የኢፌዴሪ ጠቅላይ ሚኒስትር ዶክተር ዐቢይ አሕመድ በሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት ተገኝተው ከምክር ቤቱ አባላት ለተነሱት ጥያቄዎች የሰጡትን ማብራሪያና ምላሽ ክፍል አንድ ትናንት ማቅረባችን ይታወሳል ። በዛሬው በክፍል ሁለት እትማችን ከመንገድ ሥራ፣ ከስኳር ፋብሪካዎች፣ ከትምህርት ቤት ጥራት ችግር፣ ከማዳበሪያ እጥረትና የዋጋ መጨመር፣ ከኑሮ ውድነትና ዋጋ ግሽበት፣ የዶላር ምንዛሪ መጨመር፣ ከምርጫ ዴሞክራሲያዊነትና ከታላቁ የኢትዮጵያ ህዳሴ ጋር ተያይዞ ለተነሱ ጥያቄዎች ጠቅላይ ሚኒስትሩ የሰጡትን ምላሽና ማብራሪያ ይዘን ቀርበናል።
የጠቅላይ ሚኒስትር ዶ/ር ዐቢይ አሕመድ ምላሽ ፦
የተከበሩ አቶ ክርስቲያን የምርጫ ቦታቸውን ስላነሱ የእርሳቸውን የምርጫ ቦታ ትንሽ ነካ አድርጌ ባልፍ ደስ ይለኛል። ምዕራብ ጎጃም ከኢትዮጵያ ውስጥ ከፍተኛ የመንገድ ችግር የነበረበት ዞን ነው። በጣም የሚገርምዎት የተከበሩት አቶ ክርስቲያን፣ በምዕራብ ጎጃም ባለፉት ሁለት ዓመት ተኩል ሦስት ዓመት ገደማ 504 ኪሎ ሜትር መንገድ እየገነባን ነው። በዚህ በአንድ ዞን ውስጥ ማለት ነው። ሪፎርሙ ለጎጃም ያመጣው ይህ ነው። ይህንን ሳወራ ባሌ ከሪፎርሙ በፊት ሁለቱ ዞኖች አስራ ምናምን ኪሎ ሜትር አስፓልት ብቻ ነበራቸው። ጎባ ሮቤ ብቻ። ሌላ የአስፓልት መንገድ የለም ።
ምዕራብ ጎጃም በአማራ ክልል ውስጥ 25 በመቶ ምርት የሚያመርት በጣም ምርታማ ዞን ነው ። መንገድ የሚያስፈልጋቸው፣ እንደተነሳው ማዳበሪያ የሚያስፈልጋቸው ናቸው ፤ በኋላ እመጣበታለሁ በግብርና፤ ከፍተኛ ምርት የሚገኝባቸው፣ ታታሪ ሠራተኛ ያለበት አካባቢ ነው። ያን ታሳቢ አድርገን ትክክል አልነበረም የነበረው እሳቤ ተብሎ የምዕራብ ጎጃም አካባቢ አምራች ስለሆነ መንገድ ያስፈልገዋል ተብሎ ከጂጋ ቋሪት ቲሊሊ 121 ኪሎ ሜትር፣ ከደንበጫ ፈረስቤት አዴት 137 ኪሎሜትር፣ ዱርቤቴ ቁንዝላ 135 ኪሎሜትር፣ ማንኩሳ ብርሸለቆ 36 ኪሎሜትር፣ ቡሬ ጎመራ 43 ኪሎሜትር፣ ቆንጅል ቆለላ 11 ኪሎሜትር፣ ባህርዳር ጢስ ቤት 21 ኪሎሜትር በድምሩ 504 ኪሎሜትር በአንድ ዞን እየተገነባ ነው ። በነገራችን ላይ እነዚህ መንገዶች ሲገነቡ አንደኛ ያስቀረነው ጉዳይ ሽሮ ፈሰስ የሚባል ነገር፤ያቆምነው ።
አሮጌ መኪናና ሽሮ ፈሰስ ለኢትዮጵያ አይጠቅምምና ይቁም ብለን ኮንክሪት አስፓልት ብቻ ነው የሠራነው ።
ሶማሌ ክልል ቅድም እህቴ ያነሳችው ሱማሌ ክልል፤ በዚህ ሁለት ሦስት ዓመት የሠራነው መንገድ ሶማሌ ክልል ከሆነ ጊዜ ጀምሮ አልነበረውም። በአማራ፣ በደቡብ፣ በኦሮሚያ በተለይ የተዘነጉ ቦታዎች እንደ ባሌ፣ እንደወለጋ፣ እንደጎጃም የተዘነጉ ቦታዎች ከፍተኛ የሆነ ሥራ እየተሠራ ነው። እስካሁን የነበረንን ኮንክሪት አስፓልት የሚያክል ነው ባለፉት ሦስት ዓመታት ተኩል ገደማ ጦርነቱም ኮሮናም እያለ እየተገነባ ያለው ። ቁጥር አይደለም ሄዳችሁ አረጋግጡ። በቦታ፣ በኪሎሜትር በበጀት ነው። በመንገድ ረገድ ባለፉት ሦስት ዓመት ተኩል ውጊያም ኮሮናም ቢኖር የተሠራው ሥራ አስደማሚ ነው። በቂ ነው ወይ ? አይደለም። ገና ሩቅ ነው ያለነው።
እዚህ አዲስ አበባ እንኳን በብድር ምክንያት፤ ቃሊቲ ቂሊንጦ፣ ቃሊቲ ቱሉዲምቱ 21 ኪሎሜትር የቻይና ኤግዚም ባንክ አበድሮን ብድር ስለከለከለን ቆይቶ የሚሰቃይ የማኅበረሰብ ክፍል አለ። እዚሁ አዲስ አበባ ማለት ነው። እርሱም እንደተባለው ነው። ያለው ፍላጎትና የእኛ አጠቃላይ አቅም አብሮ መሄድ ባለመቻሉ ምክንያት አሁንም የመንገድ ፍላጎት አለ። ቅድም የጎጃም ያነሳሁት አምራች ስለሆነ በጎጃም ዞን ውስጥ ብቻ ሳይሆን ከሰሜን ጎንደር እስከ መተማም የሚያገናኘውና ለኤክስፖርት የሚያመቻቸውም ጭምር ሥራ እየተከናወነ ነው ። የቃሊቲ ቂሊንጦ ጉዳይ የአዲስ አበባ ሰዎች ስለሚሰሙን በሚቀጥለው ዓመት ኤግዚም ባንክ ባይፈቅድም በእኛ በጀት ሥራውን እንጀምራለን። ወደእኛ በጀት የምናዞረው ሕዝብ ተቸግሯል፤ ተማሯል፤ አበዳሪውና ቃል የገባው አካል ደግሞ በራሱ ምክንያት ብድር ሊያፋጥን አልቻለም በሚል ነው ።
ይህ መንገድ ነው፤ በዚህ ሪፎርም ባለፉት 30፣ 40ና 50 ዓመታት የነበረን ያህል ኮንክሪት አስፓልት የከተማ እና የክልሎችን ሳልጨምር ፤ የኢትዮጵያ መንገዶች ባለስልጣን (ERA) ብቻ እየገነባ ያለውን እና አሁን ሂደት ላይ ያለውን ከጨመርን 40 በመቶ ከነበረን መንገድ ይበልጣል። ይህንን ከቋሚ ኮሚቴ አባላት ፍላጎት ያላችሁ ሰዎች የኢትዮጵያ መንገዶች ባለስልጣን (ኢራ) ጎራ ብላችሁ በዝርዝር መረጃ መውሰድ ትችላላችሁ። በመንገድ እጅግ የተሳካ ነገር ነው እየሠራን ያለነው። ቀድመን በሪፎርሙ በመንገድ በኩል አድሎ አለ። አንዳንድ ቦታ መንገድ አለ ጎጃም መንገድ የለም ብለን ታግለናል፤ ለጎጃም መንገድ ስለመለስን ትግሉ ተሳክቷል ማለት ነው ፤ ከመንገድ አንጻር።
ሁለተኛው አየር መንገድ ነው። አየር መንገድ ሪፎርም ሲጀመር 100 ኤርክራፍት ነበረው። ዛሬ 135 ኤርክራፍት አለው። 35 በመቶ የኤርክራፍት እድገት አለው። መቼ ? ኮሮና ውስጥ። ሪፎርም ሲመጣ አየር መንገድ 115 መዳረሻዎች (ዲስትኔሽኖች)ብቻ ነበሩት። ዛሬ በዓለም ላይ 127 መዳረሻዎች (ዲስትኔሽኖች) አሉት ። ሪፎርም ስንጀምር አየር መንገድ 3ነጥብ 3 ቢሊዮን ዶላር ሪቬኑ ነበረው። ዛሬ 4ነጥብ 8 ቢሊዮን ዶላር ሪቬኑ አለው።
