Yaada Bilisaa

Yaadrimeewwan Odaa waliin walitti guduunfaman

— February 13, 2021 344 comments

Maqaan Odaa jedhuufi fakkiin Odaa oromiyaa keessatti akkasuma Oromoo biratti bal’inaan dhagahama; mul’atas. Maaliif Oromoon Odaaf iddoo addaa qaba jedhanii namonni gaafatanillee ni jiru. Kuunimoo Odaa akkuma salphaatti akka mukaatti fudhatu.

Odaan Oromoof hiika maal qaba? Oromoon maaliif Odaadhaaf bakka guddaa kenna? Yaadrimeen Odaa wajjin walqabatee jiran maalfa’i?  Gaaffilee kanneeniif deebii argachuuf kanan duraan beekurra dookimantiiwwan adda addaa dubbisuuf yaaleera. Waan beektonni barreessan qorachuuf tattaaffii godheera kunoo itti dhihaadhaa.

Odaafi Sirna Gadaa:  Odaan sirna Gadaa wajjin kan walqabatufi akkuma Sirna Gadaa Odaanis seenaa bara dheeraa akka qabu ragaaleen ni ibsu. Odaa jalatti  abbootiin gadaa gumii taa’u, heera guduunfu, seera tumu, dhimma biyyaarratti mari’atu. Odaaleen hedduun Oromiyaa keessa jiraatanillee bakka hedduutti beekamtii kan qaban shan akka ta’an beektonni hedduun irratti walii galuu. Isaanis, Odaa Roobaa kan Sikkoo-Mandoo, Odaa Bisil kan Shawaa Lixaa, Odaa Nabee kan Shawaa Bahaa, Odaa Bultuum kan Harargee, Odaa Bulluq kan Maccaatti argamaniidha. Odaa kunniin Oromoo biratti hiika qabu gara xumuraarrattin itti deebi’a.

Mallattoo Odaafi alaabaa mootummaa Naannoo Oromiyaa

Mootuummaan Naannoo Oromiyaa bara Chartaraa 1984 akka seeraan hundeeffame ragaan ni ibsa.  Garuu heera  mataasaa tumatee caasaa mootummaan naannoo tokko  qabu guuttatee kan hundeeffame bara 1987. Heerri mootummaa naannichaa kan mirkanaa’e Waxabajjii bara 1987tti. Heera kanarratti  keewwata 3 jalatti ”alaabaaniifi Asxaan Naannoo Oromiyaa eenyummaa uummata Naannichaa, tokkummaa, sabboonummaa, gootummaafi abbaa seenummaa, akkasumas, walitti hidhamiinsa dinagdee kan calaqqisiisu ta’a” jedha. Itti dabaluunis halluun alaabaa Naannichaa gararraan diimaa, gidduun adii, jalli gurraacha ta’ee gidduusaarratti mallattoo Odaa akka qabaatu ibsa. Asxaan Naannichaa ilaalchisee keessa isaatti mallattoo Odaa, jalli qamadiifi giirii warshaa akka qabaatu ibsa. 

Manneen hojii  mootummaa naannoo Oromiyaa jalatti  caaseffaman martinuu mana murtiifi qamolee seeraa dabalatee  aasxaansaaniifi chaappansaanii odaa ofirraa qaba.  Kana jechuun mootummaan naannoo kanaa Odaan mallattoosaa akka ta’e yaadam guddaa akka bakka bu’u mul’isa.

Mootummaan naannichaa Odaa alaabaa bulchiinsa Mootummaa naannoo Oromiyaarra jiruuf hiika kenneefiira. Hiiknisaas  odaan “aadaa, seenaa, qabbana, duudhaa, tokkummaa, seeraan buluu, nagaafi dimokiraasii,  qabeenya, itti fufiinsa dhalootaa magariisummaafi  giddu galeessummaa” akka bakka bu’u ibsa. ( kitaaba waggaa Oromiyaa 2009) Jechoonni  hiika kana keessatti ibsaman mataasanitiin yaada bal’aafi hiika gadi fagoo of keessaa akka qaban hubachuun nama hinrakkisu. Osoo irratti barreessanii kitaaba of danda’e kan bahuudha. 

