Aadaafi Aartii

Seenaa Babal’ina Mootota Abisiniyaafi Oromoo

— July 13, 2019 173 comments

Babal’inni Mootonni Abisiniyaa lafa Oromoo weeraruuf gochaa turan guguddaan yeroo lamaati qoodama. Inni dura Kufaatii Mootummaa Daamoot kan Mootii Lammiin gaggeeffamaa tureefi Motummaan Agawuufi Sulxaanonni Ifaat gamtaan Mootummaa Oromoo Warjiirratti gaggeeffamaa ture booda weerara araddaa Oromoorratti raawwachaa tureedha.

Kunis bara 1270 keessa kan mootii Yikunu Amlaakin eegalamee  hangaa mootii Libna Dingiletti (1520) ture yoo ta’u, jalqabbiin isaas  Inni lammafaan immoo  wogoota 299 booda bara 1769 Nagasii kiristoosiin kan eegalameedha. Inni duraa hanga waraana Ahimad Ibraahimin mo’atamutti ture.

Mootichi Libna Dingil  duula Imaam Ahimad Ibrahimiin ykn Giraanyi Ahimadiin mo’amee naannoo jiddugalaa biyyaa ykn /Shawaa/ gallakkise erga gara kaabaatti  baqatee booda bara 1523 irraa kaasee naannawa Manzi jaarraa sadii ykn wooggoota dhibbaa sadii /300/ caaluuf mootummaan Cimaan Kiristaans ta’e kan Islaamaa kan bakka bu’e hinturre.

Mootichi baqatee gara Walloo, Gojjaam, Gondoriifi boodas gara Tigraayiifi Ertiraatti baqachuun (Yilma Dheeressa 1959) lubbuun isaani akka dabare seenaa keessatti ni beekama. Mootiin kun yeroo jiddugalaa biyyaa gadidhisani baqatan ilmaansaa keessa mucaa Yaaqoophi jedhamu tokko akka kununsaniif Oromootatti adaraa kennatani akka deeman himama.

Boodas  namni kun guddatee daa’ima horatee ture. Sanyiinsaas waggoota dheeraa booda sanyiin mootii Libna Dingl akka ta’e ifa of gochuun abbootii biyyaa naannawaatti of beeksisuu qaba. (Tekla Tsadiiq Makuriyaa 1976: 430-31 K.Dark Wah.1975)

Hortee mootii kanaa keessaa tokko Abeetoo Nagaasii Kiristoos kan jedhamaniidha. Yeroon kunis bara 1769 keessa ture. Abbaan biyyaa kun mootota Shawaatiif akka hundeessaafi isa jalqaba ta’an dubbatama.

Akka imaltootaafi barreessitoota Awuroopaa bara 1840 keessa ibsanitti hundeessaan mootii Shawaa Nagaasii Kiristoos hiddi dhalootasaa Oromoo Karrayyuufi Jillee Shawaa Kabaa keessati argamaaniidha jedhu. Kana malees barreessitoonni kunniin Nagaasii Kirstoos karaa haadha isaa Amaaraafi sanyii mootii Salamoon akka ta’e himuuf yaalu.

Hundeessaan mootii Shawaa kun  sabummaadhaan Oromoo akka ta’e kan ifa godhu ragaan bira ilmi isaa hangaftichi maqaansaa Akaawaa jedhamee moggaafamuusaati. Akaawaa jechuun Afaan Oromootiin muka rigaaf muratamuudha.

Biqiltuun kun yeroo hunda kan lalisuufi baala hawachiisaa qabachuu malee yeroo hunda kan rigaaf afaanitti qabatamuudha. Hiiknisaas Matiin Nagaasiis waan isa jaalataniin akkuma rigaa akka afaanii isa hindhaban kan ifa godhu jecha Oromooti.

Abbootiin biyyaa kun yeroo mootonni Gondor angoorra turan (1545-1766) hanga Iyyaasuu Adiyam Sagadiiti ofumaan kan of bulchan ta’uu malee Shawaa Kaabaafi naannawasaa keessa qubatan gandaan walqooduun wallolaa turaniidha.

