‹‹የግብጾች ፍላጎት በህዳሴ ግድብ አማካይነት ተድበስብሶ የሚያልፍ የኢትዮጵያን የወደፊት መልማት እድል የሚከለክል ሰነድ ማስፈረም ነው›› – ዶክተር በለጠ ብርሃኑ የምህንድስና መምህርና የቴክኒክ ቡድን አባል

ዋላ ወደውሃ ምንጭ እንደሚናፍቅ መላ ኢትዮጵያውያንም ሁለተኛውን ዙር የታላቁ ህዳሴ ግድብ የውሃ ሙሌት በናፍቆት ሲጠብቁ ሰንብተዋል፡፡ እነሆ ቀኑ ደርሶም ሐምሌ 12 ቀን 2013 ዓ.ም የታላቁ ህዳሴ ግድብ ሃይቅ ሞልቶ በግድቡ አናት ላይ ፈሰሰ፤ የኢትዮጵያውያንም ልብ በእርካታ ረሰረሰ፡፡ ይህ እለት ለኢትዮጵያውያን ሁሉ የደስታ ቀን ከመሆኑም በላይ የይቻላልን ስሜት ያሰረፀ እና የፅናትን ውጤት ያጎናፀፈን እለት ጭምር ነው፡፡

አዲስ ዘመንም የሁለተኛው ዙር የውሃ ሙሌት በስኬት መጠናቀቁን ተከትሎ እስከ ዛሬ ከህዳሴ ግድቡ ጋር ተያይዞ በድርድር ሂደቱ ያጋጠሙ ተግዳሮቶች እና ስኬቶች ብሎም በቆይታው ስላሳለፏቸው ሂደቶች እንዲያጋሩን በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የቴክኖሎጂ ኢንስቲትዩት የሲቪል ምህንድስና ትምህርት ክፍል መምህርና የህዳሴ ግድቡ የቴክኒክ ቡድን አባል ከሆኑት ከዶክተር በለጠ ብርሃኑ ጋር ቆይታ በማድረግ እንደሚከተለው አጠናቅሮታል፤ መልካም ንባብ፡፡

አዲስ ዘመን፡- የአባይ ወንዝ መነሻ ኢትዮጵያ ናት፤ ለብሉ ናይልም 85 ከመቶ የሚሆን ውሃ የሚያበረክተው አባይ ነው፤ ይሁን እንጂ ከዚህ ወንዝ ተጠቃሚዎቹ የታችኛዎቹ ተፋሰስ አገራት ናቸው፡፡ ይህንን ታሪክ ለመቀየርና ከወንዙ ተጠቃሚ ለመሆን ኢትዮጵያ በታሪኳ ከዚህ ቀደም የተጓዘችባቸውን መንገዶች ቢገልፁልን?

ዶክተር በለጠ፡– ጉዞው ረጅም ምዕራፍ ነው፡፡ ከዚሁ ጉዞ ጋር ተያይዞ ታሪካዊ የሆኑ ጉዳዮች አሉ፡፡ ቀደም ያሉትን ትተናቸው ከ19ኛ መቶ ክፍለ ዘመን ወዲህ ያሉትን ብቻ እንኳን ብንመለከት ኢትዮጵያ እንደአባይ አይነት ልማቶች በጋራ መሆን አለባቸው የሚል አቋም ስታራምድ ነበር፡፡

እንግሊዞች አንድ ትልቅ ሐሳብ ነበራቸው፤ ይኸውም የአባይ ውሃ በአጠቃላይ ምንጮችን መቆጣጠር የሚል እሳቤ ነው፡፡ በዚህኛው በኩል በጣና፤ በዛኛው በኩል ደግሞ የቪክቶሪያ ሐይቅ ጫፍ ላይ ግድቦችን ሰርተው መቆጣጠር የሚል ጥያቄ ነበራቸው፡፡ ነገር ግን ኢትዮጵያ ‹እናንተ ለምን ትሰራላችሁ፤ እኛ ለራሳችን ሰርተን እንጠቀማለን› በሚል ሐሳባቸውን ሳትቀበል ቆይታለች፡፡ ከዚያ በኋላ አጼ ኃይለስላሴ በ1940ዎቹ አካባቢ የአሜሪካን መንግስት ጥናት እንዲያደርግላቸው ጠይቀው ነበር፡፡ ይሁንና በጠየቁበት ጊዜ ሳይመጡ ቀርተው በ1960ዎቹ መጀመሪያ አካባቢ በዋናው የአባይ ግድብ ላይ የሚሰሩ ጥናቶችን አጥንተዋል፡፡

በወቅቱ አጼ ኃይለስላሴ ጥናቶቹን በተረከቡበት ጊዜ የተናገሩት ንግግር ብዙ ጊዜ ሲነሳ ይስተዋላል፡፡ ጥናቱን ካዩት በኋላ ለመስራትና ለመጠቀም የሚለውን ነገር ሲያስቡ እንደማይችሉ፤ አቅም እንደሌለ፤እርዳታ ሰጪዎችን እንኳ ቢጠይቁ ለግብጽ ሲሉ ኢትዮጵያን እንደማይረዱ የታወቀ በመሆኑ ‹የጥናት ሰነዶቹ በክብር ይቀመጡ፤ ትውልድ በራሱ ጊዜ ይሰራቸዋል‹ የሚል ነገር ተናግረዋል፡፡ ስለዚህ ጥናት ማስጠናት በራሱ አንዱ ትልቅ ኃይል ነበር፡፡

ከዚያ ባሻገር አጼ ኃይለስላሴ፣ ግብጽና ሱዳን የ1959ኙን ውል ሲዋዋሉ ወደፊት የኢትዮጵያን የመጠቀም መብት የሚከለክል ስለሆነ ተገቢ አይደለም ብለው ለሚመለከታቸው ሁሉ ደብዳቤ ልከዋል፡፡ ከዚህ ባሻገር በቀድሞው የአፍሪካ አንድነት (የአሁኑ የአፍሪካ ህብረት)ም ሆነ በተባበሩት መንግስታት መድረክ ላይም አሳውቀዋል፤ ይሁንና በወቅቱ ሰሚ አላገኙም፡፡

በደርግ ዘመን ደግሞ በዋናነት በአባይ ውሃ ተጠቃሚ ለመሆን ፕሮጀክቶችን የመጀመር እንቅስቃሴ ነበረ፡፡ ይህንንም መሰረት በማድረግ ትልልቅ ፕሮጀክቶች ነበሩ፡፡ ለአብነት ያህል የጣና በለስ ፕሮጀክት አስቀድሞ የተጀመረ ነው፡፡ እንዲሁም በባሮ ወንዝ ላይ የአልዌሮ ግድብም አስቀድሞ የተጀመረ መሆኑ ተጠቃሽ ነው፡፡ ሌላው በዚሁ በባሮ ወንዝ ላይ ሊሰራ የታሰበ ታማስ የሚልም ተጠንቶ የተቀመጠ አለ፡፡

በአባይ ላይ ያለውን ስንመለከት ደግሞ ቀድሞ የነበረውን ጥናት እንደገና የመከለስ ስራ በመስራት ጠቅላላ የአባይ ውሃን ለመጠቀም የሚያስችል ማስተር ፕላን እንዲሁ ተጀምሮ እኤአ 2000 የተጠናቀቀ ጥናት አለ፡፡ እነዚህ ሁሉ በእያንዳንዱ ዘመን የተደረጉ ጥረቶች ናቸው ማለት ይቻላል፡፡

በተጓዳኝ በአጎራባች ባሉ የተፋሰሱ አገሮች ጋር አብሮ ለመልማትና አብሮ ለመጠቀም ያስችል ዘንድ የናይል ቤዚን ኢኒሼቲቭን ማቋቋምም አንዱ ጥረት ነው፡፡ ከእሱ ጋር በተያያዘ ለትብብር ማዕቀፍ ለ13 ዓመት ተጉዟል፡፡ ከብዙ ድርድርና ውይይት በኋላ መጨረሻ ላይ ለፊርማ ሲደርስ ስድስት ያህል አገሮች ሲፈርሙ ግብጽና ሱዳን ግን ድርድሩን ትተው ወጥተዋል፡፡

ይህ የህዳሴ ግድብ ከዚህ አንጻር ሲታይ ደግሞ ሌላ ጥረት ነው ማለት ነው፡፡ እስካሁን ካየናቸው በተጨማሪ ህዳሴን መገንባት አንድ ተጨማሪ ጥረት ሆኖ ነው የሚታየውና ኢትዮጵያ በየጊዜውና በየዘመኑ የአባይን ውሃ ለመጠቀም በብዙ ጥራለች ማለት ይቻላል፡፡

አዲስ ዘመን፡- የአስር ዓመቱ የህዳሴ ግድብ ፈተናና ስኬት እንደምን ይገለጻል? የአሜሪካናየምዕራባውያኑ ተጽዕኖ በኢትዮጵያውያን ተደራዳሪዎች ላይ ያሳደረው ጫና ምን ይመስላል? እንዴትስ ታለፈ?

