Mittu manchi gumaamo loosu kalaqaancho woyi haaronna baxxitinota loosu hedo woyi hayyo adhe kainoha ikkate, amadino hedonna hedosi loosu widira soorrate woxu qarunni hasiisannoti dihuluullissanno. Ikkeennano kuri lamunkuri calla loosu kalaqaancho gummaamo bizinesete mancho ikkate didandiissannosi.
Loosu kalaqaanchi gummaamo ikka dandaanno gede woyi hrinshosi seyoonniwa hordoffannoha ikkanno gede qara ikkitino mannimmate xawishshuwa hasiissannosi. Loosu kalaqaanchi gede, kuri mannihimmate xawishshuwa woyi akatuwa heedhuro bowirsinammora, noonkekkiha ikkiro kayinni haaru garinni giddonke shuqunne lossinammora hasiisanno.
Aanteteno kuri gummaamma loosu kalaqaanchimmara hasiissannori mannoomittete xawishshuwa woyi akatubba ma ikkitinoro la’neemmo.
- Meessi kakka’’ooshshe
Seyoonniwa iillate mittu loosu kalaqaanchi kakkayisannohu hasiisisikkinni umisi kakkaooshshi hee’rasira hasiisanno. Konni ledo amadaminohunni roortino yawo halcho heedhanno gede agarranni. Qooxeessinkera jawaachishshannonkeri, hii’’i yitanno mannooti heedhuro danchaho. Ikkeennano duuchuri aleenni uminke kakkayinseemmori ninke umonke ikka noonke.
- Dano sharramate (yawo adhate) fajjaaleessimma
Dano sharramate (yawo adhate) fajjaaleeyye ikka Gummaamu loosu kalaqaanchi qara badooshsheeti. Haaro looso hanafne seyoote aana iillate woyi hattenne bizinese lossate hasi’nanni wole widoonni kayinni hiittoohano dano lawanno coye heda dihasi’neemmo yaa ledo dihadhanno. Dano sharrama(yawo adhate) yaa garunni hendikkinni shota gede qaafo adha co’ontanni ikka dinooose coyeeti. Ikkollana garunni wodanchine, hende, gura qiniite la’ne haaro coye hanafatenna wo’naalate dano sharramate fajjaaleeyya ikka hasiissanno.
- Dandootenni meessineetinni ammana bowirsira
Bobbankammora hasi’noommo handaarira, ammansiissanno dandoo noonketa uminkenni ammana hasiissannonke. Co’o surrenni hendeemmo woyte leeltannonketi dandoote foonqe heedhunkero, umonke dogantenni dandoonke bowirsirate ka’’a woyi wole sumuu yaannonke loosu handaara doodha heedhannonke. Ikkollana, dandoo noonketa anfanni hee’nenni higge higge daggannota ammanamate xe’ne aaninkenni hoo’lanna uminkenni ammana bowirsira noonke.
-Wolootunniwinni dawaro hasira
Gummaamu loosu kalaqaancho woyi bizinesete anna ikkate “Coyi wolu garinni la’nanni woyte ma lawanno?” yine marro marro hinge xa’ma hasiissanno. Konnira qaru korkaati mittu handaari giddo kuusammummoro gobbayidinni shotunni la’’antara dandiitanno kaayyo woyi foonqe leella hooggara dandiitannohuraati. Konni daafira wolootu hedonna dawaro marro marro xa’ma qarunni hasiissanno. Afi’neemmo dawaro qinaawino laooshshinni la’’anna koffeenyu giddora e’nikkinni loosu harinsho woyyeessate waaco assine horonsi’rate akatoomi mitteenni hasiisannonke.
- Luphiima illete leeltanno hasatto/ wolqa
Gummaamu loosu kalaqaanchi loosanno loosi daafira giddosi milli (Baqqi) yitinote. Laashshineemmo laalchi daafira woyi uyineemmo owaante daafira woyi amadisiinse kalanqeemmo xiiwo daafira shotunni qiiddannokkiti giddoyidi iibbabba heedhankera hasiisanno. Tini macciishshamme hooggunkero loosinke gumulamanno woyte macciishshantannonke macciishshamme hedatenni umonke kakkayisa, woyi togoo macciishshamme kalaqankera dandaannohu hiittooha loosu handaara ikkirooti yine meessaneete xa’ma hasiissanno. Loosu harinshonke aana batinye hekko xaaddankera dandiitannohura togooti giddoyidi wolqa nadaajete gede hekko sa’neemmo gede wolqa uyitannonkeha ikkanno.
-Albillittete daafira heda
Gummaamu loosu kalaqaanchi techoo guffanni, hekko woyi yannate geeshshi qeellenni roore albasiinni noo yannanna iillitanno deerri leeltannosiho. Duuchanka woyte agannate, dirrate gedensaanni loosinke hiikka iillannoro hedatenni la’’a hasiissanno. Ajuujanna illachanke hendeemmo woytenna albillitte e’’onke marro marro hinge hendeemmore ikkineemmo woyte techo xaaaddannonke guffano ikko balalsha sa’’ate dhuki hee’rannonke.
- Coyee qineessate dandoo
Haaro looso hananfeemmo woyte, loonsanni hee’noommohano ikkiro loosonke halashshate hendeemmo woyte doogo baalanti injiitanno yine heda haariimote. Noonke woxe, mannu wolqa, loosu base, dikkote mittoo’manna w.k.l…hasi’neemmo hedote bikkinni ikkate kaayyo ajjinote. Konni daafira noonke coyubba aantensa amadisiisatenna taalo doogonni qineessine loosa dandaa noonke. Togo assa dandiineemmo gede coye baala qineessatenna guma abbate dandoo bowirsa hasiissannonke.
- Woxu aleenni laalchu aana lendanni xaggara waaga aa
Miittu loosi garunni sufara dandaannohu tirfirannoha ikkiro, wolu garinni fulotenni e’’o roorturooti. Konnira jawiidi bikkaancho kayinni suwashsho woxu lolankeeti. Ikkollana mittu loosi tirfe afiratenna kassara hoogate qoropha hasiissannosi geeshsha qara illachasi sammi yee woxe gamba assira ikkannokki gede qoropha hasiisanno. Konni daafira rahotenni gamba assinemmo woxinni roore laalchinke woyi owaantenkenni lendeemmo gumira waaga aa hasiissanno. Islanchimmate, owaantete kasseenyiranna lawino gumira luphiima waaga uyineemmoha ikkiro yanna yannatenni ammanamooshshinke gotti yaanninna tirfenke lexxitanni hadhannoti dihuluullissanno.
- Luphiima hasatto hee’ra
Lophate hasi’rittoro umokki woyyeessate kaajjado hasatto heedhahera hasiisanno. Meessaneete woyyeessate yaa hee’noonniwa kassi yinikkinni techo akatinni woyyaawino coyi giddora e’’ate hasiisanno coye assate yaate. Loosu islanchimmanna gumi halchinoonni daafira calla didaanno. Wolu garinni ane woyyaawa loosi’ya, heeshsho’yanna e’’o’ya ledo xaadooshshu noose.
Lowo mannooti heeshshonsa, e’’ote buensanna labbino coyubba woyyaabbanno gede halchitanno. Umonsa woyyeessate daafira kayinni hedde diegentino. Hedo’ya woyyaabbanno gede nabbawate gadacho no. E’’ote bue’ya woyyaabbanno gede egenno’yanna ikkadimma’ya woyyeessate gadacho no. Animma’yanna ikkadimma’ya woyyaawa qooxeessa’ya baala woyyeessatenna coye baala danchummate soorrate jawaantenna xiiwo noose. Meessaneete woyyeessatenni loosunni seyoote giddora e’’ate aantino xa’mubba meessaneete xa’ma dandiineemmo.
- Assa hasireemmorenna gumuleemmore afe gumula hanafoommo?
Gumula dandiineemmore bande anfe hakko qooxeessira gatamara hananfo. Guma gansiinsannikkirichi aana illachishantenni gummaa’minannirichi aana illachisha roorenkanni gummaamma assitanno. Dandoonkenna iillate dandiineemmo deerra gumulanna shotunni fa’namannonke akati aana ikkinnina danadaamannokki coyinni bikka dihasiissanno.
- Konne looso lopha hasiissannosi deerra lossoommo?
Gumula dandiineemmorenna hasi’neemmore bande gumula hananfummoro gedensaanni illachinke hakkonne looso lossa ikka noosi. Garunni bowirsira hoongummoro mamirano iillishshannonkekki shiimammaadda dandoo ledo calla sharrammammonkunni mittu coyinni hasiisanno garinni ra’’a guma luphiima assitanno. Ajai ajeenna mittu coyinni birxe iillitino egenno bowirsirate mudhine hakkonne coye harunsate.
- Taashshirate buqqee’ya fanote?
“Afoommo, ayino diamaalannoe” yaanno laooshshi noosi manchi umosi badhera gatate shiqishino manchooti. Ninke la’noommokkire la’annori, anfoommokkire affinori batinyu mannooti qooxeessinkera noota ammananna umonke taashshirate fana danchate. Wolootunniwinni rosate qixxaawa jajjabbu manni laooshsheeti.
Qiddist Gezzaheny
Bakkalcho Wocawaaro 30, 2017 M.D