ሪፎርም ስንጀምር ዋናው አየር መንገድ ቦሌ ስድስት ሚሊዮን ሰው ያስተናግድ ነበር። ዛሬ 22 ሚሊዮን መንገደኞች ያስተናግዳል። መቼ ? ኮሮና ውስጥ። መቼ? እያንዳንዱ አየር መንገድ ኮሮናን መቋቋም አቅቶት እየወደቀ ባለበት፣ በመንግሥት ካሽ ኢንጀክት እየተደረገ ባለበት አንድ ብር ሳይሰጠው የኢትዮጵያ አየር መንገድ እድገት ላይ ነው ያለው። ለምን በዚያ መንገድ ስለተመራ።
ሦስተኛ ቴሌኮሙኒኬሽን፤ ቴሌኮሙኒኬሽን ሪፎርም ሲጀመር “ከስተመር ቤዙ” 38 ሚሊዮን ነበር። ዛሬ 65 ነጥብ 5 ሚሊዮን ደንበኞች አሉት። በሪፎርሙ ዛሬ 27 ነጥብ 6 ሚሊዮን ተጠቃሚ ጨምሯል። 27 ሚሊዮን ተጨማሪ መጣ ሲባል የተከበረው ምክር ቤት ቀለል አድርጎ ማየት የለበትም።
ሁለት ሦስት አፍሪካ አገራት መቶ በመቶ የቴሌኮም አገልግሎት መስጠት የሚያችል አቅም ጨምርን ማለት ነው። እዚህ አካባቢያችን ያሉ ትናንሽ ሀገራት ብንደምራቸው 27 ሚሊዮን አይሞሉም። በጭማሪው ለነዚህ ሀገራት መቶ በመቶ አገልግሎት ተደራሽ አደረግን ማለት ነው። ከትርፍ እና “ከሬቬኑ” አንጻር ያየን እንደሆን ትርፉ ሪፎርም በፊት 33 ነጥብ 5 ቢሊዮን ብር ነበር ። ዛሬስ ? 55 ቢሊዮን ብር ደርሷል ። በ21 ነጥብ 5 ቢሊዮን ብር ጭማሪ አለ። ድሮ የነበረው የታሪፍ ዋጋ እየቀነሰ ነው። ቴሌኮም አሁን ድሮ የሚያስከፍለውን ዋጋ አያስከፍልም ቀንሷል። ሬቬኑውም ጨምሯል። ቴክኖሎጂ ታወቃላችሁ 3ጂ፣ 4ጂ፣ 5ጂ እያለ ያደገበትን መንገድ እሱን ትቼው ማለት ነው።
ከውጭ እንኳን ታስታውሱ ከሆነ ማጭበርበር (ፍራውድ) አለ፡ በውጭ ምንዛሪ የምናገኘው ሀብት እየጠፋ ነው በሚል ቴሌኮም ሥራ ጀምሮ ነበር ። ያኔ ከውጭ እስከ 70 ሚሊዮን ገደማ እናስገባ ነበር። አሁን 135 ሚሊዮን እናስገባለን ። ይህም እጥፍ ነው፤ አሁንም ሥራ ይፈልጋል። የማጭበርበሩ (የፍራውድ) ጉዳይ ሙሉ ለሙሉ ያልተፈታ ስለሆነ። ይህን የማወራው” በሬቪኑ”፣ “በፔኔትሬሽን”፣ የሰፋው ቴሌኮም በግጭት ምክንያት የማይሸፍናቸው እንደክልል፣ እንደዞን ቦታዎች አሉ። ይሄ ችግር እያለ ማለት ነው። አየር መንገድ ኮሮና እያለ፣ቴሌኮም ግጭት እያለ፣ ነው በቁጥርም በትርፍም ዕድገት ያለው። እዛ ፌስ ቡክ እንደሚያወራው አይደለም። የሚገርም ሪፎርም ነው እያመጣ ያለው።
ለምን ታዲያ የፈለግንበት አልደረስንም። ገና ሩቅ ነን እኛ። በቴሌኮም ገና ነን። ብዙ ሥራ ይጠበቅብናል ። ውጤት አልመጣም ሳይሆን ውጤቱ የምንፈልግበት ቦታ አልደረሰም። ሩቅ ነው። ብዙ ትጋት ይጠበቅብናል። ታስታውሳላችሁ አምና ቴሌ ብር እንጀምር ለቴክኖሎጂ ስንል የነበረውን የፌስቡክ ጩኸት ብትሰሙ፣ ሥራውን አትሠሩትም እኮ። ግን ዛሬ ቴሌ ብር 20 ሚሊዮን ደንበኞች አሉት። ወደ 20 ቢሊዮን ብር (የገንዘብ ዝውውር) “ትራንዛክሽን “በአንድ ዓመት ውስጥ አካሂዷል።
እስካሁን ያሉ ባንኮች፣ ንግድ ባንክን ጨምሮ ተደምሮ ያላቸው ቴክኖሎጂ እንደ ቴሌ ብር አይነት ሲስተማቸው ተደምሮ የኢትዮ ቴሌኮምን ግማሽ አያህልም። ግን ይሄ ብቻ አይደለም፡ ፡የትራፊክ ቅጣት፣ ሙስና ስላለበት በቴሌ ብር ይሁን ብለን ምን ያህል ለውጥ እያመጣ እንዳለ የምትገነዘቡ ይመስለኛል። አሁን ከንግድ ፍቃድ (ትሬድ ላይሰንስ) ጋር የሚያያዘውን አብዛኛውን ቴሌ ብር እያስገባን ነው። ለታክስ ክፍያ ሰው እንዳይሰለፍ ወደ ቴሌ ብር እያስገባን ነው። አብዛኛው አገልግሎት ወደ ቴሌብር ሲገባ አንደኛ ሙስና ይቀንሳል፤ አገልግሎት ቀልጣፋ ይሆናል ። ሰዎች አይንገላቱም፤ ቤት ተቀምጠው ሥራቸውን ይሠራሉ።
በቅርቡ አንድ አፍሪካ አገር ሄጄ ለሆነ ሰው አስቸኳይ ብር ይፈለግ ነበር ። እና እኔ ያለሁት ውጭ ሀገር ነው። ከጎኔ አንድ ወንድሜ የቴሌ ብር ተጠቃሚ ነው። ጠየኩት፤ እዛው ጋቦን ተቀምጦ የሆነ ያህል ገንዘብ አስተላለፈለት። በቃ! እኔ የምፈልገው ይሄን ነበር። ሰው ሳይቸገር ቶሎ መድረስ የሚችልበትን መንገድ መፍጠር ነው ። ከዛ አንጻር ቴሌኮም እጅግ አስደማሚ ሥራ ሠርቷል። ተጨማሪ ጥረት ያስፈልገዋል።
እስካሁን የሠራነው ሥራ በቂ አይደለም። ገና ነው፤ አገልግሎት ይቆራረጣል፤ ያልደረሰበት አካባቢ አለ፤ እዚህ 4ጂ ቢሆን እዛ 3ጂ ነው ያለው። ገና ብዙ ጥረት ያስፈልገናል። ብዙ እንሥራ ማለት ግን የተሠራውን እንካድ ማለት አይደለም። ለተሠራው ዕውቅና እየሰጠን የሚጨምረውን ይበልጥ መሥራት እንፈልጋን።
ክቡር ዶክተር ደሳለኝ እግረ መንገዳቸውን ስለስኳር አንስተው ነበር። ስኳር እርሳቸው እንዳሉት በጣም ችግር የነበረበት አካባቢ ነው። ፋብሪካዎች በጣም ብዙ ችግር ነበረባቸው። ከሪፎርም በፊት አራት ፋብሪካ ነበረን። አምስት ጨምረን ዘጠኝ አደረስነው። ከሰም፣ አርጆ ዴዴሳ፣ .ኦሞ ኩራዝ፣ ሁለትና ሶስት፣ጣና በለስን እኛ ነን የጨረስነው። ጨርሰን ምን አመጣን? አገዳ 30 ሺ ሄክታር ብቻ እናርስ የነበረውን 100 ሺ ሄክታር አስገብተናል። እንደ ሀገር 200 ሺ ቶን ስኳር እናመርት ነበር፤ አሁን 360 ሺ ቶን እናመርታለን ። ይሄም በርካታ ቦታ የጸጥታ ችግር ስላለ አገዳም፣ስኳር ላይም ችግር እያለ ማለት ነው።
ጣና በለስ በጣም ትርፋማ ፕሮጀክት ነው በነበረው ሪፎርም በችግር ምክንያት ነው የቆመው ሲባል እርስዎም እንደሚያውቁት በጣም ብዙ ጭቅጭቅ ነበር። ጣና በለስን ለመጨረስ በውጭ ብቻ ሳይሆን ሀገር ውስጥ ካለው አቅም ተጠቅመን ነው የጨረስነው። እና ስኳር ላይ እናሻሽላለን ብለን ነበር። አራት የነበረውን አምስት ጨምረን ዘጠኝ አደረግን፤ አሻሻልነው እኮ! በቂ ነው? አይደለም። ገና ገና መሥራት አለብን። ያልነውን ግን ፈጽመናል። በጣም የሚገርማችሁ ነገር ያልነውን የመፈጸም ብቃትና የሞራል ልዕልና ያለን ሰዎች ነን። ተናግረን ጠብ የሚል ነገር የለም። እንሠራዋለን።
