Itophiyu daga gobbate gede gutu seeranna gashshootu wodho fushshi’ne horonsi’rankera albaanni dagoominke budillaancho sufo garinni Dimokraase, farco, taalleenya, mittimma, araara, baxillenna mimmito irkisamanna w.k.l balchoommankenni ronsoommo; ragi’noommono. Budu balchoommanke qooxeessa qooxeessaho heedhanno daga mimmitinsa ledono ikko wolootu dagoomi ledo dancha xaadooshshe kalaqidhe heedhanno gede dandiissino.
Guddifecha, Moggaasa, unuunu anna (losso anna), illete anna, labbino balchoomma dagoomittete mittimmanna sufo agarsiisidhanno siiwooti. Itophiyu mittimmase agaranteenna konni deerrira iillitanno gede dandiissinoseri yanna yannantenni budillaanchu amanyootinna woganni seejjantino, annuwu amaalenna seejjo macciishshitannoti, dagoomu woganna bude ayirrissanno ilama kalaqantanno daafira ragidhino bude kaajjishshe sufisiissinno daafiraati.
Itophiyu daga budinke garinni geerranke ayirrinseemmo; kalaqaanchonke waajjineemmo; wosina adhineemmo; kaa’lammeemmo; araaranna keere banxeemmo; saala ikkino assoote, jifonna miico gimbeemmo. Tini be’ro noote, techono nootenna albillichono heedhanno dagoomu budillaanchu balchoominke uddisiisinonke jawa eltooti.
Techo woganna turizimete amadonkenni; illacha assinoommohu Hadiyyu daga budillaanchu balchoomi aanaati. Qarunni dagoomu keerenna araara dirrisate horonsi’rannohu budillaanchu amanyooti jawunna rimuxxitino gumulo noosiho. Ninke kayinni haammata budu balchoomma mereerinni mitto ikkinoha farcotenna araaru amannyoote la’’ate wo’naalleemmo. Konni garinni mannunna tajetenni afi’noommo mashalaqqe aanino garinni qixxaabbe niwaawete shiqqino.
‘’Geraad Gedil Gebrekidaan Qelbego’’ Hadiyyu budillaanchu amanyootinni ahaakkasinna awurrasinni dayino biilloonye amadanno gede dagoomu yawo uynosi annaati. ‘’Geraad Gedil’’ yaannohu ba’lattote su’ma ikkanna Hadiyyu daga yawo adhe massaganno manchira ayirrinyunni uynanni ayirrinyu su’maati. ‘’Geraad’’ ‘’Geru Ado’’ yitanno qaalla waaxonni afi’noonniha ikkanna; tirosino ‘’Ge’ino Ado’’ woyi ‘’Ikkado Mancho’’ yaate. ‘’Adil’’ yaa ‘’Farcote massagaancho’’ woyi ‘’Farcote Moote’’ yaate.
Geraad Gedil Gebrekidaan Qelbego konni qooxeessira 8ki kifile geeshsha rosino. Hatte yannara biilloonye amadinohu Dargete gashshooti maatesi aana jifonna miico iillishanno. Gama maatesi miilla reyitanno; annisino usuramanno; isi qaaqqimmasinni Addis Ababa daramate gadachamanno. Su’masi soorri’re Addis Ababaho Jeneraal Wingeeti qooxeessira fooliishshi’re layinki dirimi rososi rose jeefisihu gedensaanni shoolu diri geeshsha Tioloojete /Ayyaanaamo/ roso harunse Keeniyanna Ugaandaho doye ayyaanaame soqqansho soqqamino. Hakko hee’renni layinki digresi rosino.
Geraad Gedil Gebrekidaani coyi’ranni; Xaaliyu horro gedensaanni ahaakkasinna awurrasi massagganni keeshshitinohu budillaanchu amanyooti Atse Hayile Sillaasehunna hakkuyi kawa Dargete gashshootinni xiiwo kalanqeenna annunni beettoho sayinsanniti biilloonyu reekko annisiwa sa’ukkinni gattanno. Qooxeessu daga kayinni budillaanchu amanyooti sufanno gede Geraad Adil Gebrekidaani anni dagooma massagara hasidhanno. Isi kayinni addi addi korkaatinni dagoomitte yawo adhate umosi fajjikkinni gatanno.
IHADG gashshooti biilloonye amadihu gedensaanni budu balchoomira jawa darga aansa harunsite dagoomunnihu budu amanyooti wirro ka’’a hanafanno. Hadiyyu daga massagganni keeshshitino mannooti mereerinni dagooma massaganno mancho doorranni. Konni garinni Geraad Gedil Gebrekidaan Qelbago ahaakkasi dirra geeshsha sa’’anni dayino amanyoote sufisiisanno gede ‘’Ashen Geraadi’’ra shiqanno.
Doorshu amanyoote gumullihu gedensaanni ‘’Hebbo – Hebbo – Ashen Geraad’’ yine biilloonyesi lallambanni. Ontu diri gedensaanni kayinni wo’munku Itophiyira noori xaphooma Hadiyyu Geraadinna wolootu daganna dagoomi gobbate geerrinna biillootu afantinowa Addis Abebu quchumira ‘’Geraad Gedil’’ yaannoha ba’lattote su’ma uynanninsa. Techoo amadonni illacha assinoommohu Geraadu seeri dhaggetenni dayino garanna tantano aana ikkikkinni Hadiyu daga araarunna keere dirrisate horonsidhanno dagoomittetenna budu balchoomma aanaati.
Dirra kiirsiisinohu Geraadi dagoomunna budu amanyooti Hadiyyu ilama calla ikkikkinni wolootano hanqafanno. Dimokraasete, farcote, araaru, keerunna dadillu hattono hagiirru ikkitubba budu garinni gumulantanno gede assanno. Geraadi hundasiinni Onte tantano amadannoha ikkanna tantano eelinni alira qolle kiirranni woyte Mindaana, Moldaana, Suldaananna Gichidaana yinanni.