ዶክተር በለጠ፡– ለህዳሴ ግድቡ የመሰረት ድንጋይ ከተቀመጠለት ጊዜ ጀምሮ የራሱ የሆነ ተግዳሮቶች አሉት፡፡ ከራሱ ከስራው ስንነሳ በግንባታው ላይ የመጀመሪያው መሰረት ሲቆፈር ከተጠበቀው በላይ ወደታች ዋናው መሰረት የሆነው አለት እስኪገኝ ድረስ ለመቆፈር መገደዳችን በራሱ አንዱ ፈተና ነበር፡፡ ዋና መሰረት የሆነውን አለት ለማግኘት በመጀመሪያ በጂኦሎጂካል ጥናት ከተሰጠው ጥናት በታች በመሆኑ ያንን ቆፍሮ ማግኘት አንዱ ተግዳሮት ነበር ማለት ይቻላል፡፡

ከዚህ ውጭ ደግሞ የግንባታው ስራዎች ተመጣጥነው እኩል አለመሄድ ማለትም የኤሌክትሮሜካኒካሉና የሲቪል ስራው ተግባር አብረው መሄድ አለመቻላቸው ጊዜው እንዲራዘም አንዱ ምክንያት ሆኗል፡፡ ፈተናዎችን ለማለፍ ሲባል ደግሞ አንዳንድ የሐሳብ ማሻሻያዎች እንዲደረጉም አስገደድዋል፡፡ ይህ በኮንስትራክሽን ዘርፉ ያለው ፈተና ነው፡፡

በሁለተኛነት የሚነሳው ደግሞ ድርድሩነው፡፡ ድርድሩን በተመለከተ ኢትዮጵያ አኤአ 2011 ላይ ስለግድቡ ይፋ ማድረግ እንደጀመረች ነው ግብጽና ሱዳን ግድቡ ያሰጋናልና ጥያቄ አለን ማለት የጀመሩት፡፡ በዚያን ጊዜ የኢትዮጵያ መንግስት አማራጭ አድርጎ የወሰደው እርምጃ ‹ኑና አብረን እንስራ፤ በቴክኒኩ ላይም ፍተሻ እናድርግ› የሚል ነበርና በዚያውም ዓለምአቀፍ የኤክስፐርቶች ፓነል እንዲቋቋም ምክንያት ሆነ፡፡

ፓነሉ ጥናት እስከሚያካሄድ ድረስ በራሱ አንድ ዓመት ያህል ጊዜ ወስዷል፡፡ ከዚያም በኋላ የኤክስፐርቶቹ ፓነል ጥናት ተገቢ ነው፤ ኢትዮጵያ በዚህ በኩል የሰራችው ስራ አመርቂ ነው የሚል ነገር ሲመጣ ሁለቱ አገራት ጉዳዩን መቋቋም ስላልቻሉ ሌላ መከራከሪያ ነጥብ አነሱ፤ ይኸውም ኢትዮጵያ በመጀመሪያው ጥናት ከእኛ የመጀመሪያ ደረጃ መረጃ ስላልወሰደች ስራው የተሰራው በሁለተኛ ደረጃ መረጃ ስለሆነ ነው የሚል ሰበብ

አቀረቡ፡፡ ፓነሉም ይህን መረጃ ለመስጠት የምትተባበሩ ከሆነ ጥናቱን ማጥናት ይቻላል የሚል አስተያየት ሰጠ፡፡ በዚህ መሰረት የሶስቱ አገሮች የቴክኒክ ኮሚቴ ተቋቋመ፡፡ የቴክኒክ ኮሚቴው ደግሞ በዋናነት እነዚህን ጥናቶች የሚያጠና አማካሪ (ኮንሶልታንት) መቅጠር እና ስራ እንዲሰራ የሚል ነበር፡፡

 በዚህ መሃል ድርድሩ ላይ የመጣው ትልቁ ተጽዕኖ ኮንሶልታንት መረጣ ላይ ነበር፡፡ የተመረጡት ዓለም አቀፍ ድርጅቶች ሆነው ሳለ ግን ‹እነእከሌ ለኢትዮጵያ ያደላሉ፤ እከሌ ደግሞ ለግብጽ፣ እከሌ ደግሞ ለሱዳን የሚያደላ ነው› በሚል ከቴኒካል እውቀታቸው በላይ የድርጅቶችን መንፈስና ቀድሞ የነበረውን ስራቸውን በማየት የሚደረገው ሂደት አለመግባባቶችን በመፍጠሩ ትልቅ ፈተና ሆኖ ነበር የቆየው፡፡ ከብዙ መስፈርት በኋላም አንደኛው ሲያልፍ ያለፈውም ኢትዮጵያን የሚያግዝ ነውና አንቀበልም እስከማለት ተደርሶ ነበር፡፡

በኋላ ላይ መሪዎች ተሰብስበው ለማቀራረብ ሲባል 70/30 የሚል አሰላለፍ አመጡ፡፡ ግብጾች ይግባልኝ የሚሉት ድርጅት 30 በመቶ ያህል የስራ ድርሻ እንዲይዝ፤ በውድድሩ ያለፈው ደግሞ ቀሪውን 70 በመቶ እንዲይዝ ተደርጎ ሁለቱም ኩባንያዎች በጥምረት እንዲሰሩ ተደረገ፤ በአጋጣሚ ሁለቱም ኩባንያዎች የፈረንሳይ ናቸው፡፡ ብዙም ውጤታማ አልነበረም፡፡

እኤአ በ2018 የአፍሪካ ህብረት ስብሰባ ላይ መሪዎችና ባለድርሻዎች ተገናኝተው በተወያዩ ጊዜ አንድ ሐሳብ ቀረበ፤ ‹ከሶስቱም አገሮች የውሃ ምህንድስና ባለሙያዎች ተውጣጥተው ይስሩት› ወደሚል ሐሳብ ተመጣ፡፡ በዚህም ጥናት መሰረት የቀደመው ጥናት ተሰርዞ በእነዚህ ባለሙያዎች እንዲቀጥል ተደረገ፡፡ ከየአገሩ የተውጣጡ አምስት አምስት ባለሙያዎች በጉዳዩ ላይ በመምከር አሁን የምንጠቀምበትን የውሃ ሙሌት ቀመር ማስቀመጥ የቻለው ይህ ቡድን ነው፡፡

አሞላሉም በዓመት ሳይሆን በደረጃ እንዲሆንና፤ ይህም እንደውሃው ፍሰት መጠን እየተናበበ የሚሄድ እንዲሆን ነው የተጠናው፡፡ ውሃ በርከት ሲል ፍጥነት የሚኖረው የአሞላል ስርዓት ሲሆን፣ ውሃው ደግሞ ሲቀንስ የሚዘገይና ከግንባታው ጋርም አብሮ የሚሄድ የሙሌት ስርዓት ይኑረን የሚለውን በኢትዮጵያ በኩል የቀረበውን የኢትዮጵያን ፕሮፖዛል አንስተው እነሱም በሐሳቡ ላይ ተስማምተውበት ነበር፤ ሊፈርሙበት ካሉ በኋላ የግብጹ ተወያይ ሚኒስትሩን ሳላማክር አልፈርምም ብሎ ሄደ፡፡ በዚያም ምክንያት ጉዳዩ ተቋርጦ ቀረ፡፡ ይህ የሆነው

