ኢትዮጵያ በመንግሥታት ማኅበር

በ19ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ከኢትዮጵያ ጋር መልካም ግንኙነት ከነበራቸው የአውሮፓ አገሮች ውስጥ አንደኛዋ ሩሲያ ናት። ለዚህም ሁለት ዋና ምክንያቶችን መጥቀስ ይቻላል። አንደኛው ሩሲያ በአፍሪካ ቅኝ ግዛት የሌላት ሀገር በመሆኗ ሁለተኛው ደግሞ ኢትዮጵያ ልክ እንደ ሩሲያ የክርስትና እምነት ተከታይና የታላቁ ኢትዮ- ሩሲያዊው ባለቅኔ የአሌክሳንደር ፑሽኪን ቅድመ አያቶች ሀገር በመሆኗ ነው። ከዚህ በተጨማሪ እንደነ አሌክሳንደር ቡላቶቪች፤ እንደነ ፎን ሊዎንቲቭና ቱራየቭ የመሳሰሉት ተመራማሪዎች ስለኢትዮጵያ በሚያወጧቸው ጽሑፎች ሩሲያውያን ኢትዮጵያን ለማወቅ ጉጉት ስለነበራቸው ነው።

በሩሲያውያን ዘንድ ‹‹የከፋ መሐንዲስ›› እስከመባል የደረሰው ቡላቶቪች በዐድዋ ጦርነት ላይ የተሳተፈ፤ ራስ ወልደ ጊዮርጊስ 16ሺህ ሠራዊት ይዘው ወደ ጂማ፣ ወደ ሩዶልፍ ሐይቅና ወደ ቱርካናዎች ምድር ሲዘምቱ መንገድ ሠሪና ቀያሽ፤ ፎቶግራፍ አንሺና የጦሩን ዜና መዋዕል ጸሐፊ፤ ተመራማሪና አሳሽ ሆኖ ሠርቷል። የኢትዮጵያና የሩሲያ ግንኙነት ተሟሙቆ (ዓለማየሁ አበበ 2006፤399) የተጀመረው ደግሞ በ1894 በኤ ቪ ኤሊሴየቭና በኤስ ሊዎንቲቭ የተመራ የሩሲያ ሳይንሳዊ ቡድን ወደ አዲስ አበባ በመጣበት ወቅት ነው። ቡድኑ ወደ አዲስ አበባ ከገባ በኋላ የወታደራዊ ጉዳዮች አማካሪ ሆኖ ሠርቷል። የተጀመረውን መልካም ግንኙነት ለማጠናከር ሲባልም በሰኔ ወር 1895 መጨረሻ ላይ የኢትዮጵያ የዲፕሎማሲ ሚሲዮን ወደ ፒተርስበርግ ሄደ።

በዚያ ወቅት በሁለቱ ሀገሮች መኻከል የዲፕሎማሲ ግንኙነት ለመመሥረት ከስምምነት ላይ ተደረሰ። በግንቦት28 ቀን 1896 ሐረር የገባው የሩሲያ የጤና ጥበቃ ቡድን በዐድዋ ጦርነት ወቅት ዐድዋ ሜዳ ላይ ጊዜያዊ ክሊኒክ በማቋቋምና የቆሰሉ ኢትዮጵያውያንን በማከም፤ የጦር መሣሪያ ርዳታም በማድረግ ከፍ ያለ እገዛ አድርጓል። በ1897 ደግሞ በሩሲያና በኢትዮጵያ መካከል ኦፊሴላዊ የዲፕሎማሲ ግንኙነት ተከፈተ፤ በየካቲት ወር 1898 ሚስተር ፒዮተር ቭላሶቭ የሩሲያ ዲፕሎማሲ ሚሲዮን መሪ ሆኖ አዲስ አበባ ገባ። ኢትዮጵያ ከብዙ የዓለም ሀገሮችና ከጎረቤቶቿ ጋር መልካም ግንኙነት ያላት ሉዓላዊት ሀገር ናት።

በተለይም የዓለም መንግሥታት ማኅበር አባል ከሆነች በኋላ ከብዙ ሀገሮች ጋር የዲፕሎማሲ ግንኙነት በመፍጠር የዜጎቿን ጥቅም ስታስከብር ቆይታለች። ይህም ሲባል የዓለም መንግሥታትን ሕግ በመጻረር በደል የፈጸሙባት ሀገሮች የሉም ማለት አይደለም። በኢትዮጵያ የጥንት ዘመን ታሪክ ‹‹ደመኛ ጠላቶቿ›› ተብለው ከሚታወቁት ቱርኮች፣ ግብጾችና ደርቡሾች በበለጠ በቅኝ አገዛዝ ዘመን ኢጣልያ ያደረሰችባትን የሚያህል በደል ያደረሰባት ሀገር በታሪኳ ይኖራል ብሎ መገመት ያስቸግራል። ኢጣሊያ ኢትዮጵያን በ1928 ዓ.ም በኃይልና በግፍ በወረረችበት ዘመን ከኢትዮጵያ ጎን የቆሙና በተጻራሪው ኢጣልያንን የደገፉ ሀገሮች ነበሩ። በዚያ የመከራ ዘመን የኢትዮጵያ ችግር በዓለም መንግሥታት ማኅበር /በሊግ ኦፍ ኔሽን/ ሲመረመር የሶቭየት ኅብረት ዲፕሎማሲ ኢትዮጵያን ደግፎ፣ የኢጣሊያን ወራሪነት ነቅፎ ታላቅ ወዳጅነቱን አስመስክሯል።

