ajju yitanno xa’mora kalaa Ahimedi uyino xawishshinni; kuni kalaqamannohu miinju amanyoote kalaqa dandiinannihu turizimetenni ikkinota huwata hoogatenniiti. Togoo foonqe taashshate albillitte turizimete ledo amadantino bare harisate hendoonni. Bare baalanka beeqqisiissinota ikkitanno gede assitanno daafira noo foonqe taaltanno yitanno ammana amandoonni. Xa gumullanni hee’noonni loossa sufo afidhanno gede latisate aana calla ikkikkinni uurrinshu tantano aana illacha tunge loosa hasiissanno. Tenne tonnu diri Turizime massagote mixo giddo amandoonni. Loosuno mittu manchiha calla ikkinokkita seekkine huwata hasiissanno.
“Waajjuullu kalaqamu uynonsa kaade daa’’atote injeessite horonsidhanni afantanno. Halantino Arawete gobbuwa kalaqamu uynonsa halallanna shaafa horonsidhino. Turizime hendeemmo woyte kalaqamu maa uynonke? hiitto assine woxeho soorrino? yaa hasiissanno.”
Qiddist Gezaheny
Ella 3 , 2013 M.D