Abbootiin biyyaa kunniin baay’eensaanii Oromoo yoo ta’an  kuunis amantii Kiristaanaa fudhachuun maqaansaanii kan jijjirameedha.  Abbootii biyyaa naannawa Shawaa kaabaa keessaa isaan tokko tokko yoo fudhanne.

  1. Mariid Azmaachi Zamikaa’el – Manzii- Anitsokiyaa Bulchaa ture
  2. Maajateefi Ifraata  – Walduu kan jedhamanidha
  3. Gidim – Lataa ammaan tanallee Lataa jedhama.
  4. Manzi –Laaloo Midir ammas biyya Laaloo jedhama
  5. Manzi – Walakkaa – Maammaa Madir jedhama
  6. Doobaa – Geetaachoo lafa Oromoo Doobbaa jedhama
  7. Manzi – Geeraa lafa Geeraa jedhama
  8. Makkooy –Mahidiineefi Mahidii jedhamu
  9. Tagulat – Yigabahaalfi wkf. Wiirtuu mootummaa Amddatsiyoon  akka ture ni beekama. (Tekletsadiiq Makuriyaa, (ke Atse Libna Dingl – iske Atsee Teedroos;1956) jedhu keessatti ifa godhaniiru.

Kanarra ka’uun naannoon amma Manzi jedhamu dur araddaa Oromoo akka ture hubachu ni danda’ama. Irra jireessi ummanni naannichaa Oromoo ta’anillee akka yeroo boodarra amantii kiristaanaa fudhataniifi seeraa Gadaa dhiisanii sirna Abbaa irreetiin bulaniidha.

Yaata’uuti Seenaa kanarraa akka hubachuu danda’amutti, Abbootiin biyyaa Shawaan Kaabaa Naannoo Amaaraa ammaa kun hedduun isaanii Oromoota yoo ta’an, Abootiin biyyaa eeraman kunis yeroo Nagaasiin ture kan jiraatan yoo ta’an kunis isaan dura kan turaniidha. 

Baruma kana Nagaasii Kiristoos tulluu Manzuumaa jedhamurratti Dibbee rukuchiisuun Shawaa keessatti aangoo olaana akka qaban lalabsiisuun beeksisuu qaban. Manzuumaan Faaruu Waaqaa sheekotaan godhamuudha jedhu. Yeroodhuma kana morkattoonnisaanii eenyutu eenyuu gadi jira jechuun isaaniis labsii bira kaasuun waraanatti yoo seenan kan sodaatan garuu gabbaran ykn galaniif.

Yaa ta’uutii Nagaasi Kiristoos mataan isaanii mootummaa Gondoriifi bakka bu’aa isaanii kabajaan gabbaruu hinoollee. Nagaasiin duula hamaa waggoota 10 booda Oromoota Geeraamidiir mo’achuun of jala galche.

Waraana Abbootii biyyaa Shawaa keessatti gaggeeffamu kana qabaneessuufi rakkina isaani araaraan hiikuuf bara 1768 mootichi Iyyaasuu Adiyaam Saggad Gondorrirraa gara Shawaa deemuun Nagaasi Kiristoosiifi dursitoota Argobbaa akka walittii hinbuune araara buusuun gamtaa akka uummatan godhe. Mootichi kun garee Kiristaanaafi Isilaamaa Ifaatii yaamuun araarsu Oromoota Walloofi Arxummaaf Jillee akkasumas Abbichurrati garuu tokkummaan walgargaaruun akka duulan gorsee deeme. Iyyaasu Adiyaam Saggad Abbaa mootii Bakkaafaa yoo ta’u, haati warraasaa Oromoofi intala Gabra Masqal Shantamaa  kan Oromoo daamota nama turteedha.

Ajajaa mootichi kenneef fudhachuun Abeetoo Nagaasiifi dursitoonni walaasmaa /Argoobbaa/ Oromoota Karrayyuufi Jillee Dhummuugaarratti duula yeroo baay’ee godheen karaa kibbaafi bahaan hanga Xaarmaa Barriifi Shawaa Roobiit ga’utti yeroodhaaf to’annoo ofii jala olchan.

