Abrahaam Saamueel
Kalqetenna Afirkiku lekkate kowaase godo`lenna gobboomu heewo seeda yannara harinsanni keeshshinoonnihu Addis Ababu Istaadiyemeraati. Ispoortete millimillonni roore dagoomunnita, amma`notennita hattono wole pirogiraammano harisate dooramino baycho ikke saino. Ikkollana, yannate seendillinni godo`lete xawu geedhino daafiranna yannoommitte godo`le harisate biifinokkihura Afiriku Lekkate Kowase Konfidireeshiine (CAF) godo`le harinsannikki gede ittinsoonni istadiyeme giddo mitikite.
Konne harunsine IFDR Budunna Ispoortete Ministire istaadiyeeme Kaafi bikkaancho wonshino garinni hattono woyyaawino deerrinni owaante aanno gede gatamarroonni. Aganu albaanni haaroonsinanni gede hananfoonniti Jawa Addis Ababu Istaadiyeeme, Kaafi konni garinni woyyeesse yee uyno hedonni ka`ne loosatenna gatamarate qara gede loonsanni hee`noonniti lekkate kowaase godo`linanni xawo, godo`laano uduunne uddidhanno kifile hattono wole owaante uytanno kifilla ikkitinota Ministerete Qineessote Dayrekitirichi Kalaa Asimera Gizawuhu xawisino.
Kaafi uyno filiqishshi garinni, udduunne udi`nanni kifilla kiirotenninna hala`linyise deerrinni ikkado ikkitinokkita qummi assinoha ikkanna, konni garinni shoole kifile beehate looso loonsanni hee`noonniti jeefo afidhino; Wolu gatino loosi du`namannoricho saayinsanni tuubbo loosate hattono uduunne uddi`nanni kifilera hasiissanno uduunne xaadisate. Wolu yooaano foolishidhanno baycho, xaginsanniwanna godo`laasinete jawaante uytanno xagga buunxanni kifile ijaarino jeefo afi`rinota kulino.
Hawadu korkaatinni loosa hasiissanno deerrinni loonsoonnikkihu xawu loosi hawadu uurrita harunsine xawo hwawuurate e`noonniha ikkanna, tenne yannara umi deerri loosi jeefisamanni no. Albilichono du`namaancho saayinsanni tuubbo diriirsate loosonna wole gattino loossa sasu agani giddo jeefo afidheenna haayisso kaaysate widira hingnni yiino. Looso mittu diri giddo loosate mixo amande hananfoonniha ikkanna, tenne yannara loosu xibbunni 40% iillinota Dayrekterichu buuxisino. Sasu diri giddo 80% anga xibbunni iillisha dandiinannitanna boode yanna giddo wo`munni wo`ma jawa Addis Ababu Istaadiyeemete loosi jeefisameenna owaantete widira wirro higgannota ammanino.
Afirikaho qara hattono addi addi kalqete uurrinsha mereersha ikkitinoti Itophiyu gobba, ispoortete heewonna wole hajano harisate doorantino quchumma mereero Addis Ababu mitikkiho. Ikkollana, su`misera ikkitanno ispoortete godo`le harinsannihu
ikkadu baychi nookkihura Afirikunnitanna kalqennita heewo harisate kaayyo diafdhino. Afidhino kaayyono ikkadu godo`lete baychi nookkihura godo`le harissannokki gede assinoonni. IFDR Budunna Ispoortete Ministireno qarra gatisate dandiisiissannota jawa yannoommite gobboomu Istaadiyeme ijaarsitanni afantanno. Ikkollana, Istaadiyeemme hasi`noonni garinni rahotenni jeefisama dandiitinokkihura ispoortete baxillaano aana kofeenya kalaqannoho.
Dayrekiterichu konne lainohunni, umi ijaari gafi sheemaate malaatinsoonnihu 2008 M.Diroti. Ikolanna, xaa geeshsha jeefisaminokkita la`e ispoortete baxillaano xe`ne noota kaayissanno. Kaayinnilla, balanxe hendoonni yanna giddo hara hoogate kainohunni umi doycho ijaara jeefisse layinki doycho ijaarira higate fultanni nooti kalqete garafo ikkado garafaasine afi`ra hoogate kainohunni lame diro keeshshate gadado ikkino. Konnira, dagoomu macciishino yaaddo garafote korkaatinni ikkinninna loosu uurrinokkita xawisino. Lawishshaho godo`lete xawira haayisso uddisiisate looso loonsiro godo`le harisa dandiinannita kulanno. Kaayinnilla, istaadiyemete heercho worranni yannara haayisso ba`anno yine keeshshiisha hasi`noonnita buuxisanno.
Tenne yannara qara Istaadiyeme widoonni ijaarsinanniti 20 godo`lete xawi jeefo afi`ranni noohura muli barra mucci assa calla gatanno. Heercho duhannoha uurrinshu mokkollete ijaari loosi jeefisaminoha ikkanna, gatino loosi agannate giddo jeefo afidhannoreeti. Konni gedensaanni hananfanniti jajjabba loossa, caaleho ikkitanno heerchonna tekinooloje xaadinsanni loosooti; wole widoonni heedhanno foonqe uduunne eessate hasiissanno doolaarete qarraati. Konnira kaa`lanno gede addi addi hayyo kalanqe loonsanni hee`noonniha ikkanna, muli yanna giddo soorro daggannota Dayrekiterichu qummi assino.
Bakkalcho Bocaasa 16 / 2014