Dagoomu giddo kalaqantanno kipho woyi mitiimma jawimmansa bikkinni deerra deerranko tantanantino riqiwamaanonsanni la’’antanno gede assinanni. Maatete mereero kalaqantanno gaancenni hananfe xaphooma Hadiyu daga wolootu daganna dagoomi ledo kiphote giddora e’uro Geraadootu amaalte tiro uytanno.
Geraad Gedil Gebrekidaanihu yaatto garinni; Hadiyyu daga dimokraasete, farcote, keerunna wolootu dagoomittete hajubba 500 diri albaanni hananfe budu amanyootinni gumultanni heedhino dagaati. Hadiyyu insa ledo heedhannore woloota daganna dagoomano uminsa budinni hanqaffe amaddanno. Budu garinni mimmitu unuuna qannanni. Mimmitu unuuna qaninohu Hadiyyu daga gobbaanni noo manchi roddoote woyi roduu gedenna Hadiyyu daga miili gede assine la’nanni.
Lawishshaho; Hadiyyu daganni lee gosa woyi sirchu damatte heedhanno. Wole daga ilama ikkitinori daga base dagge hee’ra hanaffuro Hadiyyu tenne daga lamalki gosa gede asse adhino ikkinnina dixiiwinonsa yaanno Geraad Gedil Gebrekidaani. Unuuna qante Hadiyyu daga budinna woga garinni heedhanni no. Maassote aana lamalki roduuwi ka’ine maassidhe yinanni. Hadiyyu afoo budenna amanyoote ayirrissanni qooxeessu daga ledo sumuu yite heedhanni no. Konni daafira Hadiyyu uminsara daga callate ikkikkinni wolootahono hasiisanno afansha aanno.
Xaa yannara gobbate babbaxxino qooxeessira sircho kaima assitino gaance kalaqantanna Hadiyyu giddo koshshi yaannori kalaqaminokkihu wolootano umisiri gede asse adhino daafiraati. Kuni kayinni Hadiyyu dimokraasete amanyootira haaro ikkinokkita leellishannoho. Hadiyyu daga seeda dirrara sufisiissanni keeshshitino budu amanyoote, dimokraasete, farcotenna taalleenyu laooshshe kaajjishidhino. Itophiyu poletiki giddo farcotena dimokraasete daafira yekkeerantannori jajjabbu poletiku egennaamminna xiinxallaano tenne daganni fultino. Pirofeeser Beyyene Pheexroosinna Pirofeeser Laaphiso Gedelleebo labbinorenna wolootano haammata kula dandiinanni.
Geraad Gedil Gebrekidaani xawisanni; kuri egennaammi dhaggete, dimokraasete, farcote, keerunna wolootuno dagoomu budillaanchu amanyootinni rossanni lophitinoreetinna budunni xorshantino ayimma afidhinoreeti. IHADG heewisamaano lowo yannara doorantannokki qooxeessubba mereerinni mittu Hadiyyaho yaannohu Geraad Gedil Gebrekidaanihu; kuni leellishannohu Hadiyyu daga halaalaancho D i m o k r a a s e r a n n a manchi beetti qoosso ayirrisantanno gede uurritino daga ikkansaati. Hadiyyu daga gosoomittetenni, Boosaallunni, sircho babbadate poletikinni sakaalantannokki gede assinohu hundinni hanaffe adhite daggino budenna balchoomansaati. Konninnino Hadiyyu daga budinna balchoomi wolootu qooxeessubbarano dancha lawishsha ikka dandaannoho. Muli yanna kawa kayinni konne bude gedensiissaranna huntara hasidhanno ikkitubba leeltanni noo daafira seejjama hasiissannota qummi assino; Geraad Gedil Gebrekidaanihu.
Geraad Gedil Gebrekidaanihu xawishshi garinni; budu uurinshuwa seeru safo afidhoommero xaa yannara leeltanni noo gobboomu mittiimubbara furcho kalaqa dandiitannonkanni. 85 ale ikkitanno daga budenna balchooma badhera agurre gobbayidi rosicho kaima assino seerinni gobba massaga ayirritannote. Gobboomu balchoomma xiinxallatenni horote aana hossanno gede assitanno uurrinsha heedhara hasiisanno.
Lawishshaho; Oromonnihu Gadu amanyooti, Hadiyyunnihu Geraada, Sidaamunnihu Affini amanyooti, Amaarunnihu, Gaamonnihu, Wolayittunnihunna wolootu daga balchoomma garunni horote aana hossoommero noonke mitiimmubba tidhate dandiissannonkereetinkanni. Geerru mootimmate poletiku hajubba gumulsiisaano ikkansa agurte budunna amanyootu garinni dagansa massagganni macciishshantannore ikka noonsa. Gobbate geerri macciishshantannorenna ayirrisantannore ikkitara hasi’niro mootimmate xiiwonni fula noonsa.
Mootimmatenna dagate mereero kipho kalaqanturo nafa geerru dagansa ga’labbisanna giira xoyissa dandiitannohu dagate irko heedhunsaronna mootimmate xiiwonni co’o ikkansa ammannirooti yaanno. Koffeenya budu doogonni tirate rosichinke bowiroommero Itophiyu aana techo danqarantino dano diheedhannonkanni. Hadiyyu daga keerunna araaru amanyooti gobboomu amaaleranna sumimmera umisi qeecha fulanno daafira jawaachisha hasiissanno.
Qiddist Gezaheny
Bakkalcho Dotteessa 6, 2014 M.D