ስኳር ላይ እርስዎ ካነሱት ቁጥር በላይ ችግር የነበረው ሁሉም ፋብሪካዎች ፣በለስም፣ዴዴሳም ወንጂም አንድ ኮርፖሬሽን ስለነበሩ አንደኛው ይበደራል፤ አንደኛው ዕዳ ይከፍላል። እንደ ፋብሪካ አልነበረም። ይሄ ትክክል አይደለም ብለን ፣ በሪፎርም ሠርተን ለይተን እያንዳንዱ ፋብሪካ ኦዲት የተደረገ ነው፡ ፡ለመጀመሪያ ጊዜ ያ ሁሉ ቀውስ ያለበት ስኳር ፋብሪካ እስከ 2010 ዓ.ም ሂሳብ የዘጋው አሁን ነው። አልተዘጋም ሂሳብ። ፋብሪካ መጨመር ብቻ አይደለም ውስጥም በርካታ ሥራዎች ይሠራሉ። ታዲያ ይህን ሁሉ ስኳር ከጨመራችሁ ለምንድነው ምርት የሚቸግረን? ዋጋስ የሚጨምረው ምንድን ነው? የሚለው ጥያቄ አግባብነት አለው፡፡ምክንያቱም የኛ ፍላጎት እያደገ ነው ።
ይኸውልዎ የተከበሩ የምክር ቤት አባል፣ድሮ እኔ አገር ቤት እያለሁ ዘጠና አምስት እና ስድስት በመቶ ቡና በጨው እንጠጣ ነበር። አሁን የለም ። እሱ ብቻ አይደለም፤ እርስዎም እንደሚያውቁት ኢትዮጵያ ውስጥ ጠላ ጣዕሙ ራሱ ከጥፍጥና የተለየ ነበር። አሁን እንደምታውቁት ጠላ በስኳር ሆኗል ። ፍላጎት በጣም ጨምሯል። ሰዎች ስኳር የመጠቀም ነገራቸው ጨምሯል። በሁሉም ምግባችን ውስጥ ስኳር እየገባ ነው።
ፍላጎት አድጎ ያመረትነው ምርት ግን አብሮ እኩል ማደግ አልቻለም። ምርታችንና ፍላጎታችን ለየቅል ሆነ። ለዚህ ምን መሆን አለበት የቀረው ፋብሪካ መልማት አለበት፤ ይበልጥ ማረስ አለብን፤ ማምረት አለብን፤ ምርታማ መሆን አለብን፤ በዚህ ጉዳይ ከእርስዎ ጋር ብስማማም በተገባው ቃል መሠረት ግን በጣም በርካታ ሥራ ከተሠራባቸው መካከል አንዱ ስኳር ነው።
ይገርምዎታል ዱሮ በየወረዳው ሲሄዱ የኑግ፣ የተልባ ዘይት የሚጨምቁ ግመሎች ማየት ብርቅ አልነበረም ። ታውቃላችሁ ገጠር ስትሄዱ በየመንደሩ ሰው በግመል የሚሽከረከር የተልባ ወይም የኑግ ዘይት መጭመቂያ ይታይ ነበር ፤ ኢትዮጵያ ውሰጥ። ታውቃላችሁ አብዛኞቻችሁ ከገጠር ነው የመጣችሁት ብዬ አስባለሁ። አሁን የለም እየቀረ ነው። ከውጭ የመጣው የስኳርና የዘይት ልምምድ ጥሩ የነበረውን ባህላችንን እያጠፋ ነው።
ስኳር ግን ስንጀምር ታሪኩን ሰምታችሁ ከሆነ ሰው ስኳር ስለማይወድ ከረሜላ በነጻ እየተሰጠው ነው የተለማመደው። ስኳር እንዲለምድ ከረሜላ ተሰጥቶት። ወንጂ ሲጀመር እንደዛ ነበር። እየዞሩ በነጻ ከረሜላ እየሰጡ አለማምደው ነው ቡናውም፣ ጠላውም ሁሉም ስኳር ውስጥ የገባው። ዘይትም እንደዚሁ ነው። ያ የኑግ፣ የተልባ ባህል ጤናማ ነበር። ጠቃሚ ነበር። እየቀረ መጥቷል ። በተቻለ መጠን መመለስ ያስፈልጋል።
የትምህርት ጥራት ችግር አለ፣ ፈተና ላይ ችግር አለ ተብሏል። ትክክል ነው። የተከበረው የምክር ቤት አባል፣ ባለፉት ሶስት ዓመታት 2 ሺ 150 ትምህርት ቤቶች ገንብተናል። “ከኬጂ እስከ ሀይስኩል” ። ይሄ ሙሉ ትምህርት ቤት ነው። ከ15 ሺ በላይ ክፍሎችን ገንብተናል። ትምህርት ቤቱ እያለ ተጨማሪ የመማሪያ ክፍሎችን “ክላስሩም”ብለን። ኮሮና ከሰጠን ጸጋ አንዱ የመማሪያ ክፍሎችን እናስፋ የሚለው ነው። ኮሮና ሰው ገድሎብናል፤ ኢኮኖሚ ጎድቶብናል። እውነት ነው። በትምህርቱ ዘርፍ ግን ብዙ የመማሪያ ክፍሎችን ጨምሮልናል ። ሰው እንዳይተፋፈን ብለን።
አንድ ነጥብ ሰባት ሚሊዮን ተማሪ ኢትዮጵያ ውስጥ ዛሬ ይመገባል። ይሄ እኮ በጣም የሚገርም የሚያስደስት ተዓምር ነው። አንድ ነጥብ ሰባት ሚሊዮን ተማሪ በቀን ሁለት ጊዜ ትምህርት ቤት በነጻ ይመገባል። ይህን የምናውቀው አሜሪካ ነበር። ኢትዮጵያ ውስጥ ተጀምሯል። በቂ ነው ወይ? አይደለም ። ብዙ ሥራ ያስፈልጋል። ጅማሮው ግን መካድ የለበትም።
ኢንዱስትሪን በሚመለከት ኢንዱስትሪን ‹‹ኢትዮጵያ ታምርት›› የሚባል በጣም ጥሩ ጅማሮ የኢንዱስትሪ ሚኒስቴር ጀምሯል። ዋና ዓላማው አጠቃላይ ያሉ ኢንዱስትሪዎች ቢያንስ 50 ከመቶ ማምረት እንዲችሉ ነው። ይህ ጅማሮ ጥሩ ውጤት እያመጣ ነው፤ ተጠናክሮ ይቀጥላል። ይህ ብቻ ሳይሆን ከለውጥ በፊት ኢትዮጵያ ሦስት የኢንዱስትሪ ፓርኮች ነበሯት። ሃዋሳ፣ ኮምቦልቻና መቀሌ።
ከለውጡ በኋላ አስራ ሁለት ገንብታለች። ሶስት የአግሮ እና ዘጠኝ የኢንዱስትሪ ፓርኮች። በየትኛውም መመዘኛና በየትኛውም ቁጥር በኢንዱስትሪ፣ በትምህርትም፣ በስኳርም፣በቴሌም፣ በአየር መንገድም፣ መንገድም ከፈለጋችሁ በመብራትና በውሃም ሊወዳደር አይችልም። አስደማሚ እምርታዎች አሉ። የሚለፉና የሚተጉ ኢትዮጵያውያን በየቦታው አሉ። ነገር ግን ባዛው ልክ የሚሰርቅ፣ የሚያላግጥ ወሬ የሚተነትንና መፍትሔ የማያመጣ ስላለ ከዚያ በላይ መሄድ ሲገባን የቀነሰ ነገር ይኖራል።
ኢንዱስትሪ ላይ የኃይል፣ የፋይናንስ ፣ ሎጀስቲክስና ቢሮክራሲ ችግር ቢፈታ እና ከ50 በመቶ በላይ ቢያድግ ምርታችን በርግጠኝነት በከፍተኛ ደረጃ ለውጥ ያመጣል። ኢንዱስትሪ ውስጥ ሁለት ነገር ማየት አለባችሁ። አንደኛ “አግዋ “ቀርቶ እኮ ዘንድሮ የኤክስፖርት ንግድ አድጓል። በሚቀጥለው አስራ አምስትና ሃያ ቀናት በጀት ሲዘጋ ስለማቀርብ ወደዛ በጥልቀት አልገባም። “አጎዋም” ተዘግቶ ጫናም እያለ የኤክስፖርት ምርት አድጓል እንጂ አልቀነሰም። ይህ ብቻ ሳይሆን “ኢምፖርት ሰብስቲትዩሽን” ላይም ከፍተኛ ሥራ ተሠርቷል። ቀደም ሲል በቢሊዮን የሚቆጠር ገንዘብ የሚወጣባቸው የከሰል ድንጋይ፣ ገብስ፣ ልብስ፣ጫማ፣ የደንብ ልብስና ሌሎችም በሀገር ውስጥ እየተመረቱ ነው። ድሮ በቢሊዮን የምናወጣባቸው ማለት ነው።