Dhaabbilee siyaasaa Oromoofi Odaa: Akkuma mootummaa naannoo Oromiyaa dhabilleen siyaasaa maqaa Oromotiin socho’an hedduunsaanii faajjiiniifi aasxaansaanii mallattoo Odaa ofirraa qaba. Addi Bilisummaa Oromoo (ABO) faajjiinsaa mallattoo odaa ofirraa qaba. Aasxaansaas Odaadha. Haaluma walfakkaatuun faajjiin Kongrasii Federalistii Oromoo (KFO) faajjiin durumaan jalqabee mirkaneefate mallattoo Odaa kan qabuudha. Duubatti deebinee yoo wal yaadachiisne Dhaabbaanni Dimokiraasummaa Ummata Oromoo (DhDUO) kan naannoo Oromiyaa bulchaa ture faajjinis ta’ee aasxan qopheeffate mallattoo Odaa akka ture beekamaadha. Jaarmiyaan kun eddii paartiitti jijjiiramee ODP ta’een boodas faajjiifi aasxaa haarawarratti Odaan bakka kabajaa akka qabate eenyumtuu ni yaadata. Jaarmiyaalee biroos osoo ilaallee Odaa kan ofirraa dhabe waan jiru natti fakkaata. Kun hunduu  nasiibummaan mallattoo kana hinfilanne. Hiika Odaan ummata Oromoof qaburraa ka’uudhaani. 

Midiyaalee Oromoofi Odaa. Seenaa Midiyaa maxxansaa afaan Oromoo keessaa Gaazexaan Bariisaa angafa akka ta’e beekamaadha. Gaazexaan kun bara 1985ii eegalee mallattoo Odaa gabatee maqaasaarratti fayyadamaa ture. Gaazexaan Oromiyaa, kan sagalee DhDUO ta’e, mallattoo kana adda gaazexichaarratti bafatee itti fayyadame.

Gaazexaa mootummaa naannoo Oromiyaa kan ta’e Kallachi Oromiyaa gabatee maqaa isaa maddiitti Odaa mallattoo godhateera. Barruuleen biirolee naannoo kanaatiin maxxanfaman aasxaa odaa ofirraa kan dhabe waan jiru natti hinfakkaatu. Kunis callisee ykn miidhagina jecha kan tolchame osoo hintaane itti yaadamee qorqalbii qilxuun kun ummatichaa wajjin qaburratti hundaa’eeti jedheen yaada.

Akkuma armaan olitti kaase, Odaan alaabaa, aasxaa, faajjiifi chaappaa mootummaa, jaarmiyaalee siyaasaa, midiyaafi kkf irratti bal’inaafi baay’inaan mulata. Maaliif qamoleen kun Odaa filatan jedhamee gaafatamee deebiin koo kan armaan gadiiti.

Odaan mallattoo haqaati:  Odaan ummata Oromoo biratti mallattoo haqaa ta’uusaa kan ibsan keessaa tokko qilxuu kana jalatti heerriifi seerri hawaasni ittiin bulu waggaa dheeraaf tumamaa tureera. Seerri kun waggaa saddeet saddeetiin tumamaa ture.

Hawaasnis seera kanaan waliin bulaa ture.  Seerri Odaa jalatti tumamu kan dhala namaa ilaallatu qofaa miti. Kan bushaayeefi bineensa daggalaa hunda hammatuudha. Kan kunuunsa uumamaa dabalatuudha. Akkuma waliigalaatti, Odaan iddoo  seerri walqixxummaa, nageenyaafi jaalalli jalati tumamu waan ta’eef  muka kabajaa guddaa qabuudha.