 አራት ስብሰባ አካሂደን በአምስተኛ ስብሰባችን ላይ ለሚኒስትሮቻችን ሪፖርት አድርገን ቃለ ጉባኤ አንብበው ከጨረሱ በኋላ ነው፤ ዋናው መሥሪያ ቤት ሳላማክር ብሎ በማለቱ አሳውቆ በሳምንት ውስጥ ይምጣ ቢባልም ሳይመለስ ቀረ፡፡

ይህ በሆነ በ11ኛው ወር ላይ የግብጽ ፕሮፖዛል የሚል አጀንዳ ይዘው መጡ፤ ቀድሞ ከባለሙያዎችም የተገኘውን ሐሳብ በተወሰነ ደረጃ አካተው፤ የተወሰነውን ደግሞ በራሳቸው ጊዜ የሰሩትና ለራሳቸው ፍላጎትና ጥቅም የሚሆን አስተሳስረው መጡ፡፡ ይኸውም የህዳሴን ግድብን ከአስዋን ግድብ ጋር እንዲተሳሰር አድርገው የጋራ ቁጥጥር (ጆይንት ሞኒተሪንግ) በሚል መሰረት ህዳሴ ግድብ ላይ ቁጭ ብሎ የሚቆጣጠር ባለሙያ ለመመደብ የሚጠይቅ እና መሰል አሳሪ የሆነ ነጥቦች ያሉበት ፕሮፖዛል ይዘው መጡ፡፡

ይህ ፕሮፖዛል መሰረታዊ ችግር ነበረው፡፡ ምክንያቱም ሁለቱን አገሮች ሱዳንንም ግብጽንም የሚጠቅም አይደለም፤ ሱዳንም በፕሮፖዛሉ ደስተኛ አልነበረችም፡፡ ኢትዮጵያ ደግሞ በይበልጥ፤ ስለዚህ ተገቢ ፕሮፖዛል ባለመሆኑ ተውትና ቀደም ሲል ካቆምንበት ላይ ተመልሰን በቃለ ጉባኤ ደረጃ ይፈረም፤ ቃለ ጉባኤውን አንፈርምም እንኳ የምትሉ ከሆነ እንተወውና ባለሙያዎች ካቆምንበት ላይ በመቀጠል እንወያይ ሲባሉም መስማማት አልቻሉም፡፡ በወቅቱ እኔ የኢትዮጵያን አምስቱን አባላት እመራ ነበርና ውይይቱን እንቀጠል በማለት ሁለት ያህል ስብሰባዎች ለማድረግ ተሞከረ፤ ነገር ግን ሳይሆን በመቅረቱ እነሱ አጀንዳቸውን ይዘው ወደ አሜሪካን አቀኑ፡፡ የምዕራባውያኑ ተጽዕኖ በጣም እየጎላ የመጣው እዚህ ላይ ነው፡፡ እስከዚያ ድረስ ከጀርባ ሆነው ቢንቀሳቀሱም ሊታዩ በሚችል አይነት ሁኔታ ገፍተው አልመጡም ነበር፡፡

በእርግጥ ከጀርባ ሆነው ግብጻውያኑ ይዘውት የመጡትን ፕሮፖዛል ካጠኑላቸው መካከል አሜሪካውያኑ እንዳሉበት እናውቃለን፡፡ ምዕራባውያኑ፣ ግብጾችን በዚህ በዚህ ጉዳይ ላይ ተደራደሩ፣ የድርድሩን ሐሳብ በሌላም ላይ አሳትሙት እንዳሏቸው አሳምረን እናውቅ ነበር፡፡

 ይህን ሲያደርጉ ግን ከጀርባ ሆነው እንጂ በዲፕሎማሲ ደረጃ ፊት ለፊት በመምጣት አልነበረም፡፡

ልክ እኤአ ከ2019 ጀምሮ በተለይ በኒውዮርክ ዓመታዊ የተባበሩት መንግስታት ስብሰባ ላይ የግብጹ ፕሬዚዳንት አል ሲሲ የቀድሞውን ፕሬዚዳንት ትራምፕን አናግረው መጡ፡፡ ወዲያው ከእርሳቸው የአሜሪካ ቆይታ በኋላ ቀጥሎ ከአሜሪካ መንግስት ‹በጉዳዩ ላይ እንነጋገርበት› የሚል ግብዣ መጣ፡፡ ይህ ጉዳይ በኢትዮጵያውያን ተደራዳሪዎች መካከል እንሂድ ወይስ አንሂድ በሚል ሰፊ ክርክር አስከትሏል፡፡ የኢፌዴሪ የውጭ ጉዳይ ሚኒስትርና የውሃ፣ መስኖና ኢነርጂ ሚኒስትር በተገኙበት በተለያየ ደረጃ ያሉ ማለትም በቴክኒክ ተደራዳሪዎቹ፣ በህግ ተደራዳሪዎቹ እንደዚሁም በዲፕሎማሲ ተደራዳሪዎቹ መካከል ሰፊ ክርክር ተደርጓል፡፡

በዛ ሰዓት ከአሜሪካ የመጣው ግብዣ በህዳሴው ግድብ ላይ ያላችሁን ሐሳብ እንነጋገር የሚል እንጂ እንዲህ እንዲህ እናድርግ የሚል ነገር ስለሌለው በዲፕሎማሲያዊው አካሄድ ‹እምቢ› ማለት ከባድ ነበር፡፡ በጣም ከብዙ ውይይት በኋላ ‹እንሂድ፤ እንስማው፡፡ ከዚያ በኋላ ቀይ መስመሩ ላይ ሲደርሱ እንተወዋለን፤ ከዛ በፊት ግን እንደወዳጅ አገር ስናያቸው ለእኛም ሆነ ለእነሱ ወዳጅ አገር ናቸው፡፡ የአሜሪካ መንግስት ኢትዮጵያንም ሆነ ግብጽን በእኩልነት ማየት ያለበት መንግስት ነው፡፡ እኛም ከአሜሪካ መንግስት ጋር የሚያነጋግረን ብዙ ድርሻ ያለን አገር ነን፡፡ ግብጻውያኑም የራሳቸው ድርሻ ያላቸው ናቸው የሚል ሐሳብ በመያዝ ወደስፍራው አቀናን፡፡

ጉዳዩን ይዞት የነበረው ትሬዠሪው ነበር፤ ይህ መሆኑ በራሱ ለእኛም ሆነ ለግብጽ ምቾት አልሰጠም፤ ጉዳዩ የአገር እንጂ የትሬዠሪ ሴክሬታሪ አልነበረምና ነው፡፡ እንዲያም ሆኖ ጉዳዩን እንዲይዝ የተደረገው ትሬዠሪ ነበር፡፡ የዓለም ባንክ ፕሬዚዳንቱም እንዲገኙ ተደረገ፡፡ በወቅቱ ፕሮግራም ተይዞ ፕሬዚዳንት ትራምፕ እንዲገኙና የእኛን ሚኒስትሮች እንዲያገኙ ተደረገ፡፡

በወቅቱም ሚኒስትሮቻችንን አግኝተው የተናገሩት ነገር ከግብጽ በተነገራቸው መሰረት ‹እናንተ ኢትዮጵያውያን ከዓለም አንደኛ የሆነ ግድብ ሰርታችሁ ውሃ ልታስጠሙና ሰውን ልትገድሉ ነው› የሚል ሐሳብ ተናገሩ፤ ነገር ግን የተሰጣቸው ምላሽ በመጀመሪያ ደረጃ ግድቡ ከዓለም አንደኛ አይደለም፡፡ በግድብ መጠን የሚታይ ከሆነ ደግሞ የግብጽ አስዋን ግድብ ከእኛ ይበልጣል፤ የእኛ ምናልባት በሚያመርተው በሚሰጠው የሃይድሮፓወር መጠን ከአፍሪካ ከፍተኛ ሆኖ ሊሆን ይችላል፡፡ በሁለተኛ ደረጃ ደግሞ የሃይድሮ ፓዎር ግድብ ስለሆነ በባህሪው ውሃ አይዝም፤ መልሶ የሚለቅ ነው፡፡ ስለዚህ ከአረንጓዴ ኢኮኖሚ ጋር የተስማማ ነው ስንላቸው፤ መልሰው ‹እኔ እኮ ሃይድሮፓዎር እወዳለሁ፤ ጥሩ ነው፤ በርቱ፤ በጉዳዩ ተነጋገሩበትና ጨርሱ፡፡ እኔም ሲጠናቀቅ መጥቼ ሪቫኑን እቆርጣለሁ› እስከማለት ደረሱ፡፡