 እ.ኤ.አ የካቲት 4 ቀን 1936 በታላቁ የኢትዮጵያ ወዳጅ በሚካኤል ካሌኒን ስም ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ በጻፉት ደብዳቤ ‹‹ኢትዮጵያ የጠላቷን ወረራ ለማክሸፍ በምትከላከልበት በአሁኑ ሰዓት ሶቭየት ኅብረት እኛን ደግፋ ከጎናችን ስለተሠለፈች ለእውነትና ለነጻነት ለቆሙት ለሚካኤል ካሌኒን ጤንነትን፣ ለሶቭየት ሶሺያሊስት ሪፐብሊኮች ደግሞ ብልጽግናን እንመኛለን’’ ብለዋል። በወቅቱ የቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ደብዳቤ በክሬምሊን ቤተ መንግሥት ተቀባይነትን ከማግኘቱ ባሻገር የዲፕሎማሲና የሞራል ድጋፍ ለኢትዮጵያ አስገኝቶላታል።የሶቭየት ኅብረት መንግሥትም በኢጣሊያ ፋሽስት የወረራ ዘመን ከኢትዮጵያ ሕዝብ ጎን እንዲቆም ምክንያት ሆኗል።

ሚኻኤል ካሌኒን የሶቭየት ኅብረት መሪ እ.ኤ.አ በ1935 ዓ.ም በዓለም መንግሥታት ማኅበር ስለ ኢትዮጵያና ኢጣሊያ ቅራኔ ጥያቄ ተነሥቶ በነበረት ወቅት ሶቭየት ኅብረት በወሳኝነት ኢትዮጵያን በመደገፍና ሁኔታውን ለዓለም መንግሥታት ማኅበር በማስረዳት ወራሪውን ተቃወመች። “በተባበሩት መንግሥታት ማኅበር ሕግ መሠረት የአባል ሀገሮች ሉዓላዊነትና ነጻነት ፈጽሞ በጉልበት መደፈር የለበትም” ስትልም ለኢትዮጵያ ተከራከረች። በዚያ ወቅት የኢትዮጵያ ሕዝብ የፋሽዝምን ወረራ በመቃወም በየጦር ግንባሩ በመዋደቅ ላይ እንደሚገኝም አሳሰበች። እ.ኤ.አ መስከረም 1935 ዓ.ም ጀኔቭ ውስጥ የዓለም መንግሥታት ማኅበር ምክር ቤት በዋነኛነት የኢትዮጵያን እና የኢጣልያን ግጭት ለመፍታት ተሰባሰበ።

ውይይቱን በንግግር የከፈቱት ፀረ ኢጣልያ አቋም የነበራቸው የታላቋ ብሪታንያ ተወካይ ኤይዴን ናቸው። ኤይዴን ሁለቱ ኃያላን መንግሥታት (እንግሊዝና ፈረንሳይ) ፓሪስ ከተማ በአደረጉት ስብሰባ የኢትዮጵያን ግዛት በተመለከተ ኢጣልያ ከኢትዮጵያ ጋር መስማማት እንዳለባት የተነጋገሩበትን መረጃ በስብሰባው ላይ አቀረቡ። “እኔ በአሁኑ ሰዓት ሁለቱም ሀገሮች በተሳካ ሁኔታ ግጭታቸውን ይፈታሉ ብዬ አምናለሁ’’ ሲሉም ተደመጡ። ሌሎች መልእክተኞች ከተናገሩት ንግግር በመነሣትም ‹‹አሊዩዚ›› የተባለው የኢጣልያ መንግሥት መልእክተኛ ‹‹ተናጋሪው ስለ ኢትዮጵያ የተናገረው በግልጽና በድፍረት ነው’’ ካለ በኋላ “መላው የኢጣሊያ ሕዝብ ኢትዮጵያ ከዓለም መንግሥታት ማኅበር እንድትወገድ ይፈልጋል።

 ስለዚህ ለኢትዮጵያ የኢጣልያ የበላይነትና ሞግዚትነት ያስፈልጋታል፤ መስፋፋትና በአካባቢው በሞግዚትነት መቆምም ይገባታል። ታሪክ እንደሚያስረዳው የኢጣልያ ዋነኛ ዓላማ ለሁልጊዜም ከኢትዮጵያ ጋር መልካም ግንኙነት ለማድረግና ሕዝቧንም ለመደገፍ ነው። አንድ ወቅት የቀረበ አንድ ጥናት አንብቤ እንደተረዳሁት ኢትዮጵያ የሰውን ልጅ ነፃነት የማታከብርና ሰውን እንደባሪያ የምትሸጥና የባሪያ ንግድ የምታራምድ ሀገር ናት። ከዚህ የተነሣ ይች ሀገር የዓለም መንግሥታት ማኅበር አባል መሆን የለባትም። ስለሆነም ይህንን ጭካኔ የተመላበትን የኢትዮጵያ ውስጣዊ ፖለቲካ ለማጥፋት ኢጣልያ ታሪካዊ ግዴታ አለባት። በአፍሪካ ምድር በቁጥጥርዋ ሥር የሚገኙ ሕዝቦችዋን መብት የማስከበርና ለዚህም ሲባል ርምጃ የመውሰድ ታሪካዊ ኃላፊነነት በኢጣሊያ ላይ ተጥሎባታል” ሲል ተደመጠ።