Odaan Mana murtiiti: Akkuma manni murtii ammayyaa iddoo dhaddachi dhaabbatuufi dhimmoonni yakkaafi hariiroo hawaasaa itti ilaalamu, Sirna Gadaa keessatti Odaan akka mana murttiitti kan fayyaduufi dhimmoonni murtii barbaadan bakka murtii itti argataniidha.

Abbaan murtiifi abbaan alangaa akka galmaatti kan fayyadamaniidha. Osoo akka har’aa addunyaan hinqaroominiifi manni murtii idilee hindhaabbatiin dura abbootiin seeraa Oromoo dhimma nama waldhabee, kan wal ajjeesee, kan gidiraa walirratti hojjate kan ilaalan Odaa jalatti akka ta’e seenaan ni mul’isa.

Har’as jaarsummaan kan  gaggeeffamu yoo Odaanillee dhabame gaaddisa mukaa jalatti. Kanaaf, Odaan mallattoo mana murtii har’a galma keessatti adeemsisamuudha yoo jedhame dhugaarraa waan fagaatuu miti

Odaan galma walga’iiti: Yeroo ammaa galma haala ammayya’aan ijaarame keessatti walga’iin kan gaggeeffamu. Ummannis ykn hirmaattonnis kan hirmaatan galma kana keessa taa’aniiti. Yeroo Oromoon sirna Gadaatiin bulu galmi walgahii abbaa gadaa Odaa akka ture seenaan ni hima.

Hirmaannon gaaddisa odaa kana jala taa’anii yaa’iirratti hirmaatu. Akka maanguddoonni dubbataniitti bara jijjirama gadaa tokkorraa gara biraatti ta’u Odaa Nabee deemanii achitti korri taa’ee akka seera waraabbatanii galan himama. Kana jechuun mukti sanyii mukaa keessaa adda ta’e kun akka galma seerri jalatti tumamuutti gargaaraa ture.

Akkuma Galma paarlaamaa mootummaa federaalaa ykn galma Caffee Oromiyaa Adaamaa ykn naannolee biroo jechuu kooti. Galma kana keessatti akkuma bakka bu’oonni ummataa argamanii seera tuman; Odaa jalattis abbootiin gadaa bakka bakkaa walitti dhufanii seera tumanii seera waraabbatanii ykn guduunfatanii bakka dhufaniitti akka deebi’an dubbatama. Kanaaf Odoon oromoo biratti akka galma guguddaa ammaa kanatti akka lakkaa’amuudha. Seerri waggaa saddeetiif biyyi itti bulu waan jalatti tumamuuf. 

 Odaan Mallattoo dimokiraasiiti: Gama kanaan dimokiraasiin maali jedhee ibsasaa keessa hingalu. Gabaabumatti Odaa jalatti seeratu guduunfama ykn tumama yoo jedhamu seerri kunimmoo seera mirgoota dhala namaa eegu, kan filannoon abbaa gadaa jalatti adeemsisamu, kan walii galteen, waldandeettiin, walobsi  keessatti mul’atuudha.

Odaan  mallattoo madda Oduuti. Akkuma armaan olitti kaasne Odaan galma murtiin adda adda jalatti kennamu, walga’iin adda addaa jalatti taa’amu waan ta’eef mallattoo madda oduuti jedhamee fudhachuun ni dnda’ama.  Mutriin abbootii gadaa Odaa jalaa madda. Oduun araarri jaarsa biyyaa Odaa jalaa tatamsa’a. Dhimmi dimokiraasii, walqixxummaa, muraa caffee Odaa kana jalaa madda jechuun ni danda’ama. Kanaaf, loogoo gaazexaa tokkoo ta’ee yoo akka biraandii gaazexaa sanaatti bahu kana hunda bakka bu’eeti jedhanii yaaduun gaariidha.