ከዛ በትሬዠሪ ቢሮ ውይይት ተደረገ፡፡ በወቅቱ እነሱ በጉዳዩ እንግባበት በሚል ጥያቄ አነሱ፤ እኛ ግን ሸምጋይም አስታራቂም የሚያስፈልገን ደረጃ ላይ አልደረስንም፤ አሁን ድርድር ላይ ነን፡፡ ገና የቀረ ድርድር አለ፡፡ ምክንያቱም የሳይንቲፊክ ቡድኑ ሲቋቋም የተሰጡት ሁለት ወሳኝ ጉዳዮች ነበሩት፡፡ አንደኛው ጊዜ ሲሆን፣ የተቋቋመው ግንቦት ውስጥ ነው፤ እስከ ነሐሴ 15 ደግሞ ሪፖርት እንዲቀርብ ይፈለጋል፡፡ እስከ ግንቦት 15 ግን ዘጠኝ ያህል ስብሰባዎች አድርጉም የሚልም ነበር፡፡

ነገር ግን የጊዜ እጥረት ስለነበረብን ዘጠኝ ስብሰባ ማድረግ አልተቻለም፡፡ እንዲያም ሆኖ ነሐሴ 15 ላይ ውጤት ላይ በመድረሳችን ሪፖርት ማድረግ ችለናል፡፡ እስከዛ ጊዜ ድረስ የተደረገው አምስት ስብሰባ ብቻ በመሆኑ አራት ስብሰባዎች ቀርተውታል፡፡ ስለሆነም አራቱ ስብሰባ ሚኒስትሮች ባሉበት ይቀጥልና መፍትሄ ያምጣ ተባለ፡፡ ‹እናንተ መቀጠል ትችላላችሁ፤ ነገር ግን ብንገኝና ብንታዘብ› የሚል ሐሳብ አቀረቡ፡፡ በዚህም መሰረት አራቱንም ስብሰባዎች ተከታተሉ፡፡ በድርድሩ ላይ ጣልቃ ገብነት ሳያሳዩ ቢቆዩም ግብጽ ሂደቱ እንዲቋረጥ ከነበራት ፍላጎት የተነሳ አሰናካይ ምክንያት መደርደር ጀመረች፡፡ እንዲያም ሆኖ ጥር ላይ የአራቱን ስብሰባ ውጤት ሪፖርት እንድናደርግ በተባልነው መሰረት ያንን ሪፖርት ለማቅረብ ተመልሰን ወደ አሜሪካ አቀናን፡፡

ሪፖርቱን ካስደመጥን በኋላ ‹እናንተ የእርስ በእርስ ውይይት በማድረግ መግባባት አልቻላችሁምና እዚሁ በእኔ አመቻችነትሐሳቦች ላይ እንነጋገር› ብለው ትሬዠሪው ሐሳብ

አቀረቡ፡፡ እስከዛ ድረስ ሲሄድ የነበረው በታዛቢነት ነው፤ እኤአ በ2015 ላይ የጸደቀው የመርህ ስምምነት ላይ አንቀጽ 10 ላይ ጭቅጭቅ ወይም ክርክር ሲያጋጥም እንዴት ሊፈታ እንደሚችል የሚገልጽ አለና፤ እኛም እንዲህ አይነቱ ጭቅጭቅ ላይ አልደረስንም፤ እሱ ላይ ደርሰን ቢሆን በአንቀጽ 15 መሰረት መፍታት እንችላለን በማለታችን በተጨማሪ ሁለት ስብሰባ ተደረገ፡፡

እውነት ለመናገር በጣም አድካሚ የነበረውና የምዕራባውያኑ ግፊት የማድረግ ተጽዕኖ የተጀመረው የጥር ወሩ ስብሰባ ላይ ነው፡፡ በዛ ስብሰባ ላይ ከድርቅ ጋር ባለው ሂደት የተዘጋጀውን ሰነድ ለማስጨረስ በጣም ትልቅ ጉጉት ነበራቸውና ፈርሙ የሚል ቢሆንም፤ ጉዳዩን ከሌላውም ነጥብ ጋር ሳናመሳክርና ሳናይ ምንም አይነት ፊርማ ውስጥ መግባት የለብንምና በሌሎቹ ነጥቦች ላይ እንወያይ

አልናቸው፡፡ በጥርና በየካቲት ወር ውስጥ ባለሙያዎቹ እዛው የዓለም ባንክ ቢሮ ውስጥ ሆነው እንዲሰሩ ነው ሁኔታዎችን ሲያመቻቹ የነበረው፡፡ በዛ ሂደት ውስጥ የነበሩ ህጎች ኢትዮጵያን ወደፊት ወደሌላ ልማት እንዳትገባ የሚከለክሉ ነበሩ፡፡ እስከዛ ጊዜ ድረስ ፈጦ የመጣ ጠንካራ ህግ አልነበረም፡፡ ባለሙያዎቹ ለ15 ቀን ያህል ቢወያዩም ውጤት መምጣት አልቻለም፡፡

በዚህ ጊዜ ‹እናንተ የማትስማሙ ከሆነ እኔ ፕሮፖዛል ላዘጋጅና ልላክላችሁ› አሉን፡፡ ነገር ግን የታዛቢነት ሚና ይህን አያካትምም በሚል ኢትዮጵያ በእምቢታዋ ጸናች፡፡ ይህ በእንዲህ እንዳለ በአገር ቤት ብሄራዊ ምክክር በሰፊው ጀምረን ነበር፡፡ ጉዳዩ በአገር ቤት ውስጥም ያለውን ህዝብ ስሜታዊ አድርጎ ስለነበር ልክ ከአሜሪካ እንደመጣን በመጀመሪያ ጠቅላይ ሚኒስትሩ ከ250 በላይ የተለያየ ስብጥር ያላቸውን ባለሙያዎች ጠርተው

አወያዩ፡፡ ባለሙያው በሶስት ቡድን ተከፍሎ፤ የህግ ቡድን በጠቅላይ ዓቃቤ ህግ ቢሮ አስተባባሪነት፣ የዲፕሎማቲክ ባለሙያዎች በውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር አስተባባሪነት እንዲሁም የውሃና ተዛማጅ ቴክኒክ ጉዳዮችን ደግሞ በውሃ፣ መስኖና ኢነርጂ ሚኒስቴር አስተባባሪነት ተከፍሎ ሌላ ረጅም ምክክር ማድረግ ጀመርን፡፡ በዚህ መልኩ ውይይት ከተደረገ በኋላ በጣምራ ደግሞ በውጭ ጉዳይ ሚኒስትር ሰብሳቢነት ሪፖርት እያደረግን እያለን የድርድሩ ጊዜ ደረሰ፡፡ ይሁንና የያዝነውን ውይይት ባለመጨረሳችን የየካቲቱ ስብሰባ ላይ አንደርስም፤ አገር ውስጥ ያለንን የምክክር ሂደት አልጨረስንምና ለሌላ ጊዜ አስተላልፉልን በሚል መልዕክት አስተላለፍን፡፡

ይህን ሳይሰሙ ግብጽና ሱዳን አሜሪካ ተገኙ፤ በእርግጥ ስብሰባ አላደረጉም፡፡ ይሁንና በተናጠል ግን ትሬዠሪ በየግላቸው አናገሯቸው፡፡ በመሆኑም ትሬዠሪው በተረቀቀው ላይ ስምምነታቸውን እንዲገልጹ በተጠየቁ ጊዜ ግብጽ እሽታዋን ስትገልጽ፣ ሱዳን እንደማትስማማ አሳወቀች፡፡ ከዚህ ጋር ተያይዞ የኮቪድ ጉዳይ መጣ፡፡ ይሁንና ከዚሁ ጉዳይ ጋር በተያያዘ በአሜሪካ የትሬዠሪ ቢሮ መግለጫ አወጣ፡፡ በመግለጫው ላይ ያለው ሐሳብ ኢትዮጵያ በጉዳዩ ላይ ሳትፈርም የመጀመሪያውን ማለትም አምና የተካሄደውን ሙሌት ማለት ነው ማካሄድ አትችልም የሚል ነበር፡፡