እ.ኤ.አ መስከረም 5 ቀን1935 ዓ.ም በኢትዮጵያ ጥያቄ ላይ ቀጣዩ ስብሰባ ተደረገ። በስብሰባው ላይ ንግግር ያደረጉት የሶቭየት ኅብረት መልእክተኛ ማክሲም ሊትቪኖቭ ናቸው። ሊትቪኖቭ በወሳኝነት ኢትዮጵያን ደግፈው ንግግር አሰሙ። ‹‹የሶቭየት ኅብረት መንግሥት የኮሎኒያሊዝምን ሥርዓት አጥብቆ ይቃወማል። ፖለቲካውንም፣ ሞግዚትነቱንም አይቀበልም። በዚህ ዓይነት መንገድ እኔ የኢምፔሪያሊዝምን ዓላማ አወግዛለሁ።

ይህንን እንደመፈከር አንሥቶ ከሚሯሯጠው የኢጣሊያ መንግሥት ጋርም አልስማማም። ይህ ለዓለም መንግሥታት ማኅበር የሚሰጠው ጥቅም የለም። ድርጊቱ በአባል ሀገሮች መካከል ልዩነትን ይፈጥራል፣ ነጻነታቸውን፣ የውስጥ አስተዳደር ሥርዓታቸውን ይዳፈራል። ይህንን የምንወስነው በቆዳችን ቀለም ምልክትነት ነው? ወይንስ በሥልጣኔ ደረጃ? ያም ሆነ ይህ ለኢትዮጵያውያን ታላቁ ክብራቸውና መብታቸው የመንግሥታቱ ማኅበር አባል እስከሆኑ ድረስ በቀዳሚነት ግዛታቸውን መጠበቅና ነጻነታቸውን ማስከበር ነው” አሉ። ንግግራቸውን በማራዘምም “እኔ እንደማስበው ሌሎች ሀገሮችን በአባልነት ከተቀበልናቸው በውስጥ ጉዳያቸው ጣልቃ መግባት የለብንም። ስለሥልጣኔ የምናስብ ከሆነ በጥቂቱም ቢሆን ስለጦርነት ማሰብ ይኖርብናል።

 ከአንድ ዓመት በፊት መንግሥታት ሁሉ ስለመንግሥታት ማኅበር አንድነት፣ ስለ ሰላም ወዳድነት፣ ዓለምን ለመጠበቅ ሌሎች ሕዝቦች ስለሚያደርጉት አስተዋጽኦ ሲያወሩ ነበር፤ በተግባር ግን ይህንን ሲያደርጉ አይታዩም’’ ብለዋል። ለኢትዮጵያ ህልውና እጅግ በጣም ጠቃሚ በሆነው በዚያ ወቅት ሶቭየት ኅብረት በርቀት ላይ ከምትገኘው አፍሪካዊት ሀገር ጎን ተሰልፋ የዲፕሎማሲ ትግል አካሂዳለች። እ.ኤ.አ መስከረም 6 ቀን 1935 ዓ.ም ”አምስተኛው ኮሚቴ’’ በሚል ስም የሚጠራው አካል ስብሰባ ተሰየመ። በስብስቡ ውስጥ የእንግሊዝ፣ የፈረንሳይ፣ የፊንላንድ፤ የእስፓኝና የሌሎች ሀገሮች መልእክተኞች ነበሩበት።

 የኮሚቴው አባላት ከኢትዮጵያና ከኢጣልያ ጋር ያለውን ቅራኔ ለማርገብ የሚያስችል ፕሮጀክት ቀርጸው አቀረቡ። እ.ኤ.አ መስከረም 18 ቀን 1935 ዓ.ም አምስተኛው ኮሚቴ ሥራውን አጠናቅቆ ከመፍትሔ ሐሳብ ጋር ለማኅበሩ፣ ለኢጣልያና ለኢትዮጵያ መልእክተኞች አቀረበ። የመፍትሔ ሐሳቡም “የኢትዮጵያ ነጻነት መከበር አለበት” የሚል ነው። የተቀመጠው ቅድመ ሁኔታ ደግሞ “ዓለም አቀፍ ቁጥጥር በኢትዮጵያ ላይ እንዲደረግና የሀገሪቱ መንግሥት የኢትዮጵያን ሕዝብ ማሳደግ ብቻ ሳይሆን ሀገሪቱ የተፈጥሮ ሀብቷንም እንድታሳድግ አስፈላጊውን ማድረግ አለበት። በተጨማሪም የኢትዮጵያ መንግሥት ዓለም አቀፉን ግንኙነት መሠረት አድርጎ ጎረቤቶቹን መደገፍ ይኖርበታል” የሚል ነበር። በአንድ ወቅት ‹‹ከኢትዮጵያ ግዛት የተወሰነው ለኢጣልያ ይሰጥ›› የሚል ሐሳብ ቀርቦ የኢጣሊያ መንግሥት ሐሳቡን በእጅጉ ተቃውሞት ነበር። በውሳኔው መሠረትም የኢትዮጵያ ግዛት እንዲከበር ከስምምነት ላይ ተደረሰ፤ ኮሚቴው ግን ኢጣልያ ኢትዮጵያን በቅኝ አገዛዝ ለመያዝ ከፍተኛ የሆነ ስሜት ያላት መሆኗን ተረዳ። በመሆኑም ውሳኔው ተግባራዊ ሳይሆን ቀረ። ኢጣሊያ የቀረበላትን የማግባቢያ ሐሳብ ተቀብላ ችግሩን በማርገብ ፋንታ ለጦርነት ትዘጋጅ ጀመር።