ግብርናን በሚመለከት በጣም ሰፋ ያለ ጊዜ ወስጄ መናገር የምችልበት ነው። ነገር ግን እንዳልኩት በሚቀጥለው ጥቂት ሳምንታት ውስጥ በጀት ስለምናይ ጥቂት ሐሳብ ብቻ አነሳለሁ። አንደኛው ግብርናን በሚመለከት የተከበረው ምክር ቤት በመጠኑም ቢሆን እንኳን ደስ አላችሁ። ዘንድሮ ከአምስት ሺ ትራክተር በላይ በኢትዮጵያ ደረጃ ለግብርና ሥራ አውለናል። ይህም ትልቅ እምርታ ነው። ሰዎቻችን በበሬ ከማረስ ወደ ትራክተር እንቀይር ያልነው አምስት ሺ ደረስንና ከምናርሰው መሬት 28 ከመቶውን በማሽን (በትራክተር) አረስን።
ይህ አምስት ሺ እንደምንም በሁለትና ሦስት ዓመት ውስጥ አስር ሺ ቢደርስ ውጤቱን አስቡት። አንደኛው ጥሩ ዜና ትራክተርና ኮምባይነር የመጠቀም እድል እየሰፋ መምጣቱ ነው። ሁለተኛው ክላስተር ነው። አሁን ከምናርሰው 45 ከመቶው መሬት በክላስተር ውስጥ ገብቷል። ቢያንስ ከ50 እስከ 60 ከመቶ ቢደርስ በእጅጉ ያግዘናል። አርባ አምስቱ ግን ቀላል የሚባል አይደለም።
ይህን በማድረግ ባለፈው መኸር 336 ሚሊዮን ኩንታል አምርተናል። የበጋ ስንዴ ሁለተኛው ዙር አላለቀም። እንደምታውቁት ባሌ 154 ሺ ሄክታር ገና አልተሰበሰበም። በርካታ ቦታዎችም ገና የበጋ ስንዴ ወደ ማምረት የገቡ አሉ። ያ እንደተጠበቀ ሆኖ፤ ቢያንስ ቢያንስ ሃያ ሶስት፣ ሃያ አራት፣ ሃያ አምስት ሚሊዮን ኩንታል ይጠበቃል። ከዛ በላይ የሚገፋ ግምት አለ። በአንደኛው ዙር ካየነው አንፃር በትንሹ 23 እና 24 ሚሊዮን ኩንታል ስንዴ እናስገባለን የሚል ግምት አለን።
ይሄ እንዴት መጣ ? ዝም ብሎ መጣ? አልመጣም። በግብርና ሴክተር ላይ የፋይናንስ ችግር አለ ብለን ስንጮህ ታስታውሳላችሁ። ዘንድሮ ለግሉ ሴክተር ካበደርነው 267 ቢሊዮን ብር ውስጥ 34 ከመቶውን የወሰደው ግብርና ነው። 73 ቢሊዮን ብር 1 ነጥብ 2 ቢሊዮን ዶላር ዘንድሮ የግብርና ሴክተር ብድር ተሰጥቶታል። ይሄ ከአጠቃላይ የዓመቱ ብድር ከአንድ ሶስተኛ በላይ ነው። ይህ ለማዳበሪያ ያወጣነውንና የንግድ ባንክ ብድርን አይመለከትም። ቅድም ማዳበሪያ ላይ ላነሱት ሀሳብ ፣ በበጀት ላይ እንዳያችሁት የፌዴራል መንግስት 15 ቢሊዮን ብር ለማዳበሪያ ድጎማ አድርጓል። በኩንታል ከአንድ ሺ ብር በላይ ደጉሟል። ይህንን ያደረገው ይሔ ደሃ መንግሥት ነው። በውጊያ በምናምን የተያዘ መንግሥት አርሶ አደር ከተጎዳ ከተሜው ይጎዳል ብሎ 15 ቢሊዮን ብር አምና ያልነበረ በዘንድሮ ብቻ ለማዳበሪያ ድጎማ አድርጓል።
እዚህ ጋር የተከበሩ አቶ ክርስቲያን የመጣሁበት አካባቢ በኦፕሬሽኑ ምክንያት ለማረስ ተቸግሯል ስላሉ፤ በኋላ እመጣበታለሁ። እርሳቸው አምራች ከሆነ አካባቢ ስለመጡ ስለምርት ይገባቸዋል። ባለፈው ዓመት እርሶ እንደሚያውቁት በምዕራብ ጎጃም የታረሰው 486 ሺ ሄክታር መሬት ነበር ። ዘንድሮ ግን እየታረሰ ያለው 495 ሺ ሄክታር መሬት ነው። ምዕራብ ጎጃም ውስጥ የእርሻ ሁኔታ እያደገ ነው።
አርሶ አደር እንኳንስ ማረስ ሊያቅተው በጥድፊያ ውስጥ ነው። በሌላ በኩል ዘንድሮ የአማራ ክልል ትራክተር ገዝቶ ለአርሶ አደር ሲያከፋፍል 19 ትራክተሮችን በመውሰድ ከሁሉም ዞኖች ከፍተኛ ቁጥር ያለው ትራክተር የወሰደው ምዕራብ ጎጃም ነው። ማዳበሪያን በሚመለከትም ለአማራ ክልል ከተሰጠው ማዳበሪያ ትልቁን ቁጥር የወሰደው ምዕራብ ጎጃም ነው። ለምን? አምራች ስለሆነ።
መፈናቀልን በሚመለከት ቀደም ሲል አምናና ካቻምና በነበረው ግጭት ከተለያዩ አካባቢዎች ተፈናቅለው የነበሩ ሰዎች እርሶ እንዳሉት በየዞኑና በየወረዳው አሉ። ነገር ግን የአሁኑን ኦፕሬሽን በሚመለከት በምዕራብ ጎጃም አንድ ሰው አልተፈናቀለም። ነገር ግን ከትናንት ወዲያ ሶስት ቀበሌዎች ላይ በረዶ የቀላቀለ ዝናብ ዘንቦ ነበር። ቤታቸውን የለቀቁ አርሶ አደሮችና ዜጎች አሉ። ዜጎቻችን ተፈናቅለዋል። መልሶ ለማቋቋም ፌደራልም ክልልም ተባብሮ እያገዛቸው ነው። አሁንም ግን መፍጠን ያስፈልጋል።
የአካባቢው ሕዝብ በጣም የሚሠራ ሕዝብ በመሆኑ በቶሎ አቋቁመን ወደ ሥራ ካላስገባነው እኛው እንጎዳለን። ከዚህ ውጪ ኦፕሬሽኑን በሚመለከት ግን የተፈናቀለ ሰው የለም። ኦፕሬሽኑን በኋላ እመጣበታለሁ። የምዕራብ ጎጃም ሕዝብ ለማምረት የተቸገረ ሳይሆን የተሻለ ምርት እያመረተና የተሻለ ሥራ እየሠራ ያለ ነው። በዛው ልክ ደግሞ መንግሥትም እየደገፈው ያለ መሆኑን መገንዘብ ያስፈልጋል።
ይሔ በመሆኑ ግብርና ላይ ታዲያ ምን ይመጣል ? ያላችሁ እንደሆነ በብልፅግና ጉባኤ የወሰነው ማለትም በቀጣዩ ጉባኤ ስንዴ ወደ ውጪ እንልካለን ያልን ቢሆንም እኛ ግን በሚቀጥለው ዓመት ከጉባኤው አንድ ዓመት ተኩል ቀድመን ስንዴን ወደ ውጪ ሀገር እንልካለን። ይህ ምን ማለት ነው ካላችሁ? ስንዴ ለማኝ ሀገር ስንዴ እበላለሁ ሳይሆን ወደ ውጪ ሀገር እልካለሁ ወደምትልበት ደረጃ የወሰደ የግብርና ሪፎርም እየተሰራ ነው፤ ማለት ነው ።
ቤተ መንግሥት የጓሮ እርሻ አይታችኋል። በአዲስ አበባም በስፋት እየተሄደበት ነው። አንዳንድ ፖለቲከኛና ጋዜጠኛ ነን የሚሉ ሰዎች ስለ አትክልትና ፍራፍሬ የጀመርነውን ሥራ በደምብ ስለማያውቁ፤ በእርግጥ ሀገራቸውንም ስለማያውቁ ፤ ሊያላግጡ ይሞክራሉ። ነገር ግን አትክልትና ፍራፍሬ ከአረንጓዴ አሻራ ጋር አያይዘን የጀመርነው ነው። ዘንድሮ ብቻ 82 ነጥብ 9 ሚሊዮን ዶላር አትክልትና ፍራፍሬ ወደ ውጪ ሀገር ልከናል። ይሄ ትልቅ እምርታ ነው። ከዚህም በላይ መሄድ እንችላለን። የያዘን ሎጀስቲክ፣ መንገድ ነው።
ምርቱ ያለበትና ፍላጎቱ ያለበትን የማገናኘት ችግር አለ። በባህሪው ፍራፍሬ በማንኛውም መኪና የሚጫን አይደለም። ስለሚበላሽ የተለየ መኪና ይፈልጋል። እነዚህን አቅሞች መገንባት ችግር ቢሆንብንም በፍራፍሬ፣ በጓሮ አትክልትና በስንዴ እምረታ መጥቷል። በቡናስ ? በአረንጓዴ አሻራ በስፋት ቡና ስለምንተክል በታሪካችን ለመጀመሪያ ጊዜ 1 ቢሊዮን ዶላር በላይ ወደ ውጪ ልከናል።
በነገራችን ላይ የዛሬ አስር፣ አስራ ሁለት እና አስራ አምስት ዓመታት ገደማ፤ የኢትዮጵያ ካቢኔ የኢትዮጵያ አጠቃላይ የውጪ ሽያጭ 1 ቢሊዮን ዶላር ገባ ብሎ፤ ተሰብስቦ ሻምፓኝ ከፍቷል። ዛሬ የኢትዮጵያ ቡና ብቻ ቢሊዮን ዶላር ገብቷል። አጠቃላይ ኤክስፖርት በኋላ እመጣበታለሁ። ታስታውሳላችሁ ኤክስፖርታችን ከለውጥ በኋላ በተከታታይ ለሰባት ዓመታት እየቀነሰ ሲመጣ ነበር፤ አያድግም ነበር። አድጎ አያውቅም።
ባለፈው ዓመት እና ዘንድሮ ሪፎርም ብለን፤ ገንዘባችንን ዲቫሉየት አድርገን በሠራነው የሪፎርም ሥራ በሁለት ዓመት ውስጥ ተጨማሪ አንድ ቢሊየን ጨምረን ሶስት የማይሞላውን አራት ቢሊዮን አድርሰነዋል። ከነበረው ኤክስፖርት በአንድ ሶስተኛ የጨመረው በሁለት ዓመት ነው። ይሔ በገበታ ለአገር የሚሠሩ ሥራዎችን አያካትትም። ቅድም የጎበኛችኋቸው የታዩ ሥራዎች አይካተቱም። በገበታ ለሀገር የሚሠሩ ሥራዎች በኢኮኖሚም በምንም ተፅዕኖ አላቸው። አልጠቅሳቸውም።
ዛሬ እንጦጦ ፣ጎርጎራ ፣ኮይሻ አልልም፤ ነገር ግን አንድ ነጥብ/ፖይንት/ ላንሳ። አራት ቤተመጽሐፍቶችን በዓለም አቀፍ ደረጃ/ስታንዳርድ/ ለልጆቻችንን እየገነባን ነው። አንዱ ታሪካችንን ከዓለም ታሪክ ጊዜ ካላቸውና ከፃፉ ሰዎች የምንማርበት መጽሐፍት በዲጂታል ፎርምና መጽሐፍት /በሀርድ ኮፒ/ ፎርም ያለበት አብርሆት ቤተመጽሐፍት ነው። የተሠራበት ስታንዳርድ ስለሚታወቅ አልነግራችሁም።
ቀጥለን የሳይንስ ሙዚየም እየሠራን ነው። እጅግ በጣም የሚያምር ትልቅ (ግራንድ) ሥራ ። የአፍሪካ ሥራ አይመስልም። በጣም ቆንጆ ሥራ ነው እንዳያችሁት። ይሄ “ፎር አ ፊውቸር ሳይንስን አስፓየር” የሚያደርጉ ልጆቻችን በቀለለ መንገድ ትምህርት የሚያገኙበት ነው። ለምሳሌ እኔ ስለ ዩኒቨርስ ፀሐይ ትልቅ ናት ፤ ጨረቃ ትንሽ ናት ፤ ፀሐይና ጨረቃ ምን ያህል ይራራቃሉ የሚለው ስለ ዩኒቨርስ ያለኝ ግንዛቤ ዩኒቨርሲቲ እስከ ገባሁ ከስም ያለፈ አልነበረም ፤አይዲያው እንጂ ግንዛቤው አልነበረኝም። ግንዛቤ ያገኘሁት ከኮምፒውተር በኋላ ነው ። አሁን ሳይንስ ሙዚየም ብትሄዱ ጣራው ላይ /ሲሊንጉ ላይ/ ሰማይ ተሰርቶ ዩኒቨርስ አለ።
የሁለትና ሦስት ዓመት ልጅ ያቺ ፀሐይ ናት፤ ያ ጨረቃ ነው ፤ያ መሬት እያልን ከፕላኔቶች ጋር እንዲተዋወቅ እናደርጋለን። ይሄ ዕድል እኛ አልነበረንም። ልጆቻችን እና የልጅ ልጆቻችን አላቸው። ለምን ድህነትን መበቀል ስለሚያስፈልግ። ሳይንስ ሙዚየም ፊውቸር ሳይንስ ነው። ይሄ ብቻ አይደለም። ከቦይንግ ጋር ‹‹ከአጉስታ›› ጋር እየተነጋገርን ነው።
የቦይንግ ትክክለኛው “ኤር ክራፍት ሲሙሌሽን” ገብቶ የኤሊኮፕተር ሲሙሌሽን ገብቶ ጌም አይደለም የማወራው ኦርጅናል ነው። ስልጠና የሚካሄድበት፤ ልጆቻችን ኤሌኮፕተር ማብረርን ላይቭ እንዲማሩ በአምስትና ስድስት ዓመታቸው ። ለምን ? መፍጠር እንዲችሉ። ሁለተኛው ላይብረሪ እርሱ ነው።
ሦስተኛው ፈረንጆች “ቦተኒካል ጋርደን” የሚሉት እኛ ፕላንት ላይብረሪ ያልነው (ቤተመጽሐፍት) ቤተመንግሥት ውስጥ የሚገነባው፤ስድስት ሺህ ኢንድጂኒየስ የኢትዮጵያን ፕላንቶች የሚችለው አቅም ያለው ፤ አዲስ አበባ ከተማ ያሉ የሚመራመሩ ሰዎች በቀላሉ መጥተው ይሄ ጤና አዳም ነው፤ ይሄ ፎሶሊያ ነው፤ እያሉ መማር እንዲችሉ ለመድኃኒት እንዲመራመሩ፣ለምግብ እንዲመራመሩ የሚያስችል ፕላንት ላይብረሪ እየገነባን ነው።
አራተኛ በማዕድን ሚኒስቴር በከርሰ ምድር ሀብቶቻችን በፈሳሽም በጠጣርም መልክ ያሉ ነዳጅም ይሁን ፤ ፖታሽየም፤ ድንጋይም ይሁን ወርቅ የት በምን ዓይነት ቅርፅ እንዳለ የሚያሳይ ላይብረሪ ገንብተናል። ለምን የከርሰ ምድር ሀብታችንን ካወቅን ፤ ዩኒቨርስና ፊቸር ሳይንስን ካወቅን ፤በምድር ላይ ያለውን የፕላንት ዓይነት ለምግብ ለመድኃኒት ለይተን ካወቅን ፤ የተፃፈ ታሪካችንን ካወቅን የተሻለ ሀገር መገንባት እንችላለን። ትላንትን የማያውቅ ነገ አይገነባም። ከምድር በታች ያለውን የማያውቅ ከምድር በላይ አይገነባም። ሰማይ ላይ ያለውን የማያውቅ ምድር ላይ የሚመጣውን መገመት አይችልም።
እነዚህ ግንባታዎች በፓርላማ በበጀት የፀደቀ ባይሆንም በጣም ከፍተኛ የሆነ ውጤት የሚያስገኙ ናቸው። ሌላውን ብዙ ጊዜ ስላልኩ አልናገርም። በድምሩ ከሪፎርም ጋር ተያይዞ የመጡ ልማቶች ያሉን ሀብቶች ቢሰበሰቡና ቢሠሩ፤ ሀሳባችን ቢደመር፤ ሀገርና ትናንሽ አጀንዳን ብንለይ ምን ልንሠራ እንደምንችል ያሳያል። ይሄን ማየት የማይችል ሰው በጣም ብዙ ነው። አንደኛ ሥራውን አያውቅም ሥራ ውስጥ የለም ። ዝም ብሎ ሲተነትን ይውላል። እዛ ውስጥ ውስጡን እየበላ በራሱ ንግግር ራሱን እየበላ ይኖራል። ከዚህ ወጥተን በመልካም አስተሳሰብ ሠርተን በልማት ምርጥ ነገር እንድናመጣ ውስጣችንን መፈተሽ ያስፈልጋል ። ሃሳብ ራሱን የሚሠራው ከጭንቅላት ስለሆነ።