በአሜሪካ በኩል ትልቁ ስህተት የተሰራው እዚህ ላይ ነው፡፡ እስካሁን ያለው በዲፕሎማሲም በመግባባትም መያዝ ይችላል፡፡ ነገር ግን ከታዛቢነት ወጥተው ፈራጅ ሆኑ፤ ከፈራጅነትም አዛዥ ሆኑ፡፡ ይህ ደግሞ ለኢትዮጵያ ቀዩን መስመር እንደማለፍ

ነው፡፡ በመሆኑም ኢትዮጵያ ይህንን አልቀበልም በሚል ይፋ አደረገች፡፡ በዚህ መሃል የኮቪድም ጉዳይ ዓለምን አወከው፡፡

በዚህን ጊዜ አሜሪካኖቹ ሱዳንን ማማከር ጀምረዋል፡፡ የምዕራባውያኑ ተጽዕኖ ፊትለፊት ብቻ አይደለም፡፡ የሱዳኑ መሪ ሃምዶክ መሃል ላይ ገብተው ጉዳዩን መላ ለማለት ወደኢትዮጵያም ወደግብጽም በመደወል የተለያዩ ሂደቶችን በማለፍ የሶስትዮሹ ውይይት እንደገና ቀጠለ፡፡ በወቅቱም የአሜሪካን ፕሮፖዛል የፈረሙበት ግብጾች ሳይቀሩ ስህተት ነውና እንቀይረዋለን እስከማለት ደርሰዋል፡፡ በቀጠለው ውይይታችን ግን የቴክኒክ እና የህግ ጉዳዮች

ቀሩ፡፡ እነዚህን የቀሩ ጉዳዮች እንቀጥል ብለን ስንል የሱዳኑ የውሃ ሚኒስትር ‹ከዚህ በላይ መሄድ አልችልም፤ የተሰጠኝ ጊዜ አልቋልና ለጠቅላይ ሚኒስትሬ ሪፖርት ማድረግ አለብኝ› ብለው አቋረጡት፡፡ በዚህ መሃል ስንጠብቅ እነሱ ወደ ተባበሩት መንግስታት የጸጥታው ቢሮ ደብዳቤ ላኩ፡፡ በዚያን ወቅት ደግሞ የአፍሪካ ህብረት ጉዳዩን መያዝ እንደሚችል በመግለጽ ከሶስቱ አገራት ጋር ግንኙነት ማድረግ ጀመረ፡፡ ጉዳዩም ወደአፍሪካ ህብረት ተመለሰ፡፡

ወደአፍሪካ ህብረት ከመጣ በኋላ ሁለት የቢሮ ስብሰባ ተካሂዷል፡፡ የቴክኒካል ጉዳይ ስብሰባዎችን ደግሞ በየቀኑ በሚባል መጠን እኤአ ከሐምሌ 3 ቀን ጀምሮ እስከ ግንቦት 20 ድረስ ተካሂዷል፡፡ እንዲያም ሆኖ ደግሞ እስከጥር ማለትም የደቡብ አፍሪካው መሪ የአፍሪካ ህብረት መሪነቱን እስከሚያስረክቡ ድረስ ከሐምሌ ጀምሮ ባሉ ሰባት ወራት ውስጥ ውይይቱ ሰባት ጊዜ ተቋርጧል፡፡ በእነዚህ ጊዜያት ውስጥ በአብዛኛው ትበጠብጥ የነበረችው ሱዳን ናት፡፡

አዲስ ዘመን፡- ሱዳን በወቅቱ እንድትበጠብጥ ሊያደርጋት የቻለው ዋና ምክንያት ምን ይሆን?

ዶክተር በለጠ፡– አንዱ የማቋረጫ ምክንያት ያደረጉት ‹ኢትዮጵያ የመጀመሪያውን ሙሌት በማካሄዷ ጎድታኛለች› የሚል ነበር፡፡ ከዚያም ቀጥሎ ኢትዮጵያ ነገሮችን ለማፋጠን የጠየቀቻቸው አሁንም እየጠየቀች ያለችው ጥያቄም አለ፡፡ በአብዛኛው አንቀጾች ላይ ያሉ ጉዳዮች ሲስተዋሉ አሞላል ላይ ተስማምተናል፡፡ የአሞላሉ ጉዳይ ላይ እንፈራረምና ለአፍሪካ ህብረት ሪፖርት እናድርግ፤ የህብረቱንም አቅም እናሳድገው፤ ሌላውን ደግሞ ጥያቄ በቀጣይ እናቀርባለን የሚል ጥያቄ በመሃል ተጠይቀው የነበረ ሲሆን፣ ‹እንዴት እንደዚህ አይነት ጥያቄ እንጠየቃለን› የሚሉ ደካማ ምክንያቶችን ነበር ሲያነሱ የነበረው፡፡ በዚህ መሃል አብዛኛውን ጊዜ የምዕራባውያኑ ግፊቶች በተለያየ መልኩ እየበረቱ መጡ፡፡

እኔ አንድ እንደተደራዳሪነቴ የሚታየኝ ኢትዮጵያ እስከአሁን ድረስ እውነትን ተንተርሳ ነው የተጓዘቸው፡፡ ስለዚህ ኢትዮጵያ ምንም አይነት ተጽዕኖ ቢኖር ለጊዜው በሚሰሩ ሰዎች ላይ ጫና ሊፈጥር ይችላል እንጂ ኢትዮጵያን አያንገዳግዳትም፡፡ ምክንያቱም ኢትዮጵያ ሁሌም እየጠየቀቻቸው ያለው ተግባብተን መስራትም ብሎም መልማት እንችላለን በሚል

ነው፡፡ ፍትሃዊና ምክንያታዊ የሆነ አጠቃቀም ለሁላችንም ያስፈልገናል፡፡ የቀደመውን ህጋችሁን ተውትና በአዲስ መንፈስ እንንቀሳቀስ፡፡ የሌሎቹንም የተፋሰሱ አገሮች ያማከለ የጋራ ልማት ይኑረን ነው፡፡

በዋናነት ደግሞ ከእናንተ ጋር የምንነጋገርበት አጀንዳ የውሃ መሙላትና መልቀቅ ጉዳይ ነው፤ እኛ እየገነባን ያለነው ፕሮጀክት ደግሞ ሃይድሮፓዎር ሲሆን፣ እናንተንም በይበልጥ የሚጠቅም ነውና በዚህ ምክንያት ሌላ መሰናክል አትፍጠሩ ነው ስትል ኢትዮጵያ እየጠየቀች ያለችው፡፡ አሁን አሁን ግን እየጎላ በግልጽ የመጣው ጥያቄ ወደፊት የመልማት ጉዳይ

ነው፡፡ በዚህ ግድብ አመካኝተው ቀጣይ ልማቶችን የመከልከል አባዜ ነው የተጠናወታቸው፡፡ በጥቅሉ የአስሩ ዓመት የድርድር ሂደት በጥቂቱ ይህን የሚመስል ነው፡፡

አዲስ ዘመን፡- በድርድር ሂደቱ አሳክተናል የምትሉት ጉዳይስ የቱ ነው ማለት ይቻላል?