 እ.ኤ.አ ጥቅምት 3 ቀን 1935 ዓ.ም የኢጣልያ ጦር የኢትዮጵያን ግዛት ሠብሮ ከሰሜን ወደ ደቡብ ገባ። ጥቅምት 5 ቀን 1935 በኢትዮጵያ ጥያቄ የመንግሥታቱ ምክር ቤት ስብሰባ ተቀመጠ። በመጀመሪያ የኢትዮጵያው መልእክተኛ ተክለ ሐዋርያት ተክለ ማርያም ንግግር አደረጉ። ተክለ ሐዋርያት በንግግራቸው የመንግሥታቱን ማኅበር የተማጸኑት በማኅበሩ አንቀጽ 16 መሠረት ሁሉም አባል ሀገሮች የወራሪውን ድርጊት እንዲያወግዙ በማሳሰብ ነው። ተክለ ሐዋርያት ከአሥራ አንድ ዓመት በላይ በሩሲያ የኖሩና የተማሩ በመሆናቸው ፀረ ኮሎኒያሊዝም አቋም ከነበራት ከሶቭየት ኅብረት መልእክተኛ ከማክሲም ሊትቪኖቭ ጋር በወቅቱ በሩሲያኛ ቋንቋ በቀላሉ ስለሚግባቡ እንዲሁም የታላቁና የደመ ሞቃቱ ባለቅኔ የአሌክሳንድር ሰርጌይቪች ፑሽኪን ቅድመ አያት ሀገር ኢትዮጵያ ስለሆነች ዲፕሎማቱ በወዳጅነት ከሀገራችን ጎን እንዲቆሙ ተጨማሪ ምክንያት ሳይሆን እንደማይቀር መገመት ይቻላል።

 ከመንግሥታቱ ማኅበር አባል ሀገሮች ውስጥ የሶቭየት ኅብረት መልእክተኞች መሪ ማክሲም ሊትቪኖቭ ቁጣና ኃይል በተሞላበት ንግግራቸው አባል ሀገራት በኢጣሊያ ላይ ወሳኝ የሆነ ተጽዕኖ እንዲያሣርፉ አሳሰቡ። ‹‹ከፊት ለፊታችን ጦርነት እያየን ነው፤ ጦርነት ብቻም ሳይሆን ራሱ የኢጣሊያ መንግሥት የሚያስተባብለውን ወረራ እየተመለከትን ነው፤ እንዲያውም የኢጣሊያ መንግሥት በጦርነቱ እየገፋበት ይገኛል። እና እኛ ይህንን ወረራ መቃወም የለብንም? አንቀጽ 10 እና15 ላይ የመንግሥታቱ ማኅበር ያጸደቀውን ሕግ መርሳት አለብን? ሁሉም የምክር ቤት አባላት ሕጉን ጥሰው በተጻራሪነት መቆም አለባቸው እንዴ? አዝናለሁ’’ ብለዋል። እ.ኤ.አ ጥቅምት 5 ቀን 1935 ዓ.ም ምከር ቤቱ ሌላ ኮሚቴ በአስቸኳይ አቋቋመ። የስድስት መንግሥታት መልእክተኞችም በኮሚቴ አባልነት ተሰየሙ። እነርሱም የፈረንሳይ፣ የታላቋ ብሪታንያ፣ የዴንማርክ፣ የቺሊ፣ የሩማንያና የፖርቱጋል ናቸው።

የኮሚቴው አባላት የኢጣልያን የጦርነት ድርጊት አስመልክተው ውሳኔ እንዲያሳልፉ ኃላፊነት ተሰጣቸው። በሚቀጥለው ቀን ስድስት አባላት ያሉት ኮሚቴ ኢጣልያ የማኅበሩን ሕገ ደንብ የጣሰች መሆኗን የሚያመለክት ጥናት አቀረበ። እ.ኤ.አ ጥቅምት 7 ቀን 1935 ዓ.ም የመንግሥታቱ ምክር ቤት ለወራሪዋ ኢጣሊያ ጥሪ አቀረበ። በጊዜው ከብዙ አባል መንግሥታት ጋር ቅራኔ ውስጥ ገብታ የነበረቺው ኢጣልያ ለይስሙላ ያህል የኢትዮጵያን ሉዓላዊነት እንደምትቀበል አስታወቀች። ከዚህ ውሳኔ ጋር በተያያዘ አባል ሀገሮች ከአንቀጽ 16 ጋር በተያያዘ ኢጣልያንን በመቃወም የኢኮኖሚ ማዕቀብና ሌሎች ተጨማሪ ዕገዳዎች እንዲደረጉባት ውሳኔ አሳለፉ። የመንግሥታቱ ማኅበር ከዚህ ዓላማ በመነሣት እ.ኤ.አ ጥቅምት 9 ቀን ተጨማሪ ጉባኤ ጠራ።

በሚቀጥለው ማለት ጥቅምት 10 ቀን በተደረገው ስብሰባ በሁሉም አባል ሀገሮች ውሳኔ መሠረት በኢጣሊያ ላይ የተጣለው ማዕቀብ ተቀባይነት አገኘ። ለዚህ ሲባልም ውሳኔውን ተግባራዊ የሚያደርግና ማዕቀቡን በኃይል ርምጃ ጭምር ሊያስፈጽም የሚችል አስተባባሪ ኮሚቴ ተቋቋመ። አስተባባሪ ኮሚቴው በተራው “18ኛው’’ ወይንም “ዐቢዩ ኮሚቴ” የተሰኘ ሌላ ኮሚቴ መሠረተ። እ.ኤ.አ ጥቅምት 19 ቀን 1935 ዓ.ም ‹‹ዐቢዩ ኮሚቴ’’ ወደ ኢጣልያ የጦር መሣሪያ እንዳይገባ ማንኛውም ሀገር የኢጣልያን ምርቶች በዱቤም ሆነ በጥሬ ገንዘብ እንዳይገዛና ወደ ሀገሩ እንዳያስገባ ለአባል ሀገሮች ሐሳብ አቀረበ።