እና ይሄ ሁሉ ግን እያለ ፤ ይሄ ሁሉ የሚያምር ዜና እያለ፤ የዋጋ ንረቱን አልቻልነውም፤ በየዓመቱ ዋጋ እየጨመረ ነው። ችግር አለ፤ የምርት ዋጋ እየጨመረ ነው የሚል ሀሳብ ገዢ ሀሳብ ፤ንግግር ይፈልጋል። አንደኛ ከዋጋ ውድነት ጋር ተያይዞ ያለው ነገር በጣም አስጠሊታ የሚያደርገው የሚጎዳው ደሃውን ማኅበረሰብ ነው። ችግርተኛውን ስለሚጎዳ ለችግርተኞች የቀረበ ልብ ያላቸው እንደኛ ዓይነት ሰዎች ይታመማሉ። አይወዱትም። የሚጎዳው ደሃን ነው ። በችግሩ መግዛት የማይችሉ ሰዎች ይጎዳሉ።
የችግሩ ምክንያቱ ብዙ ነው። ያን ለመፍታት ብዙ ጥረት ተደርጓል። የምርት እጥረትና የፍላጎት ዕድገት አንድ ምክንያት ነው። የንግድ ሥርዓት መዛባት ሁለተኛ ምክንያት ነው። ምርቱ እያለ ሎጂስቲክ ማቅረብ አለመቻላችን፤ መንገዱም አለመኖር ሌላ ምክንያት ነው። ግጭት መፈናቀል ሌላ ምክንያት ነው። የፋይናንስ አጠቃቀም ሌላ ምክንያት ነው። ከዚህ ውጪ በዓለም ደረጃ ያለውን የኑሮ ውድነት ሁኔታንም ጊዜ ወስዳችሁ ማየት ይኖርባችኋል።
ስለኢትዮጵያ የኑሮ ውድነት ስታወሩ ዓለም ላይ ምን እንዳለ ማወቅ ይፈልጋል። ዛሬ በቬንዝዌላ 1ሺ198 በመቶ የዋጋ ንረት አለ። ዛሬ ሱዳን 340 በመቶ የዋጋ ንረት አለ። ሊበነን 201 በመቶ የዋጋ ንረት አለ። ሶርያ 179 በመቶ የዋጋ ንረት አለ። አርጀንቲና 51 በመቶ የዋጋ ንረት አለ። ቱርክ 36 በመቶ የዋጋ ንረት አለ። ኢትዮጵያ 33 በመቶ የዋጋ ንረት አለ። ይሄ የኔ ዳታ አይደለም። የዓለም አቀፍ ዳታ ነው።
33 በመቶ የዋጋ ንረት ትንሽ ነው? አይደለም። ለኢትዮጵያ በጣም በጣም ከባድ ነው ። ገቢያቸው ዝቅ ላለ ሰዎች በጣም ከባድ ነው። ዋናው ጉዳይ ኢንፍሌሽን እንዳለ አውቆ ኢንፍሌሽንን መናገር መተንተን ሳይሆን ምን እያደረግን ነው ? የሚለውን ጉዳይ መገንዘብ ጥሩ ነው።
አንደኛ ኮሮና መጥቶ ‹‹መሬት ጦም አይደር፤ የበጋ ስንዴ ባንል ምን ይውጠን ነበር? ´ ብለን ማሰብ አለብን። የስንዴውን ድል ሲነሳ ብዙ ወዳጆቻችን ጎረቤቶቻችን እያሰቃየ ያለው የስንዴ ጉዳይ እኛ በዚያ ደረጃም ባይሆን መሠረት ለመጣል ያስቻለን ቀድመን የሠራነው ሥራ ነው። ሁለተኛ ድጎማ ፤ይሄ ደሃ አገር በድጎማ ምክንያት በጣም እንደበለፀጉ አገሮች ነው። ኢትዮጵያ ውስጥ መብራት ይደጎማል። እጅግ ርካሽ መብራት ያለው ኢትዮጵያ ውስጥ ነው። የትም ጎረቤት አገር በዚህ አታገኙም። ኢትዮጵያ ውስጥ ውሃ ይደጎማል። የሚጠጣ ውሃ ይደጎማል። ሰው የሚጠጣውን ውሃ ሙሉ በሙሉ አይከፍልም። ኢትዮጵያ ውስጥ ማዳበሪያ ይደጎማል፤ነዳጅ ይደጎማል በጣም በርካታ ነገር ይደጎማል።
ነዳጅ ባለፈው አንስቻለሁ። እየወሰደብን ያለው በጣም ከፍተኛ ሀብት ነው። ለምንድነው ቅድም ያነሳሁት ከሪፎርም በፊት ኢትዮጵያ ውስጥ ያለው መኪና ትንሽ ተቀንሶ ወይም ትንሽ ተጨምሮ 700 ሺ ገደማ ነበር። አሁን አሮጌ ቀርቶ ከ1 ነጥበ 3 ሚሊዮን በላይ አድጓል። ደብል አድጓል፤ በሪፎርሙ። አብዛኛው የሚሄደው በውሃ አይደለም በነዳጅ ነው። ይሄን በአዲሱ ሪፎርም ከሚቀጥለው ሐምሌ ወር ጀምሮ፤ መንግሥት ነዳጅ የሚደጉመው ለፐብሊክ ትራንስፖርት ብቻ ያልነውን እንጀምራለን። መንግሥት ይከፍላል። ሀብታም የሚችል ይከፍላል። እኛ የምንደጉመው በትራንስፖርት የሚሄደውን፤ ዝቅተኛ ገቢ ያለውን፤ የኅብረተሰብ ክፍል ብቻ ይሆናል። እሱ ድጎማን አያስቀርም። ያልተገባ ድጎማን ግን ስለሚቀንስ ያንን ሀብት ሌላ ቦታ ለማዋል ዕድል እናገኛለን።
በዘንድሮ ፍራንኮ ቫሉታ ፈቅደን ዘይት፣ ስንዴ እንዲገባ ፈቅደን። በዘንድሮ በስድስት ወር ብቻ 30 ቢሊዮን ብር ግብር አጥተናል። መሰብሰብ የምንችለው አሁን ዋጋ እንዲያረጋጋ ብለን የተውነው ማለት ነው። ለግንዛቤ እንዲሆን አዲስ አበባ ላይ ብቻ ያለውን እውነታ ላንሳ፤ አዲስ አበባ ላይ 628ሺ ተማሪ በቀን እንመግባለን። ዝቅተኛ ገቢ ያላቸው ሰዎች ልጆቻቸው ከትምህርት እንዳይቋረጡ እንመግባቸዋለን። ያ አይበቃም ብለን በስድስት ማዕከላት ከቆሼ የሚመገቡ በቀን አንዴ የማይመገቡ ሰዎች በነፃ በሰልፍ የሚመገቡበትን ማዕከል ገንብተናል። አልመጡም ተብሏል። ስለዚህ ሔዳችሁ ማየት አለባችሁ። ተጨማሪ ስድስት ማዕከላትን እየገነባን ነው። በቀን አንድ ጊዜ የማይበሉ ሰዎች እንዲበሉ። የሚደፉ እንዳይደፉ ለማገናኘት እየተሠራ ነው።
ማዕድ መጋራት በሀገር ደረጃ እናንተን ጨምሮ በርካታ መልካም ሰዎች ባደረጉት እርዳታ ብዙ ሰዎች ምግብ በልተው ማደር ችለዋል። ማዕድ ማጋራት በጀት ውስጥ አይታይም፤ በኑሮ ውድነት ውስጥ ግን ብዙ ትርጉም አለው። ምግብ የማያገኙ ምግብ እንዲያገኙ ሁሉ እድል ይፈጥራል።
ቤት እድሳትን በተመለከተ አዲስ አበባ ውስጥ ከ8ሺ በላይ አሮጌ የደሀ ቤቶች መታደሳቸውን ታውቁ ይሆን? አሁንም በርካቶች እየተገነቡ ነው። ከዚህ በፊት አንስቼላችሁ ነበር፤ ምርት ውጭ አለ፤ ምርት እናምጣ ብለን የእሁድ ገበያ እናስፋፋ ብለን፤ አዲስ አበባ ውስጥ 80 የእሁድ ገበያ ተፈጥሮ ነበር። ከ31 ዙር በላይ አዲስ አበባ ውስጥ ሽያጭ አካሂዷል። ይሄ ወንድሜ ያነሱት የዋጋ መረጋጋት ላይ ከፍተኛ ሚና ነበረው። መጠናከር አለበት። አዲስ አበባ ብቻ ሳይሆን በሌሎች ከተሞች፣ ባህር ዳር፣ አዳማ … መቀጠል አለበት። ከየአካባቢው ምርት እየመጣ መቅረብ አለበት። ይህ ከሆነ ገበያም ያረጋጋል፤ ደሃም ባነሰ ወጪ ምግብ ማግኘት ይችላል።