Odaan Yaada:  Gaaffiifi deebii tokkorratti Doktar Gammachuu Magarsaa ”Odaan muka osoo hintaane yaadadha” jedhanii dubbachuusaanii nan yaadadha. Jechi kun waanan armaan olitti kaase hunda kan walitti hammatee qabatuudha. Odaan haqa, mana murtii, mootummaafi qaama mootummaa kan of keessatti hammate yaada bal’aadha.

Akkuma waliigalaatti mallattoon tokko sababa malee aasxaa ykn loogoo ykn biraandii ta’ee hinfudhatamu. Sababoota hedduurratti hundaa’eeti. Gaafa mallattoon suni jijjiramus sababa qabaachuu qaba. Akka yaada kootiitti Gaazexaan Bariisaas loogoo isaa kana kan biraatti jijjiiruuf sababa gahaa qabaachuu qaba.

Sababni kunis dubbistootatti ifaan himamuu qaba jedheen yaada.  Gaazexichi imaammata iditooriyaalii dhaabbatichaarratti hundaa’ee dhaamsa barbaadu karaa loogoosaatiin dabarfachuuf mirga qabaatullee, murtii isaatiif fedhii dubbistoota dhabbatichaa hubannoo keessa qabaachuu qaba. Odaa kana osoo irraa hinkaasin fedhii ummata dubbisuufi  dhaabatichaallee walsimsiisanii itti fayyadamuun waan danda’amu natti fakkaata.

Gaazexaa Bariisaa Guraandhala 6/2013

Recommended For You

Inisheetivii ruuzii Oromiyaa lixaatti

 Walgargaarsi guyyaa ayyaanaa qofaan daangeffamuu hinqabu

Imala Afran Qalloo- Hararii hanga Cinaaksan

Imala Afran Qalloo

344 Comments to “Yaadrimeewwan Odaa waliin walitti guduunfaman”

  1. Pingback: พรมรถ
  2. Pingback: 토토 먹튀검증

  34. rybelsus price [url=http://rybelsus.shop/#]cheapest rybelsus pills[/url] semaglutide online

  35. rybelsus pill [url=https://rybelsus.shop/#]semaglutide tablets[/url] semaglutide tablets

  72. ivermectin price uk [url=http://stromectol.agency/#]cheapest stromectol[/url] ivermectin oral solution

  74. Buy compounded semaglutide online [url=https://semaglutide.win/#]Rybelsus 14 mg[/url] rybelsus generic

  77. zithromax 500 mg lowest price pharmacy online [url=http://zithromax.company/#]zithromax for sale[/url] buy zithromax without presc

  87. buy generic zithromax no prescription [url=http://zithromax.company/#]zithromax best price[/url] buy zithromax no prescription

  91. neurontin 400 mg capsules [url=https://gabapentin.auction/#]gabapentin for sale[/url] how to get neurontin cheap

  94. rybelsus [url=https://semaglutide.win/#]Buy compounded semaglutide online[/url] semaglutide

  96. where can i get amoxicillin [url=http://amoxil.llc/#]buy amoxil[/url] amoxicillin 500 mg capsule

  99. zithromax antibiotic without prescription [url=https://zithromax.company/#]generic zithromax[/url] can i buy zithromax over the counter in canada

  105. buying prescription drugs in mexico online [url=https://mexicanpharm24.pro/#]mexican online pharmacies prescription drugs[/url] purple pharmacy mexico price list

  107. pharmacies in mexico that ship to usa [url=http://mexicanpharm24.pro/#]pharmacies in mexico that ship to usa[/url] buying prescription drugs in mexico online

  110. purple pharmacy mexico price list [url=http://mexicanpharm24.pro/#]mexican pharmaceuticals online[/url] purple pharmacy mexico price list

  112. buy medicines online in india [url=https://indianpharmdelivery.com/#]best online pharmacy india[/url] india pharmacy mail order