ዶክተር በለጠ፡– ሁሉም ምዕራፎች የየራሳቸው በጎ ውጤቶች አሏቸው፡፡ እኤአ በ2015 ባለአስራ አንድ አንቀጽ የመርህ መግለጫ ስምምነት መፈረሙ ፍትሃዊና ምክንያታዊ የውሃ አጠቃቀም መኖር በሚለው ላይ ግብጾች የፈረሙበት ሰነድ መገኘቱ አንድ ትልቅ ስኬት ነው፡፡ በዚህ መርህ ላይ በተለይ አንቀጽ አራት ላይ ‹ፍትሃዊና ምክንያታዊ የሆነ የውሃ አጠቃቀም መርህ እንከተላለን› ይላል፡፡ ሁለተኛው ደግሞ እዛው አንቀጽ ላይ የግድቡን መሙላትና መልቀቅ ስርዓት የምናከናውነው በትብብርና በመግባባት በመደራደር ነው› በሚለው አንቀጽ ላይም ነው የፈረሙት፡፡ ስለዚህም እኛ እዚህ ላይ መድረሳችን ትልቅ ስኬት ነው፡፡ ሌላው አንቀጽ ስምንት ላይ ‹ኢትዮጵያ የምትሰራው ግድብ ደህንነቱ እጅግ የተረጋገጠ ነው› የሚለውም ላይ ነው የፈረሙበት፡፡ እነዚህ ነገሮች ድርድሩ ያስገኛቸው ስኬቶች ናቸው፡፡

በአሁኑ ሰዓት ደግሞ እየጠቀመን ያለው ከሶስቱም አገሮች የተውጣጡ 15ቱ ባለሙያዎች በአንድነት ተቀምጠው ሲወያዩ የነበረው ኢትዮጵያ ቀምራ እና ፕሮፖዛሉን አዘጋጅታ ያቀረበችውን የሙሌት ስርዓት መረጃ የጋራ ማድረጋቸው ነው፡፡ ይህ የሙሌት ስርዓት በሲስተሙ ላይ አስተዋጽኦ ማበርከቱ ስኬት ነው፡፡

ከዚህ በመቀጠል ደግሞ ኢትዮጵያ ስርዓቱን ተከትላ የመጀመሪያውን ሙሌት ማካሄዷ ትልቅ ስኬት ነው፡፡ በዚህ መሃል እነሱ ጉዳዩን ወደ ተባበሩት መንግስታት የጸጥታው ቢሮ ሲወስዱት አምና ጉዳዩ የአፍሪካ ጉዳይ ነው ብላ ወደአፍሪካ መመለሱ ሌላው ስኬት ነው፡፡ አሁን ደግሞ ከሳምንታት በፊትም ጉዳዩ ወደጸጥታው ምክር ቤት ቢወስዱትም አምናም

 ሲወስዱት ጉዳዩ የአፍሪካ ጉዳይ ነው በሚል እንደተመለሰ ሁሉ አሁንም በዲፕሎማሲ ወደአፍሪካ እንዲመለስ መደረጉ ሌላው ስኬት ነው፡፡ ኢትዮጵያ በዋናነት ስታቀርብ የነበረው መርህንና እውነታን ነው፡፡ በዋናነት እኛ የሰራነው የማሳመን ብቃት ሳይሆን ያሸነፈው እውነት ነው፡፡ አሁንም በሂደት ላይ ነንና ሁለተኛው ዙር የውሃ ሙሉትም ሌላው ትልቁ ስኬት ነው፡፡

አዲስ ዘመን፡- የታላቁ ህዳሴ ግድብ በአምስት አመት ያልቃል ተብሎ ቢታቀድም ሳይጠናቀቅ አስር አመታት ተቆጥረዋል፤ ይህ በግድቡ እውን መሆን ላይ ያሳደረው አሉታዊ ተጽዕኖ ምንድን ነው?

ዶክተር በለጠ፡– ሜጋ ፕሮጀክቶች በባህሪያቸው ዋጋ የሚያስከፍሉ ስለመሆናቸው ይታወቃል፡፡ ቀደም ብዬ እንደገለጽኩልሽ በጥቂቱ እንኳ ገና በመጀመሪያው አካባቢ ዋናውን መሰረት ለማግኘት ቁፋሮ ሲጀመር ከተገመተው ጥልቀት በታች በመሆኑ ተጨማሪ የአንድ ዓመት ጊዜ መውሰድ ችሏል፡፡ ከዚያ በኋላ ደግሞ በኤሌክትሪክ ሜካኒካል ስራው ላይ ፈጣን የሆነ ጥረት አልተደረገም፡፡ ምክንያቱም በወቅቱ የያዘው አካል ሜቴክ ነበርና ልምድም የሌለው በመሆኑ ሊጓተት ችሏል፡፡

በጥቅሉ ግን ፕሮጀክቱ ላይ ምን አምጥቷል ብንል ውጥረቱን እያራዘመው መጥቷል ማለት ይቻላል፡፡ ፕሮጀክቱ በተያዘለት የጊዜ ሰሌዳ መሰረት አልቆ ቢሆን ኖሮ አሁን ላይ እየታየ የመጣውን ጫና መቀነስ ይቻል

ነበር፡፡ በሌላ በኩል ደግሞ ያለፉትን ሶስትና አራት ዓመታት ወደኋላ ብንመለከታቸው ተፈጥሮ ጥሩ የሚባል የዝናብ ፍሰት ያመጣበት ወቅት ነበር፡፡ አሁን ግን ነገ ምን ሊሆን እንደሚችል አናውቀውም፡፡ የዝናብ ፍሰት እንዳለፉት ጊዜያት መሆን ካልቻለ የህዳሴ ግድቡን ውሃ መሙላት ጊዜያችንን ሊያራዝመው ይችላል፡፡ ከተባለለት ጊዜ በላይም ሊወስድ ይችላል፡፡ ዘንድሮ የዝናቡ ሁኔታ ጥሩ ስለሆነ ነው የሞላነው፡፡ ስለዚህ ቀድሞ መሙላት ቢኖር ነገ ምን ይሆናል የሚል ፍራቻ እንዳይኖር ስጋቱን ይቀንስልን ነበር፡፡ በተለይ ባለፉት አራት ክረምቶች እኛም ስራውን ጨርሰን ቢሆን ኖሮ የውሃ ሙሌቱ ዛሬ አልቆ ነበር፡፡ ግድቡን በተባለው መጠን ለመሙላት ገና ሶስተኛና አራተኛ ደረጃዎች የሚባሉ ይቀሩናል፡፡ ስለሆነም የግድቡ ስራ በመዘግየቱ የውሃ ሙሌቱን በዚህ ደረጃ ሊያጓትተው ችሏል ማለት ነው፡፡ ገና ለቀጣይ ዓመትም እንሰጋለን፤ ምክንያት ቢባል አሁን የሚያሰጋን ድርድሩ ላይሆን ይችላል፤ አየሩ በዚህ ዓመት እንደሆነው ላይሆን ይችላል፡፡ የተፈጥሮ መለዋወጥ ስጋት ሊሆን ይችላል፡፡

አዲስ ዘመን፡- የውሃው አሞላል ሂደት ልኬቱ እንዴት ነው?

ዶክተር በለጠ፡– ባለፈው ዓመትና ዘንድሮ ያካሄድነው የውሃ ሙሌት እንደ አንደኛ ደረጃ የሚቆጠሩ ናቸው፡፡ ደረጃ ብለን ስንል በአንድ ዓመት የሚሞላውን ውሃ አይደለም፡፡ ደረጃ ስንል የግድቡን የስራ ባህሪና አጠቃላይ የውሃ ፍሰት አጣጥሞ ኢትዮጵያ በታችኞቹ አገሮች ላይ ተጽዕኖ ሳታደርስ የግንባታውን ሂደት አጣጥሞ መሙላት የሚችል እድል ማለት ነው፡፡ በዚህ አግባብ በአንደኛውና በሁለተኛው ዓመት የተሞላው ውሃ የመጀመሪያ ደረጃ የሚባል ነው፡፡

በመጀመሪያ ደረጃ ስናወጣ ከሌሎቹ ግድቦች ጋር ተመሳሳይ በሆነ መልኩ ነው፡፡ ዛሬ በቤዚኑ ውስጥ ያሉ ግድቦች ስራ እየጀመሩ ናቸው፡፡ የህዳሴ ግድብ ስራ ጀመረ የሚባለው ደረጃው ሲጠናቀቅ ነው፡፡ ስለዚህም የመጀመሪያ ደረጃ የስራ ማስጀመሪያ ደረጃ የሚባለው ነው፡፡ ይህም ማለት 18 ነጥብ 4 ቢሊዮን ኪዩቢክ ሜትር ውሃ ተጠራቅሞ ሳንቀንሰው ተርባይኑን መምታት በሚያስችል መጠን እንደማለት ነው፡፡ ከዚህ በኋላ የሚመጣው ግን እንደሁኔታው አናቱን መቀነስም መጨመርም ይቻላል፡፡

ከዚህ በኋላ ሌሎች ሶስት ደረጃዎች አሉን፡፡ እነዚህም እንደአየሩ ሁኔታ የተቀመሩ ናቸው፡፡ 10፣ 10 ነጥብ 5 እንዲሁም 10 ነጥብ 4 ቢሊዮን ሜትር ኪዩብ ውሃ እያሉ የሚሄዱ ናቸው፡፡ በአማካይ ግን የሚይዙት 10 ቢሊዮን ሲሆን፣ እንደ አየሩ ጸባይ የሚሞሉ ናቸው፡፡ እነዚህ የጠቀስኩልሽ ደረጃዎች ሙሉ ለሙሉ ከግንባታው የተለዩና በአብዛኛው ከፍሰቱ ላይ የሆኑ ናቸው፡፡

ፍሰቱ በጣም ጠንካራ ከሆነ ፍጥነት ስለሚኖራቸው ሁለቱ ደረጃዎች በአንድ ዓመት ሊሞሉ ይችላሉ፡፡ ለምሳሌ በቀጣዩ ዓመት ጥሩ የዝናብ ሁኔታ ካጋጠመን ሁለቱ ደረጃዎች በአንድ ዓመት ሊሞሉ ይችላሉ፡፡ ከእነርሱ ጋርም የተስማማው በዚህ አይነት

 አካሄድ ነው፡፡ ካልሆነ ደግሞ ድርቀት ካለና ዓመታዊ ፍሰቱ ዝቅተኛ ከሆነ ሊዘገዩ ይችላሉ፡፡ ግማሽ መጠን ሊሞሉ ወይም ደግሞ ምንም ላይሞሉ ይችላሉ፡፡ በዚህም ሁኔታ ያንን ዓመት በመዝለል በቀጣዩ ዓመት እንዲሞላ ሊደረግ ይችላል፡፡ በጣም በፍጥነት ከሄደን ቀሪዎቹ ደረጃዎች በሁለት ዓመት ውስጥ ሊጠናቀቁ ይችላሉ፡፡ ከዘገየን ደግሞ በአራት ዓመት ያልቃል፡፡ አጠቃላዩን ስንመለከተው ሙሌቱ ከአራት እስከ ሰባት ዓመት ውስጥ ሊንሸራሸር ይችላል፡፡

አዲስ ዘመን፡- ከታላቁ ህዳሴ ግድብ ጋር በተያያዘ የህዝቡን ተሳትፎ እና የመንግስትን ቁርጠኝነት እንዲሁም የድርድር ቡድኑ አባላት ሚና እንዴት ያዩታል?

ዶክተር በለጠ፡– የድርድር አባሉ ኃላፊነት ነው፡፡ ምንም እንኳ በበጎ ፈቃደኝነት የሚሰራ ቡድን ቢሆንም የዜግነት ኃላፊነት ነው ብሎ ነው የሚያስበው፡፡ ልክ በህዳሴ ግድቡ ግንባታ ላይ እንዳሉ ሰራኞች ነው የድርድር ቡድኑ ራሱን የሚመለከተው፡፡ የቡድኑን ስብጥር ብትመለከቺው እዚህ አገር ቤት ብቻ ያለ ሰው አይደለም፡፡ በውጭ አገር ጭምር ያሉ ናቸው፡፡ በመንግስት መደብ ውስጥ ያለ ብቻ አይደለም፡፡ በግል ስራ የሚተዳደሩም ጭምር ናቸው፡፡ ለምሳሌ አሜሪካ፣ እንግሊዝ አገር ያሉትን ብትወስጂ ሙሉ ለሙሉ ከኢትዮጵያ መንግስት ጋር ያላቸው ትስስር የለም፡፡ ይህ በሌለበት ሁኔታ ነው ለህዳሴ ግድቡና ለአገራቸው ጠበቃ ሆነው ጉዳዩን የሚከታተሉት፡፡

በሌላ በኩል ያነሳሽው የመንግስትን ሚና ሲሆን፣ መንግስት ግድቡ ኢትዮጵያዊ ሆኖ እንዲጠናቀቅ ቁርጠኛ ነው፡፡ በግድቡ ምክንያት የውሃ መጠቀም መብት እንዳይነካ አቋም አለው፡፡ በግድቡ ምክንያት የምንገባበት ውል ወደፊት የትውልድን የመልማት፣ የትውልድን የመጠቀም መብት የሚከለክል ምንም አይነት ነገር ላይ አልፈርምም የሚል አቋም ነው ያለው፡፡ ስለዚህ አንዱ ተደራዳሪዎችን አንቆ የሚይዛቸው ይህ ነው አንጂ ቀለል አድርጎ ማለፍ ይቻላል፡፡

ግብጾቹ በተለያየ አቅጣጫ የሚዟዟሩት በተድበሰበሰ አካሄድ ነው፡፡ ግብጾች ኢትዮጵያ ስምንቱን ፈርማ የወደፊት የመልማት ፍላጎቷን የሚያደናቅፍ አንቀጽ እንድታኖር እንጂ የህዳሴ ግድብ እንደማይጎዳቸው አሳምረው ያውቁታል፡፡ ነገር ግን የግብጾች ፍላጎት በህዳሴ ግድብ አማካይነት ተድበስብሶ የሚያልፍ የኢትዮጵያን የወደፊት የመልማት እድል የሚከለክል ሰነድ እንዲፈረም ማድረግ ነው፡፡ በዚህ በኩል መንግስት ምንም አይነት ክፍተት ሲያሳይ አይስተዋልም፡፡

ህዝቡን ስናነሳ እኛንም የሚያስጨንቀን ህዝቡ ነው፡፡ ምክንያቱም በየትኛውም ስፍራ ቢኬድ የህዳሴ ግድብ የማያሳስበው ህዝብ የለም፡፡ ኢትዮጵያውያን ብዙ አንድ የሚያደርጉን ነገሮች ቢኖሩንም እንደህዳሴ ግድብ ፍጹም አንድ ያደረገን ነገር የለም ማለት የሚቻል ነው፡፡

እዚህ አገር ቤት ያለው ብቻ ሳይሆን በተለያየ ምክንያት በተለያየ አገር የተሰደደው ሁሉ ህዳሴ ግድቡ ላይ የባለቤትነት ስሜት ነው የሚንጸባረቅበት፡፡ የሕዝብ ተሳትፎ ሲባል አንዱና ዋናው ነገር መዋጮ ነው፡፡ በመሆኑም ያለውን እየሰጠ ቦንድም እየገዛ እዚህ

ደርሷል፡፡ በውጭ ያለውም ማህበረሰብ ለግድቡ ጠበቃ ሆኖ በመንቀሳቀስ ላይ ነው፡፡ የተለያዩ አርቲክሎችንም በመጻፍ እውነቱን በመግለጽ ነገር የተለያዩ ቅስቀሳዎችን በማካሄድ ላይ ይገኛል፡፡ ህዝቡ ግድብን የእኔ ብሎ የተቀበለና ፍጹም የሆነ ድጋፍ የሚያደርግ ከመሆኑም በተጨማሪ ወደፊትም የኢትዮጵያን ልዕልና የሚያቆምበት ፕሮጀክት እንደሆነ የሚያምን ነው፡፡ መንግስትንም ሆነ ተደራዳሪውን ብሎም የሚዲያውን ተቋም የሚገፋው የህዝቡ ቁርጠኝነት ነው፡፡

አዲስ ዘመን፡- ኢትዮጵያ ከዚህ ቀደም አንደኛውን ዙር የውሃ ሙሌት እንዳታካሂድ ከግብፅና ከሌሎች ሀገራት ጫና ሲደርስባት ነበር፤ አሁን ደግሞ ሁለተኛው ዙር የውሃ ሙሌት እንዳይካሄድ ጫናው ይበልጥ ተጠናክሮ የመጣበት ሁኔታ ነበር፤ ከዚህ ጋር ተያይዞ ሁለተኛውን ዙር የውሃ ሙሌት ለማስኬድ የነበረውን ፈተና እና ምቹ ሁኔታ እንዴት ያዩታል?