ሌላው ዳቦ ነው። ዳቦና ፋብሪካን ያገናኘን እኮ እኛ ነን። ዳቦ አዲስ አበባ ላይ ብቻ በጣም በርካታ ትናንሽ መጋገሪያዎች እና አነስተኛ ተቋማት ተደምረው በቀን የሚጋግሩት 20 ምናምን ሺህ ነው። እኛ በጀመርነው ፕሮጀክት ሸገር በሼህ መሐመድ አላሙዲን የተገነባው እና በቀዳማዊት እመቤት ጽሕፈት ቤት የተገነባው ብርሀን በቀን ከሁለት ሚሊዮን ዳቦ በላይ ይጋግራሉ። ያ አልበቃ ብሎ በአሁኑ ሰዓት 10 መለስተኛ ፋብሪካዎች ተገንተዋል። አብዛኞቹ በሙከራ ምርት ላይ ይገኛሉ።
እነሱ በሙሉ ሲጀምሩ በድምሩ በቀን 3 ነጥብ 4 ሚሊዮን ዳቦ ለመጋገር የሚያስችል አቅም ተፈጥሯል። ከዚህ በፊት ይህ አልነበረም፤ ይህ ድሃውን ለማገዝ ነው። በቂ ነው? በቂ አይደለም። 10 ሚሊዮን መግባት አለበት። ፋብሪካዎችን አብዝተን፤ ስንዴ ምርትን አብዝተን የዳቦ ምርትን መጨመር አለብን። ሰው ዳቦ የማይቸገርበት ሁኔታ መፈጠር አለበት። ከ20ሺህ ወደ ሶስት ሚሊዮን ማስገባት ቀላል አይደለም። ከሶስት ሚሊዮን ስድስት ሚሊዮን ማስገባት ይቀላል።
ይሔ ብቻ አይደለም። የዋጋ ንረት መጣ ብለን የጀመርነው የጓሮ አትክልት ዘመቻም አለ። እንዳያችሁት ከቤተመንግሥት ብቻ ከ200 በላይ እናቶች እየመጡ ይወስዳሉ። ከቤተመንግሥት ብቻ፤ ቤተክርስቲያናት ቢሠሩ፣ ትምህርት ቤቶች ቢሠሩ፣ ፓርላማ ቢሠራ፣ መስጊዱ ቢሠራ፣ሁሉም ሚኒስቴር መሥሪያ ቤት ቢሠራ … ሁላችንም ብንሠራ አዲስ አበባ ውስጥ ምን ይመጣል ብላችሁ አስቡ። ብዙ ሰው ሳይቸገር ሊበላ ይችላል። ቢያንስ እኛ በልተን ሲተርፈን ሳንደፋው ሰዎች ይበሉት ነበር። ይህ ሁሉ ቅድም እንዳነሳሁት ሥራ ይፈልጋል።
በድምሩ ግን የዋጋ ንረት የሚባለው ጉዳይ ኢትዮጵያ ውስጥ በማይክሮ ሞክረን ሞክረን የፈተነን ጉዳይ ነው። ዓለም ላይ የተፈጠረው ነገር፤ እኛው ጋር ያለው ጦርነት እንዳለ ሆኖ ከፍተኛ ጫና ፈጥሮብናል። ያንን ለመቋቋም በከተማም በገጠርም ምርትን ለማስፋት የተደረገው ጥረት ተጠናክሮ መቀጠል አለበት። ሁላችንም መልፋት አለብን፤ ክፍት ቦታ ማየት የለብንም። ጎመን፣ ሰላጣ፣ ቆስጣ፣ ቃሪያ … በየቦታው መታየት አለበት። እንደ ዘይት ያለውን በአጭር ጊዜ መመለስ የማንችለውን በሌላ ዘዴ እንጋፈጠው። እንደ ስንዴ፣ በቆሎ፣ ማሽላ … ያለውን ሰላጣ እና ቆስጣውንም ማምረት የምንችለውን ካመረትን በተወሰነ ደረጃ ችግሩን ያቀላል የሚል እምነት አለኝ።
የውጭ ምንዛሪን በሚመለከት ‹‹እርሶ ሳይመጡ ሃያ እና ሰላሳ ነበር። አሁን 70 እና 80 … ሊገባ ነው›› የተባለው ሃሳብ የዚህ ሁሉ ውጤት ከአቅሙ በላይ ገዢ (ኦቨር ቫሊውድ) የነበረውን የኢትዮጵያ ብር ወደ መግዛት አቅሙ በማውረዳችን (ዲቫሉዌት) ማድረጋችን ነው። ውጤቱ ተቃራኒ ሆኗል። ይህ ለኢኮኖሚስቶች ካልሆነ በስተቀር ለብዙ ሰው አይገባም። የኢትዮጵያ ብር ከአቅሙ በላይ ገዢ (ኦቨር ቫሊውድ) ስለነበረ በኢትዮጵያ ላይ ብዙ ችግር አምጥቷል። አንደኛ ለሰባት ዓመታት በተከታታይ የውጭ ምንዛሪ እየቀነሰ ነበር። አሁን ኤክስፖርት አንድ ቢሊዮን ጨመረ ያልነው ያንን ስንቀይር ነው። ሁለተኛ የውጪ አገልግሎታችን ከነበረበት ከ6 ቢሊዮን በላይ ደርሷል። ይህ ለውጥ የመጣው ዲቫሉዌት በማድረጋችን ነው።
ከውጭ የሚገባው ገንዘብን በሚመለከት የብሩ ዋጋ ከአቅሙ በላይ በመለጠጡ ምክንያት ሕጋዊ ያልሆነው (ኢንፎርማል) ቡድን ይሰበስበው ነበር ። አሁን በተወሰነ ደረጃ በሕጋዊ መንገድ በኩል ያለው እየተሻሻለ መጥቷል። የውጪ ቀጥታ ኢንቨስትመንት (ኤፍዲአይ) ዘንድሮ ያደገው በዚሁ ሥራ ነው።
ማክሮ ያናጋው አንዱ ነገር፤ ከአቅሙ በላይ ሲገዛ የነበረው (ኦቨር ቫሊውድ) ሆኖ የነበረው የኢትዮጵያ ብር ነው። የዓለም መካከለኛ መገበያያ ወርቅ ነበር። 50ና 60 ዓመት ገደማ ሪፎርም ብለው ወረቀት አደረጉት። ወርቁ ወደ ወረቀት ከተቀየረበት ጊዜ ጀምሮ በእኛ ላይ የሚያደርሰው ጉዳት ተቀይሯል። ድሮ ሀርድ ከረንሲ የሚባለው ወረቀት ሳይሆን ወርቅ ነበር። አሁን የእኛ ጂዲፒ በቅርቡ 30 እና 40 በመቶ ገደማ ከዓለም ገበያ ጋር ተሳስሯል።
በመሆኑም እዛ የሚፈጠረው ማንኛውም ነገር እኛንም ያገኘናል። ብሩ ከአቅሙ በላይ መግዛቱ ዕዳ መክፈል እንዲያዳግት አድርጎታል። እንደምታውቁት፣ ዘነጋችሁት እንጂ ሪፎርም ሲመጣ ከጂዲፒያችን 58 ነጥብ 6 በመቶ ገደማ እዳ ነበር። ውጊያም እየተዋጋን፣ ኮሮናም መጥቶ ይሄ ሁሉ ቢሆንም … 58 ነጥብ 6 የነበረውን የኢትዮጵያ እዳ ወደ 50 ነጥብ 5 አውርደነዋል። 30 ነጥብ 6 የነበረውን የውጭ እዳ ወደ 26 ነጥብ 5፤ 28ነጥብ 5 የነበረውን የሀገር ውስጥ እዳ ወደ 25 በመቶ አውርደነዋል።
ይህ የሆነው ኦቨር ቫሊውድ የሆነውን አውርደን ትይዩ የገበያ ኃይል መቀነስ በመቻላችን ነው። እኔም መጀመሪያ የማስበው እንደርሶ ነበረ። የብር ዋጋ ዝቅ ማለቱ የሚጠቅም ይመስለኝ ነበር፤ ሲጠና ግን የሚያውቅ ሰው ሲያስረዳ ኦቨር ቫሊውድ መሆኑ በርካታ ነገር እያሳጣ ነው። ዝም ብሎ ያባት ወኔ እንጂ ኢኮኖሚካሊ የሚያዋጣ አልነበረም። በመሆኑም ያንን በማስተካከላችን አሁን ተስፋ ሰጪ ነገር አምጥቷል።
ሌላው እርሶ እንዲያዩት የምፈልገው ነገር ከሪፎርም በፊት ዶላራይዜሽን የሚባል ነገር ተጀምሮ ነበር። ለውሃም፣ ለጥርስ መፋቂያም አብዛኛው ነገር ከዱባይ ምናምን ዶላር መግዛት በጣም የተለመደ ነበር። መካከለኛ ገበያው ብዙ ሃብት ስላለው መንግሥት ዶላር ይቸገራል። ግለሰብ ግን ለሀገር ውስጥ ምርትም ዶላር ይጠቀም ነበር። ጥርሴን አሞኛል ታክሜ ልምጣ ይላል። ያ ዓይነቱ ዶላራይዜሽን እየቆየ ሲሄድ ኢኮኖሚያችንን የሚያናጋ ስለሆነ ዲቫሉዌት ማድረጋችን ኢኮኖሚያችንን አነቃቃ እንጂ የሚጎዳን አይደለም። ይህ እንደተጠበቀ ሆኖ የተከበሩ የምክር ቤት አባል፣ በአፍሪካ ውስጥ የትም አገር ቢዞሩ የትም ሀገር እንደ ኢትዮጵያ ያለ ፐብሊክ ኢንቨስትመንት የሚያደርግ አንድ መንግሥት አያገኙም፤ አንድ መንግሥት።