Naagaasii Kiristoos qabiyyee isaa mirkaneessuuf achitti magaalaa Ayinee  jedhamu hundeesse. Iddoo sanatti qeesota fiduun mana sagadaa Kristaanaa tokko dhaabe. Lafa Oromootarra saameerratti daboofi Jigiidhaan qochisiisuun nyaata ykn soorata raayyaa isaaf ta’u kuufachuu qabe. Kunis olaantummaa dinagdee akka argatu isaa godhe ture.

Abbaan biyyaa olaanaan Manzi kun mooticha Gondoriif gabbara geessaaf gargaarsa Gondor gaafachuuf yeroo deemu Oromoonni qe’ee isaaniirraa buqa’an duula kaasuun lafa isaanii kan deebifatan yoo ta’u, keessattuu Oromoonni Walloo daandii itti cufuun akka biyyatti hindeebine isaan godhe.  Haala kanaan maatiirraa addaan citee otoo Gondor jiraatuu akka du’e himama.

Nagaasiin ijoollee torba kan qabu yoo ta’u, isaaan keessa kan mootummaa isa dhaalu Akaawaan akka ta’u Gondorirraa dhaamsa dabarsaniin inni akka bakka bu’u ta’ee ture. Yaa ta’uuti maatiin kun aangoorratti waan walfalmuu qabaniif walitti bu’iinsa guddaa booda Akaawaan akka Sibstee Nagaaseetiin bakka bu’u ta’e ture.

Ilmi Nagaasii Kiristoos xinnichi Sibisteen Bosonatti galuun saamicha Oromoota Dhummuugaafi Abbichuurratti raawwachaa tureen qabeenya guddaa waan horachaa dhufeef namoonni baay’inaan isa marsuun humna dabalataa ta’aafii dhufan. Angoo Abbaa isaanii kan dhaale Akaawaan erga kuffisee booda ’daanyaa’ kan jedhamu bakka bu’us obboleessisaa qabeenya Oromoo Saamuun humna guddaa waan horateef, qabeenya saame kana akka isaaf galchu itti erge.

 (Ittifufa)

Obbo Alamaayyoo Haayilee
Hayyuu Seenaa yoo ta’an wayita amma Gidduugala
Aadaa Oromootti qorataa seenaafi dursaa garee
seenaati.

Bariisaa Sanbataa Adoolessa 6/2011

Recommended For You

 “Hojii aartiitiin ummata Oromoorra kan darbe qabeenyan horadhe hinqabu” – Artisti Tasammaa Galataa

 ‘ICC’n hoggantoota Afrikaa adamsuuf malee haqa Afrikaa kan kabachisiisu waan hintaaneef, ardittiin mana murtii mataashii qabaachuun dirqama” -Obbo Teewdiroos Geetaachoo

 Dursanii qoratamuu amaleeffachuun dhukkuboota dursanii ittisuun akka danda’amu ibsame

 “Ogummaan qabutti fayyadamee miidhaginni Irreechaa caalaatti akka beekamuuf nan hojjedha” – Artisti Yaaddessaa Zawuga Booji’aa

173 Comments to “Seenaa Babal’ina Mootota Abisiniyaafi Oromoo”

  1. Pingback: buy caluanie muelear oxidize online Europe
  2. Pingback: hfm ดีไหม
  3. Pingback: sex bạo dâm
  4. Pingback: ngiyaw-ebooks.org ketamin

  9. rybelsus price [url=https://rybelsus.shop/#]buy semaglutide online[/url] buy rybelsus online

  10. buy ozempic pills online [url=http://ozempic.art/#]buy cheap ozempic[/url] ozempic online

  23. buy ozempic pills online [url=http://ozempic.art/#]Ozempic without insurance[/url] ozempic generic