ዶክተር በለጠ፡- ሁሉተኛው ዙር የውሃ ሙሌት ከግንባታው ጋር በጣም የተያያዘ ነው፡፡ ከግንባታው እያደገ መምጣት ጋር ተያይዞ የራሱ የሆነ ውስብስብ ጸባይ አለው፡፡ እንደምናቅደው፣ እንደምናስበውና በወረቀት ላይ በዲዛይን እንደምናስቀምጠው ብቻ አይሄድም፡፡ ቀን በቀን ግድቡ በጣም በተለጠጠ ሁኔታ ነው እየተሰራያለው፡፡ ሰራተኞቹ የሚሞላው ውሃ ከታች ወደላይ እየመጣባቸው እየሰጉም ጭምር ነው ሙሌቱ ሲካሄድ

የቆየው፡፡ ከሚመጣው ውሃ ጋር በመፎካከርም ጭምር ነው ስራው የተሰራው፡፡ ሌላው ከሁለተኛው ዙር ጋር ተያይዞ የሚነሳው የድርድሩ ጉዳይ ነው፡፡ ሳይፈረም መሞላት የለበትም የሚል ግፊት ነው የበረታው፡፡ ኢትዮጵያ እንዲያውም በርካታ ድርድሮች ላይ የገባችው በራሷ ፈቃድ ነው፡፡ ግብጽ፣ ኢትዮጵያን የወደፊት ልማቷን እንዳታሂድ ጠፍንጎ የሚያስር ሰነድ ነው ማኖር የምትፈልገው፡፡ እስከዛሬም ድረስ ድርድሮቹ እየተደናቀፉ ያሉት ግብጻውያኑ የኢትዮጵያን የወደፊት የመልማት ሂደት የሚያስተጓጉል ሰነድ ለማስፈረም ባለመቻላቸው ነው፡፡

አዲስ ዘመን፡- ከዚህ በኋላ በታላቁ ህዳሴ ግድብ ላይ የሚኖረው ዲፕሎማሲያዊ ሂደት ምን መልክ ይኖረዋል ይላሉ?

ዶክተር በለጠ፡– የሁለተኛው ዙር የውሃ ሙሌት የራሱ የሆኑ ብዙ ጸባዮች አሉት

ብለናል፡፡ ይህ የሁለተኛው ዙር የውሃ ሙሌት ግድቡን ትክክለኛ ተግባር ህያው ከሚያደርጋቸው ምዕራፎች ውስጥ አንዱ ይህ ነው፡፡ ግብጽም ኢትዮጵያ ሁለተኛውን ዙር ውሃ ሳትሞላ ነው ጫና ማድረግ የምትፈልገው፡፡ ከዚህም የተነሳ ነው ጫናው የሚበረታው፡፡

ከሁለተኛው ዙር ሙሌት በኋላ አንድ መደረግ ያለበት የኤሌክትሪኮሜካኒክና ሲቪል ስራው ይለያያል፡፡ እስካሁን የመጡት በጋራ ነው፤ ይሁን እንጂ የአንዱ መዘግየት አንደኛውን እያጓተተ ነው የመጡት፡፡ ሲቪል ስራው ከአራትና ከአምስት ዓመት በፊት ዝግጁ ነበር ማለት ይቻላል፤ የኤሌክትሪኮሜካኒኩ ግን ይቀር ነበር፡፡ በመቶኛ እንኳ እየተሰላ ይነገረን የነበረው አንዱ 20 በመቶ አካባቢ ሆኖ ሌላኛው 70 በመቶ እየተባለ ነበር፡፡ አማካይ ውጤቱን ይጎትት የነበረው የሲቪል ስራው ነበር፡፡ አሁን ሁለተኛው ሙሌት ግን ይህን መጓተት ያለያየዋል፡፡ አሁን እንዳየነው 91 በመቶ ውስጥ ያለው የሲቪል ስራው ነው፡፡ በሁለተኛው ሙሌት ደግሞ ደረጃውን ከፍ ያደርገዋል፡፡ቀሪው ሰባት በመቶኛ ከአንድ ዓመት በላይ ላይፈጅበት ይችላል፡፡

አዲስ ዘመን፡- የህዳሴ ግድብ መጠናቀቅ ለኢትዮጵያውያን ብሎም ለአፍሪካውያን ምን ማለት ነው?

ዶክተር በለጠ፡– የህዳሴ ግድብ መጠናቀቅ የተስፋ ብርሃን፤ የተስፋ ምንጭ ነው ባይ ነኝ፡፡ ምክንያቱም አንድ ትልቁ የአፍሪካ እድገት ማነቆ ኢነርጂ ነው፡፡ የትኛውም አገር ለማ፤ አደገ የምንለው ሁለት መሰረታዊ የሆነ የሰው ልጅን ፍላጎት ሲያሟላ ነው፡፡ ይኸውም ምግብና ኢነርጂ ነው፡፡ ኢነርጂ 50 በመቶ የሰውን ልጅ ፍላጎት ያሟላል፡፡ የኢነርጂው መስተካከል ደግሞ የምግብ ፍላጎትን ለማሟላት እድል ይፈጥራል፡፡ ለብዙዎቻችን ከስደት ማብቂያም ነው፡፡

አሁን አሁን አፍሪካውያን በአፍሪካ ህብረት የጋራ ንግድ ትስስር የጀመሩ አገሮች አሉ፤ ምስራቅ አፍሪካ ውስጥ የእኛ ሃይድሮፓወር ኢነርጂ መዳረሻ መሆንም የሚችል ነው፡፡ የህዳሴ ግድባችን ለአገራቱ የኤሌክትሪክ ኃይል ከማቅረብ አኳያ ትልቁን ድርሻ የሚወስድ ነው፡፡ ኢትዮጵያ ቀደም ብላም ጅቡቲ፣ ኬንያ አሁን ደግሞ በቅርቡ ዑጋንዳ እና ሩዋንዳ የሚገቡበት መስመር እየታየ ነው፡፡ በሌላ በኩል ሱዳንም እንዲሁ ገብታለች፡፡ ህዳሴ ኢነርጂ ስለሆነ አገራቱን የሚያስተሳስር ነው፡፡

በሌላ በኩል በመልማት አንጻር ስንመለከተው አፍሪካውያን በራሳቸው አቅም መልማት ይችላሉ የሚል መንፈስ ያመጣል፡፡ ታላቁ የህዳሴ ግድብ የአድዋ ድል ከባርነት ነጻ እንሆናለን፣ ቅኝ ግዛትን ማስወገድ ይቻላል የሚል ብርሃን እንደፈነጠቀ ሁሉ፤ ዛሬም ደግሞ በራሳችን አቅም፤ በራሳችን እውቀትና ገንዘብ መልማት እንችላለን የሚል የይቻላልን ብርሃን ይፈነጥቃል፡፡ ምክንያቱም ኢትዮጵያ በራሷ አቅም ይህን ግድብ ሰራች፡፡ በግንባታው ሂደት ውድቀት ቢኖር ኖሮ ደግሞ የዚያኑ ያህል ኢትዮጵያውያን አልቻሉም የሚል ስያሜ ያመጣ ነበር፡፡ በመሆኑም አፍሪካውያን ከዚህ ብዙ ይማራሉ፡፡ ለዚህም ነው ምዕራባውያን ወደፊት ያለው ጊዜ የአፍሪካውያን ነው

የሚሉት፡፡ ለዚህም ነው አንዱ ዲፕሎማሲያዊ ፈተና ያለው፤ ወደፊት እያደገች ከምትሄድ አፍሪካ ጋር ምዕራባውያኑ ወይስ ምስራቃውያኑ ይኑሩ ነው ጥድፊያው፡፡

አዲስ ዘመን፡- ስለሰጡኝ ሰፊ ማብራሪያ ከልብ አመሰግናለሁ፡፡

ዶክተር በለጠ፡- እኔም አመሰግናለሁ፡፡

አስቴር ኤልያስ

አዲስ ዘመን ሐምሌ 13/2013