  115. muse for ed [url=http://drugs24.pro/#]medications online[/url] best canadian pharmacy online

  118. ed meds online pharmacy [url=https://drugs24.pro/#]online drug store[/url] canadian drug

  120. buying prescription drugs in mexico [url=https://mexicanpharm24.pro/#]medication from mexico pharmacy[/url] mexico drug stores pharmacies

  128. Paxlovid over the counter [url=https://paxlovid1st.shop/#]check this[/url] paxlovid price

  136. п»їplavix generic [url=http://clopidogrel.pro/#]clopidogrel pills[/url] Cost of Plavix on Medicare

  144. stromectol canada [url=https://stromectol1st.shop/#]stromectol fast delivery[/url] stromectol for sale

  148. Clopidogrel 75 MG price [url=https://clopidogrel.pro/#]here[/url] Cost of Plavix on Medicare

  157. purchase stromectol [url=https://stromectol1st.shop/#]stromectol shop[/url] stromectol 15 mg

  165. Clopidogrel 75 MG price [url=http://clopidogrel.pro/#]generic pills[/url] Plavix generic price

  204. canadian drugs [url=https://drugs1st.store/#]best ed treatment pills[/url] buy online drugs

  210. male enhancement pills [url=https://drugs1st.store/#]erectile dysfunction medications[/url] canadian drugs

  214. reputable mexican pharmacies online [url=https://mexicanpharm1st.com/#]mexican pharmaceuticals online[/url] purple pharmacy mexico price list

  220. бонусы пин ап [url=http://pinupzerkalo.fun/#]pinco[/url] Официальный Сайт

  226. пин ап казино онлайн [url=https://biznes-fabrika.kz/#]пины[/url] pin up kz

  232. sweetbonanzatr.pro [url=https://sweetbonanzatr.pro/#]sweet bonanza oyna[/url] sweet bonanza nas?l oynan?r

  236. pinco [url=http://pinupzerkalo.fun/#]пин ап казино[/url] пин ап зеркало

  244. Официальный Сайт [url=http://pinupzerkalo.fun/#]pinco[/url] бонусы пин ап

  262. best india pharmacy [url=http://indianpharm24.pro/#]India pharmacy delivery[/url] buy medicines online in india

  263. п»їbest mexican online pharmacies [url=https://mexicanpharm24.cheap/#]Mexican pharmacy ship US[/url] mexican border pharmacies shipping to usa

  266. indianpharmacy com [url=https://indianpharm24.pro/#]Indian pharmacy online[/url] cheapest online pharmacy india

  268. top online pharmacy india [url=http://indianpharm24.pro/#]India pharmacy delivery[/url] online pharmacy india

  271. mexican mail order pharmacies [url=http://mexicanpharm24.cheap/#]mexico pharmacy cheap[/url] mexican drugstore online

  272. mexico drug stores pharmacies [url=http://mexicanpharm24.cheap/#]mexican pharmacy[/url] mexican drugstore online

  276. mexico drug stores pharmacies [url=http://mexicanpharm24.cheap/#]mexico pharmacy[/url] buying prescription drugs in mexico

  277. world pharmacy india [url=http://indianpharm24.pro/#]indian pharmacy purchase online[/url] cheapest online pharmacy india

  280. buy anti biotics without prescription [url=https://pharm24.pro/#]cheap meds[/url] best erection pills

  282. indianpharmacy com [url=https://indianpharm24.pro/#]Order medicine from India to USA[/url] reputable indian pharmacies

  285. prescription drugs online [url=https://pharm24.pro/#]cheap pharmacy[/url] levitra without a doctor prescription

  302. slot tr online [url=http://slot-tr.online/#]en cok kazand?ran slot oyunlar?[/url] slot tr online

  338. mexico drug stores pharmacies [url=https://mexicanpharmgate.com/#]mexican drugstore online[/url] mexican drugstore online

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *