Eebbifamtoota yunivarsiitiin jireenyaa isaan eeggatu

— July 20, 2019 1,160 comments

Barachuun yaada, amalaafi ilaalcha kaleessa qabanirratti waan haaraafi gaarii ta’e dabalachuudha yoo jedhame waan dhugaarraa fagaatu hinta’u. Barnootni haala addaddaatiin kan argamu ta’us, manneen barnootaa sadarkaa sadarkaan jiraniifi dhaabbileen barnoota olaanaa bakka itti lammiileen beekumsaafi ogummaa jireenyaa argatan ykn bitataniidha.

Itoophiyaatti dhaabbileen barnoota olaanaa waggaa waggaan lammiilee barnootasaanii hordofuun xumuran kan eebbisiisu yoo ta’u, barana yunivarsiitiiwwan hedduun barattootasaanii sadarkaa addaddaatiin eebbisiisaniiru; gariin ammoo eebbisiisuurratti argamu.

Barattoota Adoolessa 6 bara 2011 Yunivarsiitii Finfinneerraa digrii jalqabaan eebbifaman keessaa Lammaa Tamasgeen isa tokko yoo ta’u, waggoota sadan darbaniif damee fokloorii Afaan Oromoo barachaa turuusaa dubbata. “Barnoota jechuun ilaalchaan, amalaafi gochaan jijjiirama fiduudha. Barnoota ofii haalaan hordofanii sadarkaa eebbaarra gahuuf rakkoolee jireenyaa hedduu keessa darbuu gaafata. Rakkoon ammoo amalumasaatiin ulfaataa waan ta’eef obsaan keessa darbama, anis rakkooleefi gufuuwwan na mudatan mara obsaan waanan keessa darbeef milkaa’ee eebbifamuu danda’eera” jechuun dubbata.

Digrii jalqabaasaa xumuruun yunivarsiitiirraa yaa eebbifamu malee kanaan booda jireenya isaa geggeeffachuun, misooma hawaas-dinagdeerratti hirmaachuun qoodasaa bahachuufi fayyadamummaasaa mirkaneeffachuuf kan hojjetu ta’uu dubbata. Keessumaa ammoo jijjiiramoota siyaas-dinagdee biyyattii keessatti calaqqisaa jiran tumsuuf kutannoon kan hojjetu ta’uu ibseera.

Duudhaalee dhaabbilee barnoota olaanaa saddeettan, turtii yunivarsiitii waggoota sadii keessatti argate hojiirra oolchuun ummataafi biyyasaa gargaaruuf karoorsuusaa hima. Eebbifamtootni sadarkaa sadarkaan dhaabbilee barnoota olaanaarraa bahan biroonis ummata biyyattiif qajeelummaa, amanamummaafi itti gaafatamummaa olaanaadhaan hojjechuun hawaasa osoo hinbaratin isaan barsiise tajaajiluuf qophaa’uu akka qaban yaadachiisa.

Jireenyi addunyaa bu’aa bahii hedduun kan guutamteedha kan jedhu Lammaan, yeroo hundumaa mo’achuudhaaf dubbii bilchaataa Pirezidaantiin Afrikaa Kibbaa duraanii Neelsan Maandellaan, “Barnootni meeshaa ammayyaawaa addunyaa kana ittiin jijjiiruu dandeenyudha” jedhan fudhatanii hojiirra oolchuun barbaachisaadha jedha. Gara fuulduraatti hojjechaa barnoota isaa itti fufuu kan barbaadu ta’uu ibsee, jijjiirama fiduuf hojjetaa barachuun bilchina jechuun eebbifamtoota biroofis ergaa dabarseera.

Misgaanaa Dabalees eebbifamtoota yunivarsitichaa keessaa isa tokko yoo ta’u, ‘Bizinas Manajimantiidhaan’ digrii jalqabaa qabachuusaa dubbata. Damee barumsa barachaa turerratti haalaan qayyabachaa waan tureef qabxii afur keessaa 3.85 galmeessuu danda’eera jedha. Digirii jalqabaatiin eebbifamus hojiin bal’aafi barnootni sadarkaa olaanaa kan isa hafu ta’uus himeera.

Barnoota yunivarsiitii xumuranii eebbifamuun carraa guddaadha kan jedhu Misgaanaan, eebbifamuu qofti garuu gahaa waan hintaaneef ofiifi maatiisaarratti, akkasumas biyyasaa keessatti jijjiirama fiduuf ciminaan hojjechuu gaafata. Yunivarsiitiirraa eebbifamuun dadhabbii hedduu keessa darbanii carraa guddaa argachuufi hiree gara fuulduraa qajeelfachuu waan ta’eef sirnaan itti gargaaramuun bilchina ta’uusaas ibseera.