ይሁን እንጂ ወደ ኢጣልያ የሚገቡ ምርቶችን በተመለከተ ማዕቀብ ቢጣልም ጓደኛ ለጓደኛ በመረዳዳትና ማዕቀቡን በማፍረስ ኢጣልያንን የሚደግፉ አገሮች ተፈጠሩ። በመጀመሪያ ሁሉም አባል ሀገሮች ይህንን ተግባራዊ ለማድረግ ዝግጁነቱ አልነበራቸውም፤ የታላቁን ኮሚቴ የመፍትሔ ሐሳብ ተግባራዊ ለማድረግ ማክሲዝም ሊትቪኖቭ የመግሥታቱ አባል ሀገሮች በአንድነት ሆነው እንዲሠሩ አሳሰቡ። የሶቭየት ኅብረት የውጨ ጉዳይ ሚኒስትር ማክሲም ሊትቪኖቭ በጉባኤው ላይ ኢጣልያንን አስመልክተው ሲናገሩ “የእኔ አገር መንግሥት ከኢጣሊያ ጋር ምንም ዓይነት ጠብ የለውም ወደ ኢጣልያም በጠላትነት ለመቅረብ አይሞክርም።

በዚህ ግጭት ምንም ዓይነት የግል ፍላጐት እንደሌለውም አውቃለሁ። ይልቁንም የሶቭየት መንግሥት የሚገነዘበው ኢጣሊያ የሶቭየት ኅብረትን ምርት ከሚገዙ ሀገሮች አንዷና ዋነኛዋ መሆንዋን ነው። እኔም የምረዳው የእኔ አገር መንግሥት ከእርስዋ ጋር ፈጣንና ሚዛናዊ የምርት ልውውጥ በማድረግ ላይ ያለ መሆኑን ነው። ማዕቀቡ ተግባራዊ ሲሆን ከኢጣልያ ጋር ያለን ግንኙነት በእርግጥም ይሻክራል። በሶቭየት ኅብረት ረገድም ብዙ የማቴሪያል ጉዳት ሊደርስ ይችላል። እኛ ይህ የማቴሪያል ጥፋት እንዳይመጣ ከተስማማን እኛው ራሳችን ችግሩን በኃይልም ቢሆን ማስወገድ ይኖርብናል። ይህም በዓለም አቀፍ የስምምነት ኃይል፣ በዓለም ፍላጐትና በሁሉም ሕዝቦች ነጻነት አማካይነት ግጭቱን የመፍታት ግዴታ አለብን ማለቴ ነው። ነገር ግን ይህ ግዴታ ለሁሉም አባል ሀገሮች አንድ ዓይነት መሆን አለበት። ይህ ካልሆነ ዓለማቀፋዊ ግዴታ አለ ብሎ ለመናገር አይቻልም፡” ብለዋል።

 እ.ኤ.አ ኅዳር 2 ቀን 1935 ዓ.ም “ዐቢዩ ኮሚቴ” ፀረ ኢጣልያ የሆነው ማዕቀብ በኃይል ጭምር ተግባራዊ እንዲሆን ወሰነ። ከማኅበሩ አባል ሀገሮች ከሠላሳ ዘጠኝ በላይ የሆኑት መንግሥታት በኢጣልያ ላይ የፋይናንስ ርምጃ /ማዕቀብ/ እንዲወሰድባት መመሪያ አወጡ። በተለይ አሥር ሀገሮች እንደዚህ ዓይነቱ ርምጃ በኢጣልያ ላይ በመውሰዱ ላይ ስምምነታቸውን ገለጹ። ነገር ግን አውስትሪያ፤ ሐንጋሪና አልባኒያ በኢጣሊያ ላይ የተጣለውን ማዕቀብ ተቃወሙት።

 ሁኔታው በጥሞና ሲታይ ግን የመንግሥታቱ ማኅበር የደገፈው ወራሪውን የኢጣሊያ መንግሥት ነው። እንደ እውነቱ ከሆነ የኢኮኖሚ ማዕቀብ መጣል ለኢጣሊያ የጦር ስትራቴጂ ምንም ማለት አይደለም። ለምሳሌ ማዕቀቡ የነዳጅን ሁኔታ አልተመለከተም። በተጻራሪው የመንግሥታቱ ማኅበር ምክር ቤት ኢትዮጵያን ለማገዝ ምንም ያደረገው ነገር የለም። ዐቢዩ ኮሚቴ የሚባለው የሰጠውን ማሳሰቢያ እያንዳንዱ መንግሥት በመሰለው ይተረጉመው ጀመር።የአሜሪካ መንግሥት ወደ ኢትዮጵያና ኢጣሊያ የጦር መሣሪያ እንዳይገባ ከለከለ።

በአፍሪካ የሶማሊያ ቅኝ ገዢ የነበረችው ፈረንሳይ የኢትዮጵያ መንግሥት በወደቡ በኩል የጦር መሣሪያ እንዳያስገባና ወታደሮቹንም በድንበሩ አካባቢ እንዳያሠማራ አጥብቃ ከለከለች። ይልቁንም የፈረንሳይ ሶማሊያ ገዢ የሆነቺው ፈረንሳይ እስከ መጨረሻ በጅቡቲ ወደብና አካባቢ ላይ ሠራዊቷን አሠፈረች። ይህንንም ያደረገቺው ከጅቡቲ እስከ ኢትዮጵያ ያለው የባቡር ሐዲድ በኢጣልያ ተዋጊ አውሮፕላኖች ቦምብ እንዳይመታና እንዳይፈራርስ በሚል ሰበብ ነው።

“ለጦርነቱ ማከናወኛ እንዲሆነው በማሰብም ለኢትዮጵያ መንግሥት አሥራ አንድ ሚሊዮን ማርክ እረዳለሁ” ብላ ቃል ገብታ የነበረቺው ጀርመንም ወዲያው “ገንዘቤን አልሰጥም” ብላ ሐሳቧን ቀየረች። በእንደዚህ ዓይነት መንገድ ከነባራዊው ሁኔታ በመራቅ የመንግሥታቱ ማኅበር ሀገሮች እያወላወሉ በኢጣሊያ ላይ መወሰድ ያለበትን ርምጃ ባለመውሰዳቸውና ውሳኔውንም ባለማክበራቸው የኢትዮጵያ ሁኔታ እየተባባሰ ሄደና ወራሪዎች በሕዝቡ ላይ እልቂት ፈጸሙ። የመንግሥታቱ ማኅበር ‹‹በኢጣሊያ ላይ የኢኮኖሚ ማዕቀብ ጥያለሁ›› ቢልም በኢትዮጵያ ጦር ሜዳዎች የሚካሄደው እልቂት ሊቆም አልቻለም። እንዲያውም ማዕቀቡ የተጠበቀ ውጤት እንዳላመጣ የታወቀው ገና በመጀመሪያዎቹ ቀናት ነበር።

ተጨማሪና የማያዳግም ርምጃ በኢጣሊያ ላይ ስላልተወሰደ ነዳጅ ዘይትን ማለትም ቤንዚንን ጨምሮ ወደ ኢጣልያ እንዳይገባ የተከለከለ ተጨማሪ ሸቀጥ ሁሁ በብዛት ወደ ኢጣልያ ይጎርፍ ጀመር፤ የኢጣልያ መንግሥት የማኅበሩ አባል ሀገሮች ካልሆኑ መንግሥታት ጋርም የንግድ ስምምነትና ልውውጥ ያደርግ ጀመር። የመንግሥታቱ ማኅበር አባል ሀገሮች ማዕቀብ ሲጥሉ የነዳጅ ዘይት ለኢጣሊያ የሚሰጠውን ጥቅም በደንብ አውቀውታል። ለማዕቀቡ ግንባር ቀደም ደጋፊ የነበሩት የእንግሊዙ መልእክተኛ ኤይዴይን ናቸው። ምክንያቱም ኤይዴይን የኢጣልያን የኢኮኖሚ ፖለቲካ አካሄድ ቢቃወሙ አገራቸው ታላቋ ብሪታንያ በምሥራቁ የአፍሪካ ቀንድ ያላንትን ይዞታ አደጋ ላይ ይጥላል የሚል ሥጋት ስለነበራቸው ነው። ከመንግሥታቱ ማኅበር አባል ሀገሮች መካከል የኢትዮጵያን ሉዓላዊነት ደግፋ በወሳኝነት የቆመቺው ሶቭየት ኅብረት ብቻ ናት። ሶቭየት ኅብረት የመንግሥታቱ ማኅበር ፋሽስት ኢጣልያን በመቃወም ያወጣው መመሪያ እንዲከበር ትግሏን ቀጠለች። የዲፕሎማሲ ትግሏን በመቀጠልም ለወራሪ የሚውለው ነዳጅ ዘይት ወደ ኢጣልያ እንዳይገባ ለአስተባባሪ ኮሚቴው አሳሰበች።

እ.ኤ.አ ታኅሣሥ 6 ቀን 1935 ዓ.ም የቀረበውን የሶቭየት ኅብረት ማሳሰቢያ የማኅበሩ አባል ከሆኑት ውስጥ የዐሥር ሀገር መንግሥታት ተቀብለውታል። ከሀገሮች ውስጥም ሩማኒያ፤ ኢራቅና ሆላንድ ይገኙበታል። ይህም ኢጣልያ 74.5 በመቶ የሆነ ነዳጅ እንዳታስገባ ያደረገ ነው። ነገር ግን የማኅበሩ አባል ሀገሮች አንድ አልነበሩም። በዚህ ምክንያት በኢጣልያ ላይ የተጣለው የነዳጅ ማዕቀብ ውጤታማ ሊሆን አልቻለም። ስለነዳጅ የተጣለው ማዕቀብ ጥያቄ አስቸጋሪ ነበር፤ ይህ ማዕቀብ የተጣለው በፀረ ኢጣልያ አቋም የተጨበጠ ውጤት ያስገኛል ተብሎ ነበር። በዚያ ወቅት በእንግሊዝ የፖርላማ ምርጫ በመካሄድ ላይ ነበር።