መንገድ 22ሺህ ያልኩት የቆመ ኮይሻ አሁን 40 ምናምን በመቶ ደርሷል፤ በስኳር ቅድም ያነሳሁት አለ። ህዳሴና ኮይሻን ብቻ ብናቆም በዓመት አንድ ቢሊዮን ዶላር እናተርፋለን። ይህ ሁሉ ፐብሊክ ኢንቨስትመንት ሳይቆም የሚሄድበት ዋናው ምክንያት ማክሮ ጨዋታ አለው። ማክሮ ላይ ብዙ ጫወታ አለው፤ እርሱን ደግሞ አሳክተናል። የከበደን ኢንፍሌሽን ነው ። ሕዝቡ እንዳይጎዳብን እሱን በምርት ማቅናት ይኖርብናል ። ዲቫሉዌት መደረጉ መሆኑ የኢኮኖሚ በጎ ተፅዕኖ አለው እንጂ እርሶ እንዳሉት አይደለም።
የእህል ዋጋ ጨመረ ያሉት ዋጋ የሚያረጋጉ ሥራዎችን እየሠራን ነው። ግን እኮ ችግር አለ። አምስት ሺህ ትራክተር ተጠቅመናል ስንል፤ ለገበሬው ትራክተሩን ብንገዛና ብንሰጥ ገበሬው ድሮ ሳር አብልቶ የሚያርሰውን አሁን ድሮ የማይገዛውን ነዳጅ ይገዛል ማለት ነው። የነዳጅ ዋጋ ደግሞ ካሊፎርኒያን እንኳን ቢወስዱ፤ ካሊፎርኒያ ነዳጅ ስለሚያመርት፣ ከሪፎርም በፊት በጋሎን 3 ነጥብ 2 እና 3 ነጥብ 4 ዶላር የነበረው፤ ዛሬ 9 ነጥብ ምናምን ሆኗል። እዛው ካሊፎርኒያ ውስጥ ሦስት እጥፍ ጨምሯል። እያመረቱ ሶስት እጥፍ አድጓል። የዛ ኢምፓክት አርሶ አደሩ ላይ ያርፋል። ነዳጅ ስለሚገዛ ማለት ነው።
ወንድሜ እንዳነሱት የማዳበሪያ ዋጋ በጣም ጨምሯል። ምርጥ ዘር ዋጋው ጨምሯል። ምርጥ ዘር ዋጋው ሲጨምር አርሶ አደሩ የሚያወጣውን ምርት በዛው ልክ ዋጋ እንዲጨምር ያስገድዳል። ሌላ ግን ምርት መደበቅ /ሆልዲንግም/ አለ። ቅድም ስለ ኮራፕሽን ያነሳሁት የእኛ ልጆች፣ በየደረጃው ያሉ የመንግሥት ሹመኞች አርሶ አደሩን ያገዙ እየመሰላቸው አትሽጥ አታውጣ … ዋጋ ይጨምራል እያሉ ምርት መያዝን ያበረታታሉ። ምርቱ እያለ የማይወጣ አለ፤ ዘንድሮ ብቻ – በደንብ ማጥራት ስላለብኝ ቁጥሩን አልናገርም ቀላል የማይባል የስንዴ ምርት ወደ ጎረቤት አገሮች በሕገወጥ መንገድ ወጥቷል። በኮንትሮባንድ ነው የወጣው። በኮንትሮባንድ ይወጣል፣ ሆርልዲግ አለ፣ አጠቃላይ የዋጋ መጨመር አለ ። አጠቃላይ የግብዓት ዋጋ መጨመር አለ።
አርሶ አደሩ ስንዴ ሽጦ ልብስ ይገዛል፤ስንዴ ሽጦ ዘይት ይገዛል። ዘይት ዋጋ ከጨመረበት “አውቶማቲካሊ” ተጽዕኖ አለው ማለት ነው። ይህንን ታሳቢ ማድረግ ያስፈልጋል። አንድ ሺ ነበር በሺ ይቀጥል ካልን አርሶ አደሩን ስለሚገለው ከሞተ ደግሞ አያርስልንም። እሱም በሚደክመው ልክ ተጠቃሚ እየሆነ እንዲሄድ ነገር ግን ዝቅተኛ ገቢ ያላቸው ሰዎች ጭራሽ መኖር የሚታክታቸው እንዳይሆን መፍጨርጨር አለብን፤ እንሥራ ነው መፍትሔው። ቁጭ ብሎ ጉርሻ የለም። ውጪ ስንዴ እንረስ፤ ከተማ ውስጥ ደግሞ ሰላጣ ቆስጣ እንረስ፤ ያኔ እየተስተካከለ ይሄዳል። ቁጭ ብሎ ተጠቅልሎ የሚጎረስ ጉርሻ ከጠበቅን ግን ከመለመን ነፃ መሆን አንችልም። ስለዚህ ሁላችንም እንሩጥ ካልን ከሰራን ሊቀየር ይችላል።
ህዳሴ እንዴት እየሄደ ነው? ህዳሴ በሚገርም ሁኔታ በጣም ጥሩ በሆነ መልኩ እየሄደ ነው። ከዚያ በላይ ደግሞ ህዳሴ እራሱም ስለሚናገር እሱን ማየት ነው የሚሻለው። የአስር ዓመት እቅድ በጣም በርካታ ፈተናዎች አሉት። እነሱን ተቋቋሞ ባቀደው መሠረት የብልፅና መሠረት እንዲጥል እንጥራለን።
ክቡር ዶክተር ጫኔ ስለግድቡ ያነሱትን መልሼዋለሁ። ግድቡ እርስዎም እንደሚያውቁት በጣም እየተፋጠነ ነው ። ግን እርስዎ እንዳነሱት፤ ምርጫ ዴሞክራሲያዊ አደርጋለሁ ብለው ነበር ላሉት፤ እርስዎም እዚህ መቀመጥዎ የምርጫው ውጤት ነው። ድፍን ኢትዮጵያ እንደሚያውቀው ፍጹም ባይሆንም እስካሁን ከነበሩት የተሻለ ምርጫ አድርገን ነው እርስዎም እዚህ የተገኙት። ምርጫ ሂደት ነው፤ እንደሚያውቁት በሚቀጥለው በተሻለ መልኩ እንዲሆን እየተስተካከለ ይሄዳል።
በሌላ በኩል ሪፎርሙና የወሰን ጥያቄዎች መልሻለሁ፤ አሻግራችኋለሁ ብለው አሁንም ይላሉ ወይ ላሉት ይጠፋዎታል ብዬ ገምቼ አላውቅም ነበር። ምንያቱም ያኔ እኔ አሻግራችኋለሁ ያልኩት ምርጫ እስከሚደረግ ድረስ ነው እንጂ፤ ሕዝቡ ወጥቶ ለአምስት ዓመት ካርድ ሰጥቶናል። ግልፅ ነው፤አምስት ዓመትማ የሞተ ነገር ነው። እሱን ረስተን ለሚቀጥለው አምስት ዓመት መዘጋጀት አለብን። ምርጫ አድርጎ እስከ ሌሊቱ 9 ሰዓት ተሰልፎ ካርዴ እንዳይጭበረበር ብሎ ከመረጠ በኋላ ማን ያሻግራል የሚለው ጥያቄ ትክክል አይደለም።
የፖለቲካችን ዋንኛ ችግር ሁሌ ሽግግር መመኘት ነው። ሽግግር በቃ ሞቷል። አሁን አምስት አምስት ዓመት ነው። አምስት ዓመት ኮንትራት ወስጃለሁ የሚለው ኃይል ደግሞ እየሰረቀ፣ እየተኛ አምስት ዓመት ኮንትራት ወስጃለሁ ማለት አይችልም። ምክንያቱም ተጠያቂነት መኖር አለበት። ሠርተን ለፍተን ቃል የገባነውን ማቅረብ ማድረግ አለብን እንጂ ኮንትራት ስለወሰድኩ ማንም አይነካኝም የሚለው ጉዳይ አይሰራም።
የኢኮኖሚ ጉዳዩን ሳጠቃልል የተቋም ግንባታ በተመለከተ፤ እንዳያችሁት በርካታ ተቋማት በሦስት መርህ እየተገነቡ ነው ። መከላከያ እያንዳንዱ ወታደር ብሔር እምነት እና የፖለቲካ አመለካከት አለው። ነገር ግን የመከላከያ አባል ሆኖ መለዮ ሲያደርግ ብሔር ለግሉ እምነት ለግሉ አድርጎ ኢትዮጵያን የሚያሻግር፤ብልፅግና ወጣ አልወጣ የማይቋረጥ ተቋም እንዲሆን ተደርጎ እየተገነባ ነው። ይሄን እናንተም አይታችኋል። ይህ አኩሪ ሥራ ተጠናክሮ ይቀጥላል።
( ይቀጥላል
አዲስ ዘመን ሰኔ 10 /2014