  26. Ozempic without insurance [url=https://ozempic.art/#]ozempic generic[/url] buy ozempic

  32. ozempic online [url=https://ozempic.art/#]Ozempic without insurance[/url] buy ozempic

  33. ozempic generic [url=http://ozempic.art/#]ozempic coupon[/url] buy ozempic pills online

  36. pin up [url=http://pinupru.site/#]пинап казино[/url] пинап казино

  46. пин ап казино [url=https://pinupkz.tech/#]пин ап[/url] пин ап казино вход

  51. пин ап 634 [url=http://pinupkz.tech/#]pin up казино[/url] пинап казино

  56. Semaglutide pharmacy price [url=https://semaglutide.win/#]order Rybelsus for weight loss[/url] rybelsus price

  59. neurontin 800 mg price [url=https://gabapentin.auction/#]gabapentin for sale[/url] neurontin cap 300mg

  62. buy rybelsus [url=https://semaglutide.win/#]Buy semaglutide pills[/url] cheap Rybelsus 14 mg

  67. ivermectin price usa [url=http://stromectol.agency/#]cheapest stromectol[/url] stromectol coronavirus

  70. amoxacillian without a percription [url=http://amoxil.llc/#]cheapest amoxil[/url] buy amoxicillin 500mg usa

  73. ivermectin price usa [url=https://stromectol.agency/#]order stromectol[/url] minocycline foam

  78. purchase zithromax online [url=https://zithromax.company/#]zithromax capsules 250mg[/url] buy generic zithromax online

  82. gabapentin 300 [url=https://gabapentin.auction/#]gabapentin best price[/url] neurontin price australia

  86. amoxicillin 1000 mg capsule [url=https://amoxil.llc/#]amoxicillin cheapest price[/url] amoxicillin tablets in india

  88. amoxicillin 500 mg for sale [url=http://amoxil.llc/#]cheapest amoxil[/url] amoxicillin 250 mg

  92. amoxicillin tablet 500mg [url=https://amoxil.llc/#]Amoxicillin For sale[/url] cheap amoxicillin 500mg

  95. amoxicillin discount [url=https://amoxil.llc/#]buy amoxil[/url] amoxicillin 500mg capsule

  101. best online pharmacy india [url=http://indianpharmdelivery.com/#]Online medicine home delivery[/url] reputable indian pharmacies

  104. buying prescription drugs in mexico [url=http://mexicanpharm24.pro/#]mexican mail order pharmacies[/url] mexico drug stores pharmacies

  108. п»їlegitimate online pharmacies india [url=http://indianpharmdelivery.com/#]buy medicines online in india[/url] online pharmacy india

  111. buy prescription drugs from india [url=https://indianpharmdelivery.com/#]indian pharmacy online[/url] india pharmacy

  115. world pharmacy india [url=https://indianpharmdelivery.com/#]top 10 pharmacies in india[/url] world pharmacy india

  120. mexican mail order pharmacies [url=http://mexicanpharm24.pro/#]buying prescription drugs in mexico[/url] п»їbest mexican online pharmacies

  123. buying from online mexican pharmacy [url=https://mexicanpharm24.pro/#]medication from mexico pharmacy[/url] buying from online mexican pharmacy

  132. ivermectin 0.5 lotion [url=http://stromectol1st.shop/#]stromectol shop[/url] minocycline for sinus infection

  137. generic plavix [url=https://clopidogrel.pro/#]generic plavix[/url] Cost of Plavix without insurance

  146. ivermectin 3mg tablet [url=http://stromectol1st.shop/#]minocycline 100mg over the counter[/url] stromectol 12mg online

  151. antiplatelet drug [url=http://clopidogrel.pro/#]check clopidogrel pro[/url] Cost of Plavix on Medicare

  155. buy paxlovid online [url=http://paxlovid1st.shop/#]best price on pills[/url] Paxlovid over the counter

  160. buy paxlovid online [url=https://paxlovid1st.shop/#]buy here[/url] Paxlovid over the counter

  165. п»їplavix generic [url=https://clopidogrel.pro/#]clopidogrel pro[/url] Cost of Plavix without insurance

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *