Finfinneen Magaalaa guddittii Oromiyaa, Itoophiyaafi teessoo Gamtaa Afrikaati. Magaalattiin kan hundoofte bara 1879 ta’us, qulqullinni, misoomniifi guddinni magaalattii sadarkaa barbaadamurra hingeenye.
Lageen magaalattii keessa yaa’an balfa dhangala’aafi goggoga guuranii yaa’u. Daangaan lageeniis balfa jiidhaafi goggogaadhaan marfamanii mul’atu. Lageen magaalattii balfawwan dhangala’oofi goggogaa guuranii gara Godina Addaa Oromiyaa Naannawa Finfinneetti waan yaa’aniif jiraattonni naannawichaa baroota dheeraaf komachaafi iyyachaa turaniiru; jirus.
Jiraattonni magaalattii harki caalaan aadaa lageeniifi daangaa lageenii kunuunsuufi misoomsuu utuu hintaane balfawwan dhangala’oofi goggogaatiin faaluu qaba jechuun ni danda’ama. Faalamni lageeniifi daangaa lageenii rakkoo fayyaa ta’uurra darbee maqaa gaarii magaalattiis kan xureessuudha. Kana malees hawatni tuurizimii magaalattii akka hir’atu taasisuudhaan galii magaalattii irratti dhiibbaa uumaa jira.
Ministirri Muummee Doktar Abiyyi Ahimad dhiyeenya kana pirojektii Shaggar kan qarshii biiliyoona 29n waggaa sadiitti hojjetamee akka xumuramuuf karoorfame ifa taasisaniiru. Pirojektichi lageen magaalattii guguddoo lama kanneen kiiloo meetira 56 dheerataniifi qarqara lageenii misoomsuun qulqullinaafi miidhagina magaalattii gara boqonnaa haaraatti ceesisuun hawatni tuuristiifi galiin magaalattii dabalu taasisuurra darbee komii jiraattonni Godina Addaa Oromiyaa Naannawa Finfinnee, “Bishaan Fenfinneedhaa gara keenyatti yaa’u xuraawaa waan ta’eef fayyaa keenyarrattis ta’e qulqullina naannawaarratti miidhaa guddaa qaqqabsiisaa jira” jechuun baroota dheeraaf dhiyeeffachaa turaniifis deebii ni ta’a jedhamee abdatama.
Pirojektichi qulqullina, bareedina, magariisummaa magaalattii mirkaneessuun jiraattotaafis ta’e turistootaaf magaalaa mijattuufi filatamtuu ni taasisa. Kana malees miidhaa sababa lolaatiin qaqqabu akka hir’atu taasisuu keessatti gumaacha olaanaa ni taasisa.
Hojii pirojektichaa dhugoomsuun fayyummaa jiraattota magaalattiifi naannawaashee fooyyessuu, hojii misooma dinagdee magariisaa biyyattii d si’eessuu, bakkeewwan bashannanaa babal’isuufi carraa hojii uumuu keessatti gahee olaanaa waan qabaatuuf hawaasnis ta’e abbootiin qabeenyaa gumaacha isaan irraa eegamu bahachuu qabu.
Ministirri Muummee Doktar Abiyyi qarshii hojii pirojektichaaf oolu walittiqabuuf affeerraa irbaataa kan qopheessan ta’uu himaniiru. Diippiloomaatotni, hoji gaggeessitootni dhaabbilee, addunyaafi ardii, abbootiin qabeenyaafi kanneen biroon affeerraa irbaatichaarratti akka argamaniif waamichi kan dhiyaatuuf yoo ta’u, namni tokko qarshii miiliyoona shaniin irbaaticha kan nyaatu ta’a.
Utuu namoonni hedduun rakkatanii jiranii pirojekticha bajata hanganaatiin misoomsuun maaliif barbaachise namoonni jedhan jiru kan jedhan Doktar Abiyyi, pirojekticha milkeessuun tuuristoota caalaatti hawwachuun galii tuurizimii guddisuuf gargaara. Rakkoo keessa jirru keessaa dafnee akka baanuu kan nu taasisu keessaa tokko tuurizimiidha jedhu.
Yeroo Itoophiyaaf waqtii gannaa, biyyoota Awuroophaafi Giddugaleessa Bahaa hundaaf ammoo waqtii ho’aati. Biyyootni waqtii ho’aafi cabbii keessa jiran ho’as ta’e cabbii dheessuuf gara Itoophiyaa dhufanii oliif gad deemanii bashananuu, seenaa, aadaafi haala teessuma biyyattii daawwa’chuu barbaadu. Biyyattiin wantoota hawata tuurizimiif oolan hedduu gabaatti baasuu dhabuu ishee irraa kan ka’e bu’aa guddaa irraa argachaa kan hinjirre ta’uu dubbatu.
Biyyattii haala qilleensaa jireenyaaf mijatu waan qabduuf tuurstoota hedduu hawwachuu dandeenya kan jedhan Doktar Abiyyi, namoonni bashananaaf gara ‘Dubaa’i Mool’ kan deeman haala turizimii hawwatuun waan qophaa’eefi malee haala qilleensa mijataa waan qabduuf miti. Hoteelota ijaaruu qofti gahaa waan hintaaneef bakkeewwan daaw’atamaniifi iddoowwan bashananaa qopheessuun barbaachisaa ta’uu himu.
Irbaaticha nyaachuun hojii pirojektichaa milkeessuu, misooma magaalattiif invasti gochuufi qabeenya dabalataa uumuudha kan jedhan Doktar Abiyyi, keessumaa abbootiin qabeenyaa irbaaticha irratti akka hirmaataniif waamicha dhiyeessaniiru.
Hojii pirojektichaaf Chaayinaan deggarsa %25 taasifteetti. Biyyootni Giddugaleessa bahaas hangana jedhamuu baatus deggersa nuuf taasisu kan jedhan Doktar Abiyyi, namoonni irbaaticha nyaachuu yoo dhibaman iyyuu hojiin pirojektichaa hark 25 milkaa’eera jechuun ni danda’ama. Pirojektiiin Itoophiyaanonni irratti hinhirmaanne kan biyyattiiti jechuun waan hindanda’amneef keessumaa abbootiin qabeenyaa biyyattii irbaaticha irratti akka hirmaataniif waamicha dhiyeessaniiru.
Pirojekticha milkeessuun hojii mootummaa qofaan raawwatamuu qabu utuu hintaane hirmaannaa hawaasaas waan gaafatuuf jiraattonni magaalattii dammaqinaan irratti hirmaachuutu irraa eegama. Pirojektii misooma garqara lageen Finfinnee gaara Inxooxoorraa ka’ee hanga Aqaaqiitti fulla’uu kun magaalattii miidhagsuufi ammayyeessuu keessatti shoora olaanaa qaba. Yaadichis kan hoggansa haaromsaa, egeree biyyattiitiif mul’ata gaarii qabanii waan ta’eef magaalota biyyattii biroo keessatti babal’isuun barbaachisaadha.
Natsaannat Taaddasaatiin
Bariisaa Bitootessa 20/2011
5 Comments to “Pirojektii misooma lageen Shaggar: Bu’aa hoggansa jijjiiramaa”