Hawaasa osoo hinbaratiin isa barsiise tajaajiluudhaaf muuxannoo waggoota sadii oliif gabbifachaa ture har’umaa kaasee hojiitti kan hiiku ta’uus dubbateera. Hundarraa ammoo sirnoota darban keessa Itoophiyaan shira siyaasaan gaggeeffamaa waan turteef, sabootniifi sablammootni biyyattii baroota dheeraaf waliin jiraachaa turan ija shakkiitiin akka walilaalan godheera.

Kunimmoo har’a jibbiinsiifi walamantaa dhabuun hundee godhatee akka dagaagu waan taasiseef iddoowwan addaddaatti walitti bu’iinsa uumaa tureera.Yeroo ammaas darbee darbee mul’achaa waan jiruuf namootni baratan marti maanguddootaafi haadholee waliin ta’uun furuu akka qaban kan mul’isuudha jedha. Innis qoodasaa bahachuuf kutannoo olaanaan kan hojjetu ta’uu himeera.

Ofiifi maatiisaaniirra darbanii karoora guddinaafi badhaadhina biyyattiin qabattee jirtu dhugoomsuuf eebbifamtootni dhaabbilee barnoota olaanaa dhuunfaafi mootummaarraa bahan marti dirqama qabu kan jedhu Misgaanaan, yeroo hundumaa miira jaalala biyyaa keessa ta’anii hojjechuun murteessaadha jedha. Damee hojii irratti hirmaatan hundarratti waan fayyadamummaa ummata bal’aa mirkaneessu hojjechuuf aantummaafi quuqama ummataa qabaachuun dirqama ta’uus himeera.

Gama barnoota ijaarsa nageenyaa hojiitti hiikuutiinis eebbifamtootni qooda guddaa qabaachuusaanii yoo dubbatu, “Nageenyi bu’uura waan hundaati. Nageenyi yoo hinjiraanne daldalanii buufachuu miti waan nyaatanii bulan argachuun rakkisaadha; bahanii galuunis baay’ee ulfaataadha, sadarkaa hundattuu sirna baruu barsiisuu gaggeessuunis waan hinyaadamnedha. Kanaaf nuyi eebbifamtootni naannawaa jiraannuufi hojjennu hundaatti waa’ee faayidaa nageenyaarratti hubannoo uumuun ykn dargaggoota barsiisuun nurraa eegama; dirqama lammummaas qabna.

Kaayyoofi ergamni barnoota sadarkaa olaanaas kanumadha” jedha. Biyya barnootni ijaarsa nageenyaa keessatti dagaage uumuufis mootummaa cina hiriiree hojjechuuf murteessuusaas addeesseera. Eebbifamtootni kaanis ejjennoo kana deggaruun qoodasaanii bahachuu akka qaban gorseera.

Garasoo Madeeboos eebbifamtoota yuunivarsitichaa keessaa isa tokko yoo ta’u, ‘Injinariingii baayopirosasiitiin’ digirii tokkoffaadhaan eebbifame. Barnootni sadarkaa olaanaa yaadaafi amala namummaa jijjiiruuf meeshaa guddaa waan ta’eef turtiisaa keessatti jijjiirraa amala gaarii gonfachuu kan danda’e ta’uu dubbata.

Beekumsaafi ogummaa horateen hojii irratti hirmaatu hundaan kutannoon hojjechuuf qophii ta’uusaa himee, eebbifamtoonni biroonis hojii irratti hirmaatan amanamummaafi kakka’umsa cimaan hojjechuu akka qaban dhaamsa dabarsa.

Ministirri Muummee Doktar Abiyyi Ahmad sirna eebba yunivarsitichaa irratti akka jedhanitti, eebbifamtootni duudhaalee barnoota olaanaa kanneen hojiitti hiikuutiin misooma hawaas-dinagdee ummataafi biyyasaanii tumsuu akka qaban yaadachiisaniiru.

Hundarra ammoo eebbifamtootni marti yunivarsiitiin bultii dhaabbachuu, hojiitti bobba’uufi biyya ofii qajeelummaadhaan tajaajiluu fuuldurasaaniitti hafee jiru ta’uusaa beekanii yaada haaraafi mo’ataan gaggeeffamuu akka qaban hubachiisaniiru. Eebbifamtoonnis qajeelfama ministirri muummee kennan hojiirra oolchuuf kutannootiin kan hojjetan ta’uu himu.

Takkaalliny Gabayyootiin

Bariisaa Sanbataa Adoolessa 13/2011