በምርጫውም ወግ አጥባቂው (ኮንሰርቫቲቭ) ፓርቲ አሸነፈ። ምርጫው የውጭ ጉዳይ ሚኒስትሩን ‹‹የሆርን ፖሊሲ›› አጠናከረው። ሁኔታው ለሆር መልካም አጋጣሚ ነበር። ኢጣልያንን እንዲደግፉና ወዳጅነታቸውን እንዲያጠናክሩ ረድቷቸዋል። ከዚህም በመነሣት የኢትዮጵያን ችግር ለመፍታት የሚያስችል ዘዴና ተግባራዊ ዕቅድ ሊኖር ይችላል በሚል እ.ኤአ ታኅሣሥ 8 ቀን 1935 ዓ.ም ፓሪስ ከተማ ከፈረንሳይ ጠቅላይ ሚኒስትር ጋር ውይይት አደረጉ። ከወይይቱ በኋላ ሁለት ሚኒስትሮች ‹‹የሆርና የላቫሊያ እቅድ’’ ወይንም ‹‹ሰላም የሚያሰፍነው ፕሮጀክት’’ የሚል የጋራ መርሐ ግብር አጸደቁ። በዚህ መርሐ ግብር መሠረት ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ የኢጣሊያን የግዛት ጥያቄ እንዲቀበሉና ተግባራዊም እንዲያደርጉ ታዘዙ። ኢትዮጵያ በግዴታ እንድትቀበለው በወጣው መርሐ ግብር መሠረት ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ‹‹ተወረርን፤ ተደፈርን›› የሚል የግዛትና የወሰን ጥያቄያቸውን ትተው የኢጣሊያ አማካሪዎችን እንዲያገለግሉ፤ ኢጣልያም የኢኮኖሚውን የበላይነት ይዛ ኢትዮጵያን እንድትቆጣጠር ትእዛዝ ወጣ። የኢትዮጵያ ማዕከላዊ ግዛት ደግሞ በመንግሥታቱ ማኅበር ምክር ቤት ቁጥጥር ሥር እንዲውልና ተወካዮቹም እንግሊዝ፣ ፈረንሳይና ኢጣልያ እንዲሆኑ ሁለቱ ሚኒስትሮች ከስምምነት ላይ ደረሱ። የቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ መንግሥት ግን ይህንን ዕቅድ ፈጽሞ ውድቅ አደረገው።

ምክንያቱም ስምምነቱ ኢትዮጵያ ወደፊት የወራሪዎችን ግፍ እንድትቀበልና የሕዝብ እልቂት እንዲፈጠር የሚያደርግ ስለነበር ነው። ከግማሽ በላይ የሆነውን ግዛቷን “ለወራሪዎች ስጪ” መባሏም ወደፊት ኢጣልያ መላዋን ኢትዮጵያን እንድትቆጣጠር የሚፈቅድ ነበር። በዚያ ወቅት ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ በመንግሥታቱ ማኅበር ተገኝተው ሲናገሩ “ግጭቱን በሰላማዊ መንገድ lመፍታት የምናደርገው ጥረት አይለወጥም፤ በእንግሊዝና በፈረንሳይ የተወሰነብን ውሳኔ ግን ሕዝባችንን የሚጠቅም መሆን ነበረበት። የመንግሥታቱ ማኅበርና ሌሎች መንግሥታት ለእኛ የሚሰጡን የጋራ ደኅንነትን አደጋ ላይ የሚጥል ተስፋ ነው።’’ ብለዋል።

በመንግሥታቱ ማኅበር ‹‹የሆርና የላቫሊ’’ ዕቅድ በሚገመገምበት ወቅት የሶቭየት ኅብረት መልእክተኛ ዕቅዱን ፈጽሞ ውድቅ አድርገው ተናገሩ። ‹‹…የሆርና የላቫሊ ሐሳብ አቢሲንያን የሚከፋፍልና የግዛት ነጻነቷንም የሚደመስስ ነው። ይህ እርስ በርሱ የሚቃረን ምክር ስለሆነ ፍሬ ቢስ ነው። ማኅበሩ ለሁሉም አባል ሀገሮች አለኝታና የሉዓላዊነታቸውና የነጻነታቸው መከታ ነው እየተባለ በስሙ ቅራኔ ሲፈጠር ለግጭቱ ማርገቢያ የተጣለውን ማዕቀብም ማክበር ይገባው ነበር። እስከአሁን ሰዓት ድረስ አቢሲንያ የላቫሊን፤ የሆርንና የማኅበሩን አስተሳሰብ ተቀበልሁ አላለችም። በማንኛውም መለኪያ ማኅበሩ ርምጃ አልወሰደም። እኛ በማንኛውም ጊዜና ሁኔታ ግፈኝነትን ከመቃወምና ጦትነትም እንዲቆም ከመታገል ወደኋላ ማለት የለብንም።

 በማኅበሩ ስምም ይህ መካሄድ የለበትም። እንደ እውነቱ ከሆነ ፈረንሳይና እንግሊዝ ለኢጣልያ ጎረቤቶች ናቸው። እና በአቢሲንያ ላይ የተለየ ፍላጐት ያደረባቸው በመንግሥታቱ ማኅበር አባልነታቸው ብቻም አይደለም። ንጉሡን / ኃይለ ሥላሴን/ ላለማየት ወስነውና ጠልተዋቸው ከሆነ እኛ በእንደዚህ ዓይነቱ ሁኔታ ወደኋላ አንመለስም። የመንግሥታቱ ማኅበር በሁለቱም ወገን ቅራኔ የሚያባብሰውን ስምምነት መቃወም አለበት። ነባራዊ ሁኔታውን ከመተንተን መሸሽ የለብንም። በማኅበሩ ውስጥ አቢሲኒያን የሚከፋፍል ሐሳብ ሲቀርብ እያየን ዝም ማለት አይገባንም። ይልቁንም በወሳኝነት ይህንን ግፍ መቃወም አለብን። ምክር ቤቱ የአቢሲኒያን ሁኔታ ተመልክቶ ለመወሰን ያልቻለ መሆኑን ማወቅ አለበት…’’ ብለዋል ሊትቪኖቭ።

 እ.ኤ.አ ግንቦት 5 ቀን 1936 ዓ.ም ኢጣልያ የኢትዮጵያን ዋና ከተማ አዲስ አበባን ተቆጣጠረች፤ ወዲያውም ኢጣልያ ኢትዮጵያን እንደተቆጣጠረች ለዓለም አሳወቀች። እ.ኤ.አ በ1936 መጨረሻ ጀርመን፣ አልባኒያ፣ አውስትሪያና ሐንጋሪ፣ እ.ኤ.አ በ1937 ጃፓን፣እ.ኤ.አ በ1938 እንግሊዝ፣ ፈረንሳይ፣ ቱርክና ሌሎች ሀገሮች ኢጣልያ ኢትዮጵያን በቅኝ አገዛዝ መያዟ ትክክል ነው ብለው እውቅና ሰጡዋት። ኢጣሊያ ኢትዮጵያን በግፍ በወረረችበት ወቅት እውቅና ካልሰጧት ጥቂት ሀገሮች ውስጥ ሶቭየት ኅብረት ስትሆን እንዲያውም ከተወረረችበት ጊዜ ጀምሮ ኢትዮጵያን ደግፋ የነጻነት ጦርነት እንዲካሄድ አሳሰበች።

 እ.ኤ.አ ሰኔ 1ቀን 1936 ዓ.ም በመንግሥታቱ ማኅበር ስብሰባ ላይ የሶቭየት ኅብረት መልእክተኞች ኃላፊ የወረራው ሰለባ የሆኑ ኢትዮጵያውያንን ለማዳንና ውጤት ለማምጣት የሚቻለው ፀረ ወራሪ አቋም ይዞ በመታገል ብቻ መሆኑን አስረዱ። በ101ኛው የመንግሥታቱ ማኅበር ምከር ቤት ስብሰባ ላይ አሳዛኙ የቀዳማዊ ኃይሥላሴ ሙሉ ንግግር ከተሰማ በኋላ ማክሲም ሊትቪኖቭ ኢትዮጵያን በመከላከል ረገድ ታላቅ ንግግር አደረጉ።

 የሶቭየት መልእክተኞች ኃላፊ በወሳኝነት ኢጣልያ ኢትዮጵያን ይዛለች የሚለውን እውቀና እንደማይቀበሉትም አስታወቁ። በዚህ አጋጣሚ በወረራው ምክንያት መሥዋዕት የሚሆነው የኢትዮጵያ ሕዝብ ቁጥር እየጨመረ በመሄድ ላይ እንዳለ ወራሪው በጭካኔ የተሞላ የኃይል ርምጃ ሲወስድ እውቅና መስጠት እንደማይገባ፣ ይልቁንም በወራሪው ኃይል እየተመታ የሚያልቀውን፣ ሞራሉ ወድቆ የሚሠቃየውን ሕዝብ በማሰብ ይህን ዓይነቱን የፖለቲካ ስልት መቃወም የማኅበሩ ዋነኛ ዓላማ እንደሆነ አስገነዘቡ። የኢትዮጵያን ሕዝብ በመደገፍ ረገድ ሶቭየት ኅብረት በመከራ ዘመኗ ያሳየቺው አቋም በኢትዮጵያውያን ዘንድ ታላቅ ግምት አስገኝቶላታል። እ.ኤ.አ ሐምሌ 1944 ዓ.ም የኢትዮጵያ ጋዜጣ ኢትዮጵያን ሔራልድ ሲጽፍ ‹‹ሩሲያውያን የተመሰገኑና የተከበሩ፣ እንደ እውነተኛ የልብ ጓደኛም የሚታዩ ሕዝቦች ናቸው። በኢትዮጵያና በሶቭየት ኅብረት መካከል የዲፕሎማሲ ግንኙነት ባይኖርም በተባበሩት መንግሥታት ማኅበር ሶቭየት ኅብረት እስከ መጨረሻ የኢትዮጵያውያንን ጥቅም ለማስከበር በሚደረገው ጥረት ወደኋላ ያላለች መሆኗን ሀገራችን ታስታውሳለች።

‹‹ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ እ.ኤ.አ ሐምሌ 30 1959 ዓ.ም በክሬምሊን ቤተመንግሥት በተካሄደ የቁርስ ግብዣ ላይ ሲናገሩ ‹የኢምፔሪያሊስቶች ኃይል ነጻነታችንን ለማጥፋት በተንቀሳቀሰበት ወቅት በወሳኝነት የረዱን የሶቭየት ኅብረት የውጭ ጉዳይ ሚኒስትርና የልዑካኑ መሪ ማክሲም ሊትቪኖቭ ናቸው” ያሉትም ከዚሁ የተነሣ ነው።…’’ ብሏል። በመንግሥታቱ ማኅበር ኢትዮጵያን ደግፈው ለነጻነቷ የተከራከሩላት ንጉሤ ካሣዬ ወ/ ሚካኤል «የኢትዮጵያ ችግር በዓለም መንግሥታት ማኅበር በተመረመረበት ጊዜ ሶብየት ሕብረት ለኢትዮጵያ ያደረገቺው የዲፕሎማሲ ድጋፍ» ብሎ ያቀረበው የጥናት ወረቀትና በሶቭየት ኅብረት የውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር ውስጥ የሚገኘው ሰነድ የሚያመለክተው የቀድሞዋ ሶቭየት ኅብረትም ሆነች የአሁኗ ሩሲያ ከጥንት ጊዜ ጀምሮ ከኢትዮጵያ ጋር መልካም ግንኙነት ያላት መሆኗን የሚያስረዳ ነው።

ዘመን ጥር 2011 ዓ.ም

ታደለ ገድሌ ጸጋየ (ዶክተር)